Het "Einde der Tijden" in 2012?

Ca hualahom caan...

Dan is de hemel verdeeld / dan wordt het land opgetild
En dan begint daar / het Boek van de 13 Goden
Dan gebeurt / de grote zondvloed op aarde
Dan rijst hij op / de grote Itzam Cab Ain
Het einde van het woord / de voltooiing van de Katun :
Dat is een vloed / die het einde zal zijn
Van het woord van de Katun.

(Boek van Chilam Balam van Tizimin, in M. D. Coe, Breaking the Maya Code, p. 276)

Sinds enkele jaren is er een nieuwe New Age-rage die meent dat op basis van de structuur van de klassieke Mayakalender, meestal gekoppeld aan een groot aantal occulte niet-Maya-opvattingen, er in 2012 voor de mensheid iets met een kosmische betekenis staat te gebeuren. Afhankelijk van de aanhangers kan dit gaan van een "spiritueel ontwaken" over vernietigende natuurrampen tot een invasie van ET's. Voor elk wat wils dus. Maar waarom 2012 en niet bijvoorbeeld 2000 (dat zonder noemenswaardige gebeurtenissen al achter ons ligt)?

Mayakalenders

De klassieke Mayabeschaving (bloeitijd ca. 250 v.C. tot ca. 925 n.C.) gebruikte een tijdrekening die tot de meest nauwkeurige behoort die ooit ontwikkeld zijn. Het systeem was afgeleid van de in Midden-Amerika algemeen gangbare kalender waarvan de principes waarschijnlijk al in de tijd van de Olmeken vastgelegd werden. De Maya's werkten het uit tot een complex systeem dat toeliet om een zeer lange tijdspanne nauwkeurig bij te houden.

Eigenlijk was er niet één enkele kalender, maar waren er drie die tijdens de bloeitijd van de Mayabeschaving tegelijkertijd bijgehouden werden. De drie kalenders, de tzolk'in, de haab en de "lange dagtelling", hadden als basiseenheid de dag (k'in) maar gebruikten verschillende grotere eenheden.

Het principe van de tzolkin

De tzolk'in (een latere benaming) was een cyclisch systeem van 13 x 20 dagen; de totale duur ervan, 260 dagen, laat een verband vermoeden met de verschijningen van de bij de Midden-Amerikaanse culturen zeer belangrijke planeet Venus. In de tzolk'in doorliepen de opeenvolgende dagen tegelijkertijd twee korte cycli, waarbij de plaats van een dag in de eerste cyclus (van 13 dagen) een nummer kreeg van 1 tot 13 en de plaats van die dag in de tweede cyclus (van 20 dagen) met een naam aangeduid werd, te vergelijken met de namen van de weekdagen. Elke volgende dag kreeg tegelijkertijd het volgende nummer en de volgende naam, zodat bijvoorbeeld een dag 1 Imix gevolgd werd door de dag 2 Ik waarna 3 Ak'bal, 4 K'an enz. kwamen. Na 260 dagen waren alle mogelijke combinaties van 13 nummers en 20 namen doorlopen en begon de cyclus opnieuw. Het is duidelijk dat er bij deze telling geen verband bestaat met het zonnejaar.

De haab was een benadering van het zonnejaar en bestond uit 18 "maanden" van 20 dagen waaraan op het einde nog 5 Wayeb, "rustdagen", toegevoegd werden. In deze kalender werden de dagen geteld zoals wij dat gewoon zijn: de naam van de maand blijft gelijk totdat alle 20 dagen doorlopen zijn, waarna er overgegaan wordt naar de volgende maand. Na bijvoorbeeld de dag 3 Pop volgt 4 Pop en zo verder tot 19 Pop, de laatste dag van de maand Pop. Daarna komt "het plaatsnemen van" Wo, de eerste dag van de volgende maand Wo (soms 0 Wo genoemd) die op zijn beurt gevolgd wordt door 1 Wo, 2 Wo enzovoort.

De lange dagtelling (we weten niet hoe de Maya's deze kalender zelf noemden) was een doorlopende telling van de dagen in steeds grotere eenheden; het systeem is nog het best vergelijkbaar met de Juliaanse dagtelling die in de chronologie en de sterrenkunde gebruikt wordt. Ook hier was de basiseenheid de dag. Omdat de Maya's een twintigtallig telsysteem gebruikten is, op een uitzondering na, elke hogere eenheid twintig maal groter dan de vorige. De gebruikte eenheden zijn:

• k'in, de dag,
• winal = 20 k'in = 20 dagen,
• tun = 18 winal = 360 dagen (geen 20 winal om een ruwe benadering van het zonnejaar te krijgen),
• k'atun = 20 tun = 7..200 dagen = ca. 20 jaar,
• bak'tun = 20 k'atun = 144.000 dagen = ca. 400 jaar,
• piktun = 20 bak'tun = ca. 8.000 jaar.

Dit systeem kon onbeperkt verder gezet worden; er zijn zelfs inscripties bekend waarbij men eenheden gebruikt die groter zijn dan de leeftijd van het heelal!

In de klassieke tijd werden de drie kalenders tegelijkertijd gebruikt waardoor een volledige identificatie van een dag meestal bestond uit 9 termen (vb. 9.15.0.0.0 4 Ahaw 13 Yax): 5 getallen in dalende grootte voor de lange dagtelling - men hield het meestal bij de bak'tun als grootste eenheid -, een getal en naam in de tzolk'in (4 Ahaw) en een getal en naam in de haab (13 Yax).

StelaA1

De tzolk'in en de haab zijn cyclische kalenders, maar de lange dagtelling is een lineaire kalender met een beginpunt; er moet in die kalender dan ook een startpunt zijn. Na heel wat historisch en chronologisch onderzoek is men tot de vaststelling gekomen dat de meest waarschijnlijk startdatum van die kalender, waarvan we weten dat het een dag 4 Ahaw 8 Kumk'u was, moet gesitueerd worden op 11 augustus 3114 v..C.. (Gregoriaans). Sommige onderzoekers verschillen van mening en verkiezen een datum 2 dagen later, op 13 augustus 3114 v..C.

Dit betekent niet dat de Mayakalender van die tijd dateert, de oudste bekende datum valt in de eerste eeuw voor onze jaartelling en werd buiten het eigenlijke Mayagebied aangetroffen. De startdatum is waarschijnlijk pas vastgelegd toen de kalender al zijn definitieve vorm gekregen had, vermoedelijk door de laat preklassieke Izapacultuur (ca. 300 v.C.. - 250 n..C..) aan de kust van de Stille Oceaan. We kunnen aannemen dat de startdatum gekozen werd om in overeenstemming te zijn met de verwachtingen en opvattingen die de kosmologie van de Izapacultuur voorschreef.

Bij de Midden-Amerikaanse volkeren in het algemeen en dus ook bij de Maya's waren het einde van een cyclus en het begin van een nieuwe cyclus zeer belangrijke momenten met, in het geval van de grote eenheden, kosmische betekenis. Op heel wat monumenten wordt het einde van een k'atun vermeld; zo liet op 9.10.0.0.0 (in 633 nC) Hanab Pakal, de heerser van Palenque (de fameuze "astronaut" van von Däniken) een stele oprichten om het eerste einde van een k'atun tijdens zijn regering te herdenken. En toen in de natijd de lange dagtelling in onbruik raakte, bleef men in Yucatán rekenen in k'atuns.

Het einde van een bak'tun is natuurlijk veel zeldzamer en was dan ook kosmisch belangrijker; we weten dat op 10.0.0.0.0 (830 nC) het einde van bak'tun 10 gevierd werd in de steden Waxatun en Oxpemul. Op het einde van de volgende bak'tun, 11.0.0.0.0 (1224 n..C..), was de lange dagtelling al in onbruik geraakt.

Wat heeft dit nu allemaal met 2012 en het "einde der tijden" te maken? Als we onze kalenderdata omzetten in de lange dagtelling, dan blijkt dat we ons nu in de dertiende bak'tun bevinden, en het einde van deze bak'tun, de dag 13.0.0.0.0 4 Ahaw 3 K'ank'in valt in onze kalender op 21 december 2012 (of 23 december indien men het alternatieve nulpunt aanneemt). Misschien een belangrijke overgang in de kalender, maar waarom "het einde der tijden"?

De herkomst van deze opvatting is de manier waarop de startdatum van de lange dagtelling, die in de Mayakosmologie geassocieerd werd met de schepping van de huidige tijdcyclus, voorgesteld wordt op de monumenten. Het blijkt dat zowat alle monumenten aan die datum refereren als 13.0.0.0.0 4 Ahaw 8 Kumk'u en niet als 0.0.0.0.0 4 Ahaw 8 Kumk'u. Dit lijkt er op te wijzen dat volgens de Maya's de huidige schepping samenviel met het einde van een bak'tun 13 en niet met het einde van een piktun (de dag na 19.19.19.17.19), zoals op basis van het twintigtallig telsysteem zou verwacht worden. En naar analogie daarmee zou volgens bepaalde New Age-opvattingen het einde van de huidige bak'tun 13 ook het einde van deze schepping en het begin van een nieuwe betekenen.

Een bijkomend aspect is dat, als we de eerste correlatie van 11 augustus aannemen, het einde van bak'tun 13 valt op 21 december, de dag van de zonnewende! Als toemaatje blijkt de Zon zich dan nog vlak bij de galactische evenaar te bevinden, en wel in de richting die ongeveer naar het centrum van de Melkweg wijst. Al deze zaken samen zijn natuurlijk gefundenes Fressen voor occultisten.

Toeval?

Is dit samenvallen van het einde van bak'tun 13 met een wintersolstitium waarbij de Zon in de richting van het galactische centrum staat zuiver toeval? Misschien niet; het is in principe namelijk niet onmogelijk dat men bij het vastleggen van de oorsprong van de lange dagtelling de begindatum bewust zo gekozen heeft om aan die voorwaarden te voldoen. Wanneer het resultaat geen al te grote precisie vereist, is het tijdsinterval waarbinnen er aan deze voorwaarden voldaan wordt vrij groot (enkele decennia). Als de Izapacultuur een idee had van de verschuiving van de plaats van de solstitia en/of equinoctia tussen de sterren (de precessie), dan konden ze misschien een schatting gemaakt hebben van de periode in de toekomst wanneer dit solstitium in "het hart van de Melkweg" zou plaatsvinden en daarvan uitgaand de startdatum van de kalender vastgelegd hebben. De belangrijke rol die de Melkweg speelde in de Mayakosmologie is een belangrijk argument in deze hypothese.

Het grootste probleem bij deze verklaring is dat er nog geen echt overtuigende bewijzen zijn dat de oude Midden-Amerikaanse culturen de precessie kenden. Vandaar dat de meeste archeologen en historici deze stelling als niet bewezen beschouwen.

Terloops: 1998 was het jaar waarin de Zon zich op het wintersolstitium het dichtst bij de galactische evenaar bevond, sindsdien wordt het verschil elk jaar groter; het zal in 2012 al meer dan een halve zonsdiameter bedragen.

Het Einde van de Wereld?

We weten niet wat de Maya's van de klassieke periode met het einde van bak'tun 13 associeerden; dat ze hieraan belangrijke kosmologische gebeurtenissen koppelden (het einde van de huidige schepping?) is zeer waarschijnlijk. Zelfs nu nog bestaat er in Yucatán een traditie dat het "einde van de wereld" zal komen in 2000 y pico.

Wat we wel weten is dat in de latere tijd het einde van een kalendercyclus gepaard ging met onheilsvoorspellingen en rituelen om dat onheil af te wenden. De bekendste zijn die bij het einde van een tzolk'in - haab cyclus van 52 jaar en bij het einde van een k'atun (verzameld in de "Boeken van Chilam Balam", zie de voorspelling in de inleiding).

Dit einde van bak'tun 13 was in ieder geval niet het absolute einde van de kosmos; verschillende inscripties, o.a. in Palenque, verwijzen naar data na 2012 (zoals 1.0.0.0.0.0, het einde van een piktun in het jaar 4772).

De New Age-interpretaties van dit bak'tuneinde blijkt blijken bij nader toezien een potpourri van opvattingen te zijn waarmee de Mayakalender vaak nog nauwelijks iets te maken heeft ! Het is voor allerhande alternatieve beweringen eerder een aanknopingspunt om aan te tonen dat 2012 een eindpunt of nieuw beginpunt moet zijn voor de mensheid. Zoals we van occultisten onderhand gewoon zijn worden daarbij zonder bezwaar ook begrippen uit niet-Mayaculturen betrokken zoals yin/yang en dergelijke.

Sommige richtingen zien dit "einde van de wereld" zeer ruim, zowel qua tijd als qua impact: volgens de enen staat het voor een geestelijke evolutie die zich over enkele decennia voltrekt en waarbij in 2012 zelf niets spectaculairs zal gebeuren, anderen zien de bewuste datum als het kritieke climactisch moment waarop veel materieel verschrikkelijks staat te gebeuren. Nog anderen menen uit diepere numerologisch - mystiek - esoterische beschouwingen zelfs te kunnen afleiden dat de fatidieke datum niet op 21 december 2012 valt... Men kan zich dan afvragen wat de Mayakalender er nog mee te maken heeft.

Zoals we konden verwachten worden er bij de argumentatie naast zuiver occulte beschouwingen (de wijsheid van Atlantis, de voorspellingen van E. Cayce etc..) ook "wetenschappelijke" argumenten aangehaald die het geheel een exacter tintje moeten geven maar meestal niet veel meer zijn dan numerologisch gegoochel.

Besluit

De fundamentele vraag is natuurlijk: waarom zou het einde van een cyclus in een door mensen ontworpen kunstmatige indeling van de tijd een kosmische betekenis moeten hebben? De datum van 13.0.0.0.0 4 Ahaw 3 K'ank'in in de Mayakalender heeft net dezelfde betekenis als het jaar 2000 in onze kalender: een mooi rond getal met veel nullen die voor diegenen die deze kalender gebruiken symbool staat voor tempus fugit.. De voorspellingen voor 2012 zijn dan ook hetzelfde lot beschoren als die voor 2000. Voor dat jaar werden toen ook allerlei onzinnige zaken verwacht, van aardbevingen, poolinversies, komeetinslagen tot een invasie van UFO's en de wederkomst van Christus. En wat is daarvan uitgekomen? Niets dus. En het zal in 2012 niet anders zijn.

Maar dat zal de occultisten een zorg wezen...

Enkele astronomische opmerkingen bij 21 december 2012:

De ecliptica is de schijnbare baan van de Zon tussen de sterren (astronomisch is dit het baanvlak van de Aarde); de galactische evenaar is een grote cirkel die zo goed mogelijk het vlak van de Melkweg benadert. De ecliptica en de galactische evenaar snijden elkaar in twee punten.

De Zon doorloopt ieder jaar de volledige ecliptica en passeert daarbij die twee snijpunten. Tegenwoordig bevinden deze twee punten zich dicht bij de plaats waar de Zon staat bij de winter- en zomerzonnewende, een gevolg van de huidige oriëntatie van de aardas, een zeer lokaal kenmerk op de schaal van het zonnestelsel. Andere planeten hebben een andere oriëntatie van hun baanvlak en rotatie-as, zodat de solstitia er op andere momenten vallen en de Zon dan in een andere richting aan de hemel staat. Waarom zou precies de oriëntatie van de aardas een kosmische betekenis hebben, en niet die van Mars of Uranus? Wegens de precessie, het veranderen van de oriëntatie van de aardas in de ruimte, verschuift in de loop van de tijd de positie van de zonnewendes op de ecliptica en dus ook tussen de sterren.

Het galactisch centrum, astronomisch geassocieerd met het object Sagittarius A* - waarschijnlijk een zwart gat van enkele miljoenen zonsmassa's -, bevindt zich op een galactische lengte van -0.054 graden en een galactische breedte van -0.046 graden. In 2012 bevindt het zich op 6.38 graden van het snijpunt van de galactische evenaar met de ecliptica. De bewering dat de Zon op 21 december 2012 precies in de richting van het centrum van de Melkweg staat gezien vanaf de Aarde, is dus nogal overdreven.