Limburgse technologie factcheckt Facebook

Paul De Belder

01 Jan 2023

In 2021 reikten we de Zesde Vijs 2020 uit aan Maarten Schenk. Wat tien jaar geleden gestart was als een hobbyproject in een uithoek van Limburg, groeide uit tot één van de leidende factcheck toepassingen en organisaties in de wereld. In de laudatio (kundig gefactcheckt door Schenk zelf) leerden we al één en ander over dit verbluffend verhaal. In maart 2022 verscheen zijn boek dat dit in meer detail beschrijft, met tal van voorbeelden van de creativiteit en het doorzettingsvermogen waarmee factcheckers fake news uitpluizen. Schenks taal is ongekunsteld, direct, bij wijlen wat amateuristisch, maar dat is juist de charme van dit boek. Het is alsof je met een goede vriend straffe verhalen bent aan het uitwisselen, waarbij Schenk je telkens overtroeft met nog onwaarschijnlijkere, maar echt gebeurde verhalen.

Geplaatst onder

factchecking

Deel artikel

Het begon met een programmaatje om automatisch het aantal likes op Facebook te bepalen van artikels die hij had geschreven. Een typisch hobbyprojectje van een nerd, als ik het zo oneerbiedig mag uitdrukken. Maar Schenk toont telkens weer dat hij verder kijkt dan de initiële bedoelingen. Als dat voor zijn artikels kan, dan kan het voor elke link op het internet, realiseert hij zich. En als je dit om de zoveel tijd herhaalt, dan kun je bepalen welke links “trending” zijn. Hij noemde het programma “Trendolizer” en zette een website op met een lijst van virale berichten, automatisch gegenereerd door Trendolizer. Na enkele maanden al kreeg de site honderdduizenden bezoekers per maand, kwamen er vragen binnen voor verbeteringen en nieuwe functies, en het bleef groeien.

Het verhaal van Schenk en zijn Trendolizer loopt als een detectiveroman. Een netwerk van ongerelateerde gebeurtenissen creëert kansen, maar ook tegenslagen. Hij probeert eerst om zelf zijn product aan de man te brengen bij nieuwsredacties. Maar dan komt er een vraag voor een demonstratie vanuit de VS en zo ontstaat Leadstories.com, een website die met behulp van Trendolizer een lijst publiceert van de potentieel meest virale berichten. En eventueel een factcheck erbij. Er volgt een hele reeks plotwendingen, tot er in 2016 iets gebeurt dat Lead Stories uiteindelijk op de (wereld)kaart zal zetten: de verkiezingsstrijd tussen Hillary Clinton en Donald Trump, en de explosie van Fake News. In die periode werd het ook makkelijk en goedkoop voor eender wie om een professioneel ogende website op te zetten. En via ingebedde online reclame kon je er zelfs geld mee verdienen zonder iets te doen, als je berichten viraal gingen. Of ze waar waren of origineel was onbelangrijk.

Schenk zat voortdurend te zoeken naar manieren om zijn tool slimmer te maken. En de fake news producenten vonden almaar nieuwe manieren uit om buiten schot te blijven. Er waren enorme netwerken van zulke websites, die telkens wijzigden van webadres, zodat je niet kon bijhouden wat de onbetrouwbare sites waren. Tot hij het idee kreeg om de code van de reclamebanners te analyseren. Die zorgen voor inkomsten voor de scammers, en die banners komen van bonafide advertentienetwerken, die moeten weten aan wie ze de reclame-inkomsten moeten uitbetalen. Met die codes als “vingerafdrukken” kon hij de netwerken blootleggen van websites van dezelfde organisaties en op basis daarvan automatisch verdachte sites identificeren. Wat kort door de bocht uitgelegd – lees het boek om het spannende verhaal in detail te horen. En om sneller factchecks te kunnen publiceren ontwikkelt hij een tooltje dat automatisch het stramien opbouwt voor zo’n artikel, op basis van het oorspronkelijke bericht, foto en/of video.

Er ontstonden intussen ook netwerken van factcheckers, met conferenties, workshops, dikwijls ook gesponsord door de (Amerikaanse of Europese) overheid. Zo geraakte Trendolizer en Lead Stories steeds meer bekend in die kringen. Er werd ook een internationale organisatie opgezet: the IFCN of International Fact Checking Network. Lead Stories werd, na wat werk, tegenstribbelingen van IFCN en een herkansing, aanvaard als lid, zodat ze de badge mochten gebruiken als kwaliteitskenmerk. Ook bij Google News moesten ze aandringen, omdat de automatische algoritmes hun kandidatuur verwierpen om ondoorgrondelijke redenen. Zo waren ze op weg om een belangrijke rol te gaan spelen als serieuze factcheckers.

In de wereld van het Fake News zitten een aantal kleurrijke figuren, want de grens met satire is nogal grillig en dun. We lezen over mensen als Paul Horner, Christopher Blair en een mysterieuze Australiër met pseudoniem “Buzman”. Schenk probeert, als oefening voor een workshop, om zelf ook een fake news kanaal te lanceren, maar dat blijkt allemaal moeilijker dan gedacht, onder meer door strengere regels bij Facebook. Ze krijgen concurrentie van een nieuwe factcheck site, van ene Shawn Rice, maar na onderzoek blijkt die zijn artikels te pikken van andere sites, ook van Lead Stories. Met enkele creatieve trucs slaagt Schenk erin om hem op heterdaad te betrappen, bij wijze van spreken, op copy/paste. Een mailtje naar één van de grootste “slachtoffers” van Shawns plagiaat is voldoende om zijn website en netwerk te laten afbrokkelen. Fake News blijkt ook uit alle hoeken van de wereld te komen, van Macedonische tieners tot een Ghanees folkzanger, allemaal “gesponsord” door reclame-inkomsten van de banners die bij de berichten verschijnen op websites, Facebook, Twitter enz. Niet te verwonderen, schrijft Schenk, op plaatsen waar je een maandloon van 300 € kan verdubbelen of verdriedubbelen met in je vrije tijd wat nepberichten te produceren, gericht op goedgelovige Europeanen of Amerikanen die tienmaal meer verdienen.

Schenk beschrijft dikwijls in detail hoe hij nepberichten analyseert, terugvindt wie er achter zit en de bronnen van de oorspronkelijke quotes, foto’s of filmpjes achterhaalt. Veel ervan is enkel weggelegd voor experts, maar er zijn toch checks die elke internaut kan gebruiken. Beweringen in tegenstrijd met goed gekende delen van de wetenschap moeten alarmbellen laten afgaan – dat kennen wij skeptici maar al te goed. Dikwijls zijn nepberichten licht aangepaste versies van een echt bericht met andere inhoud, locatie, conclusies… Dus moet je op zoek gaan naar het bronbericht. Daar zijn tools voor, bv. de Twitter zoekfunctie op CrowdTangle van Facebook. Voor foto’s kan je de “reverse image search” (zoeken op afbeelding) van Google gebruiken. Je kan een bericht ook in het zoekvenster van een browser kopiëren, met “fake”, “false”, “skeptic” erbij. Zo vind je dikwijls bestaande factchecks voor dat bericht. En je kan natuurlijk ook rechtstreeks bij de factcheckers gaan zoeken, op leadstories.com, Snopes of andere.

In 2018 kwam de grote doorbraak: Lead Stories werd één van de officiële factcheckers van Facebook. Ook de wereld van Fake News breidde zich verder uit. Klassiekers als klimaatverandering, 5G, migranten werden aangevuld met BLM (Black Live Matter), QANON en alles rond Trump. 2020 was een topjaar, met COVID-19 en de presidentsverkiezingen in de VS. Zo werd Lead Stories wereldwijd bekend, maar vooral in de VS, kweekgrond van zoveel politiek-explosief fake news. Zelfs de beruchte Alex Jones rapporteerde op Infowars over “Facebook’s Top Factchecker” Maarten Schenk, en over zijn veronderstelde banden met het US State Department.

Van een hobbyproject van een Limburgse nerd tot Top Factchecker van Facebook bij Alex Jones, dat is het onwaarschijnlijke, maar waargebeurde verhaal van Maarten Schenk en Trendolizer. Je leest het spannende verhaal in zijn boek. Een aanrader - en niet alleen voor nerds als ik.

Titel: De fake news files
Ondertitel: Onthullingen van een bullshit detective
Auteur: Maarten Schenk
Uitgever: Lannoo, 2022