Maarten Schenk wint Zesde Vijs - Laudatio

Hij is van opleiding taalkundige (Germaanse Taal en Letterkunde, specialisatie computerlinguïstiek), wou altijd graag journalist worden, en heeft altijd een passie voor informatica gehad. Hij woont in Limburg.

Hij staat aan de basis van Trendolizer , een heel bijzondere zoekmachine.

Die had hij oorspronkelijk ontwikkeld als een soort hobby. Doel was om te voorspellen wat er op de voorpagina van Reddit zou komen. Reddit is een sociale nieuwssite die wereldwijd erg populair is. Op basis van de hardste stijging van het aantal likes, hoopte hij zulke voorspelling te maken.

Zijn idee was om dit te verkopen als een tool voor redacties om trending artikelen te zoeken die interessant zijn. Nog voor hij genoeg redacties had warm gemaakt om Trendolizer te gaan gebruiken werd hij in 2015 gecontacteerd door oud-CNN journalist Alan Duke die samen met Perry Sanders, een advocaat uit Colorado Springs, een site wou oprichten die nieuws over virale trends ging publiceren.  Die site zou vragen moeten beantwoorden zoals waarom een bepaald item viraal gaat, waar het vandaag komt, en of er correct over het item bericht wordt. Trendolizer was de ideale tool om die virale berichten te vinden en dus werd Maarten gevraagd om mee oprichter te worden van de site leadstories.com.

Het oorspronkelijke idee bleek niet te werken: niemand kwam naar een kleine, onbekende nieuwe site om nieuws over virale berichten te lezen.  Behalve wanneer die virale berichten niet bleken te kloppen en Lead Stories als eerste wel met de juiste informatie kwam.  Dus werd het roer omgegooid en publiceerde Lead Stories vanaf dan enkel nog factchecks over viraal nepnieuws.  Gezien de explosie aan fake news in de Amerikaanse presidentsverkiezingen van 2016 konden ze geen beter moment gekozen hebben.

In de zomer van 2018 verscheen Lead Stories op de radar van Facebook en niet veel later kreeg het bedrijf dan ook een contract van Facebook aangeboden ... We hoeven niet te zeggen hoe belangrijk dat is. Trouwens, intussen is er een soortgelijke opdracht voor Tik-Tok.

Lead Stories is lid van het International Fact Checking Network – het doel hiervan blijkt uit de naam.

Hoe gaan ze bij Lead Stories te werk?  Dagelijks kijken ze via verschillende tools (waaronder uiteraard Trendolizer) welke berichten viraal gaan en of daar misschien dingen bij zitten die niet helemaal kloppen.  Met behulp van die informatie gaan de journalisten van Lead Stories dan aan de slag om de meest virale content te checken.  Eens hun factchecks gepubliceerd zijn worden er elk uur automatische zoekopdrachten uitgevoerd om te kijken op welke andere sites dezelfde valse informatie nog opduikt, zodat dit alles aan klanten zoals Facebook en TikTok gemeld kan worden. Lead Stories bestaat nu uit een dozijn journalisten. De meesten wonen in Amerika, maar onze man uit Limburg is er ook bij. Hij zit mee in de raad van bestuur.

De activiteiten en ook de bekendheid van Lead Stories hebben vorig jaar een boost gekregen. Het concentreerde zich aanvankelijk op de verkiezingen in de Verenigde Staten, maar dan was er de pandemie die uitbrak en die zelf een pandemie van fake news veroorzaakte.

Het volstaat “corona” in te klikken op de website van Lead Stories om te zien hoeveel onzinnige beweringen ze over corona hebben gefactcheckt.  Er zijn er alleen vorig jaar honderden geweest. We geven enkel een greep uit enkele van die omstreden beweringen.

• De Italiaanse regering zou de arrestatie van Bill Gates hebben bevolen wegens misdaden tegen de mensheid (daarachter de verdenking dat Gates achter het ontstaan van het coronavirus zat, met als doel een deel van de wereldbevolking uit te roeien). In werkelijkheid is er daarover enkel een beschuldiging geuit in het Italiaanse parlement, door een complotdenkster die eerder wegens andere complotbeschuldigingen uit haar eigen Vijfsterrenbeweging is gezet (weerlegd op 18 mei).
• Verplichte vaccinatie zou een schending zijn van de zgn. Code van Neurenberg, een verzameling ethische principes die werden vastgelegd bij processen tegen naziartsen. In werkelijkheid hebben die principes enkel betrekking op medische experimenten op mensen, niet op vaccinatie.  (weerlegd op 27 juli)
• In de COVID-19-vaccins zouden cellen van geaborteerde menselijke foetussen zitten. Het enige correcte feit dat een beetje in de buurt van die bewering komt, is dat het AstraZeneca-testvaccin uitgeprobeerd is op cellen die replicaties zijn van cellen uit een in 1966 geaborteerde foetus. Maar het vaccin zelf, neen… (weerlegd op 19 november).
• Dr. Antony Fauci, de bekende medische topadviseur van de Amerikaanse overheid, zou veroordeeld zijn wegens verraad, samenzwering met de vijand en fraude. Dat is compleet verzonnen kwaadsprekerij over een gezaghebbend expert die waarschuwde voor de gevaren van COVID-19. (weerlegd op 23 november).
• Zes proefpersonen op wie het Pfizervaccin getest werd, stierven tijdens de proef. Ja en neen. Wat klopt is dat er zes tijdens de proef overleden, maar niet als gevolg van het vaccin. Vier van hen kregen niet eens het vaccin, maar een placebo… (verduidelijkt op 17 december).

En dan hebben we het nog niet over het debunken van de vele andere onzinnige beweringen. Recent nog, in maart, werd rondverteld op Facebook dat Ingenuity, de minihelikopter die met de Marssonde Perseverance is meegekomen, niet in de atmosfeer van Mars kan vliegen omdat (1) de atmosfeer te dun is opdat de bladen van een helikopter er zich zouden op afzetten en (2) er veel te weinig zuurstof is om de motoren van de helikopter te doen draaien. Geen van beide beweringen klopt. Ingenuity heeft zelfs geen zuurstof nodig.

Een vraag die we ons als skeptici meteen stellen: hoe kan men met IT fake news opsporen vooraleer zelfs de inhoud te verifiëren? Daar is niets paranormaals mee. Enerzijds kunnen nieuwe berichten vergeleken worden met oudere factchecks. Het blijkt immers dat fake news vaak wordt gekopieerd en licht aangepast voor een nieuwe situatie. Mensen die geld willen verdienen met nepnieuws zijn blijkbaar niet zo creatief. Door nieuwe berichten te vergelijken met oude wordt vaak gerecycleerde onzin gevonden op nieuwe sites. Anderzijds maken zo'n sites ook vaak deel uit van een netwerk en door IP adressen, advertentie-codes en registratiegegevens te vergelijken is het soms mogelijk om ook de andere sites te vinden, zodat ze met Trendolizer in de gaten kunnen worden gehouden.

Op die manier heeft Lead Stories in 2019 samen met de Nederlandse factchecking website Nieuwscheckers een Macedonisch netwerk van meer dan 70 nepnieuwswebsites helpen oprollen.

Onze Zesde Vijs-winnaar heeft dus een essentiële rol gespeeld bij de ontwikkeling van wat we een echte anti-fakenews onderneming kunnen noemen.

Persoonlijk is er nog iets waar hij bijzonder trots op is. Volgens de policy van Facebook mogen politici niet gevlagd worden voor hun eigen beweringen als deze vals zijn, maar wel voor wat ze delen. Op die manier was onze laureaat de eerste factchecker die één van zijn factchecks onder een Facebookpost van President Trump zag verschijnen toen die vorig jaar een reeds eerder gecheckt bericht van zijn voormalige stafchef Dan Scavino deelde.

Dit alles is zeer verdienstelijk, maar in deze tijden van pandemie is het meer dan dat: het is een zaak van leven of dood. Laten we niet vergeten dat elke valse bewering over COVID-19, elke verdachtmaking van vaccinaties, mensen kan aanzetten om zich niet behoorlijk tegen de ziekte te beschermen, met alle fatale gevolgen van dien.

Daarom heeft de prijzencommissie van SKEPP unaniem besloten de Zesde Vijs 2020 toe te kennen aan Maarten Schenk.

De Q&A met Maarten Schenk, geïnterviewd door Nathalie van Raemdonck, kan u hier op ons YouTube kanaal herbekijken.