Avatar©. Het puurste zelfontplooiingsprogramma ooit, of pure geldklopperij?

Heel wat witte kaarten gaan de lucht in, maar toch ook ongeveer een derde gekleurde kaarten. Een wat oudere man verklaart dat hij normaal gesproken vrij vlug indommelt maar nu de hele uitzending alert heeft kunnen volgen. Een jonge man vond alles opmerkelijk veel grappiger dan anders – zelfs de grappen van Marcel Van Tilt, de gast in de uitzending.

De wolk was natuurlijk gewone theaterrook en bevatte geen werkzame stoffen die het effect konden hebben veroorzaakt. Had men aan het publiek niet van tevoren duidelijk gemaakt wat het te verwachten effect was, dan had iedereen een witte kaart opgestoken. Het bekende placebo-effect, dus.

ReSurfacing

Het laatste weekend van maart. Een zaal in een hotel in Egmond aan Zee, Noord-Holland. Mensen zitten per twee. Bij elk koppel legt één van beiden geduldig uit aan de ander wat de volgende oefening wordt. Vooraf omschrijft hij of zij heel duidelijk en nauwkeurig wat het resultaat van de oefening zou moeten zijn, wat het te verwachten effect is. Dan volgt de oefening. We zijn op een eerste Avatarbijeenkomst. Een “ReSurfacing”-cursus. Je leert er ondermeer hoe je je aandacht en inzicht kan vrijmaken van oordelen en belangrijkheid.

Een stukje boeiende filosofie over aandacht, van Harry Palmer, de Amerikaanse ontwerper van Avatar®: “Wanneer aandacht vermengd wordt met belangrijkheid en oordelen wordt zij emotioneel en blijft aan dingen hangen. Wat er dan gebeurt is, dat haar niet-fysieke golfvorm omslaat in hele kleine fysieke deeltjes, die gedachten creëren met een aantrekkingsvermogen dat aan de zwaartekracht doet denken. (...) Aan sommige mensen, gebeurtenissen, rituelen wordt zoveel belang gehecht, dat zij iemand er toe kunnen brengen zijn gezichtspunten (of identiteit) te wijzigen en op die manier lichaamsdelen te genezen of zelfs alle zelfcontrole los te laten...”.i Er is dus toch een mooie toekomst weggelegd voor Lourdes.

De ReSurfacing-cursus gaat intussen verder. Bij oefening 12 wordt gefixeerde aandacht vrijgemaakt.Doel(wordt uiteraard vooraf gesteld) is het “ongevoelig maken van gevoelige gebieden door er gefixeerde aandacht van af te halen”. Verwacht resultaat (wordt eveneens op voorhand meegedeeld) is “lichamelijk en emotioneel herstel”.De “Master”, de begeleider, beschrijft de oefening in kwestie aan de deelnemer: “neem een gevoelig gebied (iets waar je een ernstig probleem mee hebt, LR) uit je persoonlijkheidsprofiel (een omstandige vragenlijst die de cursusdeelnemer van tevoren heeft ingevuld, LR) of uit je leven. Beschrijf het gebied in detail, totdat je aandacht er volledig op gefocust is. Dank je, beschrijf nu iets uit de omgeving in detail, totdat je aandacht niet meer bij het gebied is. Fijn, erg goed! Ga nu terug naar het gevoelig gebied en beschrijf het in detail.” De instructies voor de begeleider vermelden verder: “Herhaal dit proces afwisselend, totdat één of meer van de bovenstaande resultaten bereikt is.”

Dergelijke oefeningen heten ervaringsgericht te zijn: “een persoonlijke betrokkenheid bij of waarneming van gebeurtenissen op het moment dat ze plaatsvinden”. Het gaat dus om de absoluut bijzondere ervaring dat je, door je aandacht gedurende enige tijd volledig te richten op de bureaulamp, je problemen even kan vergeten. Dat heet dan bij Avatar een “woordles”(word lesson). Doordat je deelneemt aan de cursus, veranderen de aanvankelijk onbetekenende woordlessen echter in “levenslessen” (world lessons).De Avataradepten zeggen zelf dat “de volslagen eenvoud van deze inzichten het moeilijkst te accepteren is.” “Maar je moet deelnemen! Ga eens na: wat is het verschil tussen een appel eten en bestuderen hoe een appel smaakt?”ii Tegen zulke diepe levenswijsheid kunnen we niet op.

Het verleggen van aandacht is een techniek die ondermeer gebruikt wordt in de cognitieve gedragstherapie (CGT) en helpt slechts tijdelijk. Onderzoek en praktijk hebben duidelijk aangetoond dat er fundamenteel heel wat anders moet gebeuren om op lange termijn werkzaam te zijn. De cursist ervaart op het moment van de oefening wel degelijk een (emotionele) verandering, maar het zijn technieken die slechts tijdelijk soelaas bieden. Dus het te verwachten “emotioneel herstel” is van bijzonder tijdelijke aard. Het “lichamelijk herstel” is uiteraard al helemaal twijfelachtig.

Terug naar Egmond aan Zee. In de zaal wordt wat meer plaats gemaakt. Er wordt een groepsspel gespeeld: “Simon Says”. Iemand uit de groep geeft allerlei instructies. Je mag ze pas opvolgen als er “Simon zegt” voor staat, anders niet. Wie de minste fouten maakt, is de volgende begeleider.

Tegen een hoog tempo geeft een Avatar-Master nu instructies aan de groep: “Ga op je rechter- of linkerbeen staan en til de elleboog van de tegenoverliggende arm op tot ooghoogte. Hou die positie vast en maak een vuist met één van je handen terwijl je de duim omsluit met je vingers en hou de andere hand met gespreide vingers en de handpalm naar beneden op ooghoogte. Terwijl je wisselt van linker- of rechterpositie of andersom, hou je evenwicht en zeg je het alfabet achterstevoren op vanaf de letter G…”

De deelnemers doen krampachtige pogingen om de instructies te volgen. Sommigen kijken geamuseerd, het doet hen wellicht wat denken aan het twisterspel, waarbij je verschillende lichaamsdelen over een mat moet plaatsen. Anderen zijn dan weer duidelijk gefrustreerd, of worden kwaad maar durven niet opgeven. Een vrouw gaat op de grond zitten, haar ogen staan erg vochtig. De Avatarbegeleider stopt de oefening en vraagt de deelnemers om hun ervaringen op te schrijven. Doel: “welbewust de ervaring creëren van uitgeputte aandacht, zodat je kunt herkennen wanneer dat zich in je leven voordoet. Verwachte resultaten: tijdelijke verwarring, even een onplezierige sensatie, overweldigd gevoel.”

Te kleine schoenen

Frank Dierickx is psycholoog en heeft er een ruime ervaring als psychotherapeut op zitten. Zijn commentaar: “Ik zou mijn patiënten kunnen vragen om de hele dag met een te kleine schoenmaat rond te lopen. 's Avonds zullen ze grote opluchting voelen als ze de schoenen mogen uitdoen. Dergelijke spelletjes en oefeningen geven een sterke sensatie op het moment zelf; je krijgt individueel verschillende emotionele reacties. Zeker als het in groep gebeurt en iemand wordt emotioneel, dan zal hij of zij zich daar achteraf over schamen maar wél sterk het gevoel hebben dat het “werkt”, dat het een sterke impact heeft op zijn of haar leven. Op langere termijn hebben dergelijke oefeningen uiteraard geen effect. Ze veranderen niets wezenlijks aan de problemen van mensen. Het is een illusie te denken dat dit soort ervaringen echt doorwerkt in je leven. Bij Avatar speelt ook enorm het effect mee dat de deelnemers veel geld hebben moeten betalen en zich heel wat moeite hebben getroost om een dergelijke cursus te volgen. Dat maakt het erg moeilijk om achteraf voor jezelf eerlijk toe te geven dat het niet heeft (door)gewerkt.”

Frank vervolgt: “Ik herinner mij een moment in mijn jongere jaren waarop ik af wou van mijn rookgewoonten. Er was toen veel te doen rond een goeroe die je, simpelweg door je aan te raken en diep in je ogen te kijken, van het roken zou verlossen. Je moest er wel veel geld voor betalen. Bij het binnenkomen van de enorme zaal stond een grote ton waarin je resterende sigaretten verdwenen. Na afloop heb ik een maand niet gerookt... omdat ik het zo stom zou gevonden hebben dat ik zo veel geld had neergeteld voor iets wat niet werkt. Ik rook nog steeds. Misschien wel uit protest.”

Doorgaan

De ReSurfacing-cursus is slechts een eerste kennismaking met Avatar; daarna begint het pas echt goed. De Masters leggen er van in het begin de nadruk op dat je zelf beslist om al dan niet door te gaan na een cursus, maar mensen worden wel degelijk sterk onder druk gezet om steeds verder te gaan en in de euforie van het moment na afloop van een cursus meteen op de volgende in te schrijven. De Masters worden ook getraind in het subtiel wegwerken van tegenargumenten en zogeheten “blokkades” bij potentiële deelnemers, die ze meestal uit hun eigen omgeving recruteren. Ook het ultieme argument “ik heb daar geen geld voor” wordt vakkundig weggewerkt, waarna heel wat mensen zich in de schulden steken om de cursus die zij “absoluut nodig hebben in hun leven” te kunnen betalen. De Avatardiscipelen worden ook getraind in de vaardigheid om zich in bedrijven in te werken en er de zogeheten incentives en teambuildingcursussen te begeleiden. Vaak zonder medeweten van de bedrijfsleiding worden op die manier hele groepen mensen geïndoctrineerd in het Avatargedachtegoed. Recente pogingen staan op het SKEPP-discussieforum te lezen (http://forum.skepp.be).

De eerste kennismakingscursus, die duurt van zaterdagochtend tot zondagnamiddag, kost 278 euro (wat volgens de Masters beslist aanvaardbaar is als kostprijs; je wordt tenslotte individueel “begeleid”). Daarna wordt duidelijk gemaakt dat men absoluut verder moet gaan. De volgende cursus kost dan precies het dubbele: 555 euro) (“logisch, hij duurt ook dubbel zo lang”) en de cursus die je daarna beslist moet volgen (“je bent nu al zo ver, nu opgeven zou beslist zonde zijn en jammer van wat je al hebt bereikt”) kost zo maar eventjes 1636 euro voor... twee tot vier dagen. Maar ja, het is het “krachtigste, zuiverste zelfontplooiingsprogamma dat er bestaat”, waarvoor het absoluut de moeite loont om je spaarcentjes aan te spreken of om je in de schulden te steken. Je wint dat absoluut terug, zo wordt gesteld, onder meer door zelf als Master cursussen te gaan begeleiden, al vrij snel nadat je je eigen basiscursussen achter de rug hebt. Het gaat om jou en je persoonlijke ontwikkeling en geld is hierbij absoluut niet relevant.

Harry Palmer

De bedenker van deze veelbelovende filosofieën en methodieken is de ongetwijfeld erg fantasierijke Harry Palmer (°1944). Hij lanceerde de eerste versie van de Avatarcursus in 1986. Palmer stelde aanvankelijk dat er niet gewerkt zou worden met een systeem waarbij men steeds hogere niveaus moet bereiken, zoals in Scientology, waar hij trouwens voordien zelf een topman was. “Avatar, and that's it.” Intussen zijn er toch al vijf niveaus te bereiken, beginnend met de eerste drie die door gelicenseerde Avatar-Masters worden begeleid, en twee ultieme niveaus die in de door Palmer opgerichte Star's Edge, Inc. worden gedoceerd. Voor die laatste niveaus mag je erg veel centjes neertellen (de “Wizard”-cursus kost 7500 dollar) en de opperste vervolmaking kost je enkele trips naar Amerika, waar je met een beetje geluk de meester zelf kan ontmoeten. Dan ben je intussen echter zelf ook een heuse “Wizard” geworden. En in totaal meer dan 15.000 euro armer.

Palmer heeft jarenlang verkondigd dat hij een geschoold opvoedkundig psycholoog is. Na verschillende klachten, onder meer van cursusdeelnemers die dachten een cursus te hebben gevolgd bij een geschoold psycholoog, liet het Health Care Department van Florida Palmer uiteindelijk de verklaring ondertekenen dat hij nooit een graad in de psychologie heeft behaald. In werkelijkheid is hij leraar Engels in het secundair.

Ook zijn voorgeschiedenis bij Scientology wordt angstvallig geminimaliseerd in zijn geschriften en verklaringen. In werkelijkheid heeft hij vijftien jaar een Scientologymissie geleid in Elmira, New York. Veel van zijn methodieken en denkpatronen komen trouwens rechtstreeks uit de leer van Scientology.

Waar bij sommigen de verlichte inzichten komen uit het zwemmen met dolfijnen, haalde Palmer zijn ideeën en inzichten naar eigen zeggen uit een verblijf van acht weken drijvend in een isoleertank met zout water. Zelf schrijft hij daarover dat het enige bewijs van zijn bestaan toen de gedroogde zoutsporen naar de badkamer en de koelkast waren. Elke dermatoloog kan je vertellen wat een dergelijk langdurig verblijf in zout water met je huid doet: die verdwijnt gewoon. Blijkbaar gebeurde dat niet met Palmer.

Erg knap gezien en uiteraard fundamenteel verschillend met alle voorgaande trainingen, cursussen en therapieën is de bewering dat het bij Avatar niet gaat om indoctrinatie, filosofie, opgelegde principes of religie, en dat de waarheid volledig uit jezelf komt. Als je echter de boeken van Palmer leest en zijn toespraken beluistert, merk je dat die barsten van de filosofieën, principes, stellingen enzovoort. Elke oefeningreeks begint trouwens met een opsomming van principes. Merkwaardig is ook dat ondanks de boodschap dat “de waarheid uit jezelf komt”, iedereen toch dezelfde oefeningen voorgeschoteld krijgt en het te behalen resultaat ook bij elk individu identiek moet zijn. Er zit zelfs een pseudoreligieus kantje aan Avatar, een beetje zoals bij Rudolf Steiner. Hier neemt dat de vorm aan van de Translarische kronieken, een, in de woorden van Palmer, “onvoltooide kroniek van de meester zelf”.

Voor en tegen

Zoals altijd zijn er voor- en tegenstanders. De voorstanders zijn diegenen die intussen zelf al groepen begeleiden. Na het volgen van de basiscursussen kan je immers een zogeheten Masterlicentie verwerven. Je moet wel een contract ondertekenen waarin je belooft niets van het rijke Avatarmateriaal in de openbaarheid te brengen (vreemd, het spel “Simon Says” speelde ik vroeger toch ook al?). En je moet beloven om bij elke cursus die doorgaat, waar ook ter wereld, een bepaald percentage aan de organisatie door te spelen, zodat die verder kan groeien en de wereld beter maken.

De Masters gaan dan recruteren. Meestal begint het in de eigen omgeving. Vrienden en vriendinnen worden op een subtiele manier deelgenoot gemaakt van de eigen verrijkende ervaringen met de Avatarcursussen. Geleidelijk aan worden ze dan “uitgenodigd” om zelf eens deel te nemen. Heel vakkundig wordt hen duidelijk gemaakt dat ze een dergelijke cursus absoluut nodig hebben om verder te kunnen met hun eigen leven. Er wordt al eens een oefening gedaan, in intieme kring, “in vertrouwen”. Als de vriend of vriendin emotioneel wordt of een sterke ervaring heeft, is het bewijs dat het “werkt” geleverd en is het verlangen om zelf aan de cursus deel te nemen gewekt. De potentiële cursist is nu geprogrammeerd om de cursus te volgen en is daar nauwelijks nog vanaf te brengen.

De Avatar-Master wordt dus opgeleid om kunstmatig behoeften te creëren, niet om ze te vervullen. Voor de Master is het natuurlijk een erg handige manier om de eigen gemaakte schulden terug te kunnen betalen. Avatar werkt als een piramideverkoop, een soort zichzelf in stand houdend en automatisch uitbreidend systeem, waardoor mensen nog meer de indruk krijgen dat het wel iets belangrijks moet zijn.

En de tegenstanders? Dat zijn meestal ex-Masters die uit de biecht klappen of, in veel mindere mate, ex-cursisten. Sommigen menen dat het Avatarmateriaal wel werkt, maar dat het hele systeem errond erg corrupt is en trekken vertoont van een sekte. Anderen getuigen hoe ze zich tijdens zo'n cursus bijzonder goed voelden, vanwege de enorme persoonlijke aandacht die ze kregen, maar hoe ze nadien in een gat vielen. Weer anderen verklaren dat het helemaal niet werkt. Mensen uit de omgeving van Avatarcursisten maken ook melding van een toegenomen zelfgenoegzaamheid en een bepaalde onverschilligheid naar anderen toe bij de cursist.

In een opmerkelijk gesprek dat ik had met iemand die de cursussen had gevolgd, kwam naar voren dat ze eigenlijk weg wou na de eerste oefeningen, maar dat niet kon. Ze was ver weg van huis en was meegereden met anderen. Op de vraag waarom iemand uit het Antwerpse meer dan 200 kilometer moest rijden om een cursus te kunnen volgen, antwoordde een Avatar-Master mij: “omdat daar enkele begeleiders zitten die meer ervaren zijn. Het gaat tenslotte om gevoelig materiaal waar heel omzichtig mee moet worden omgesprongen.” Vreemd toch dat cursisten uit Nederland dan helemaal naar België reizen om hier een cursus te volgen. Onder meer in het Geuzenhuis in Gent gaan Avatarsessies door. Zitten hier dan toch ervaren begeleiders? Of is er een heel andere reden waarom de afstand zo ver is en mensen worden aangemoedigd om met anderen mee te reizen? Heeft het gevoel niet weg te kunnen er iets mee te maken? En is “gevoelig materiaal waar heel omzichtig mee moet worden omgesprongen”niet eerder een zaak van geschoolde en ervaren psychologen en psychiaters?

Er zijn dus voor- en tegenstanders, maar ik heb ook nog een derde categorie ontmoet: de Masters die in vertrouwen toegeven dat de hele “filosofie” en methodiek van Palmer hen erg weinig zegt, maar dat ze dat zo veel mogelijk terzijde laten en een flinke cent verdienen met het begeleiden van de cursussen. Om hun eigen schulden af te betalen.

Sekte?

Sekte of niet? Ik laat het in het midden en bovendien zijn de criteria om dat te bepalen per land verschillend. Toch zijn er getuigenissen van mensen die erg moeilijk uit de organisatie konden stappen, verhalen van bedreigingen en sterke druk, en er zijn al wat juridische steekspelen geweest waarbij Star’s Edge, Inc. enorme bedragen aan schadevergoedingen claimde bij ex-Masters en die helaas ook verkreeg. Bij de minste kritiek verliest de Master meteen zijn of haar licentie en wordt het hem of haar verboden nog langer Avatarcursussen te begeleiden. Op het internet vind je heel wat getuigenissen van “geëxcommuniceerde” Masters.

Avatar is het zoveelste verhaal van oude wijn in nieuwe zakken, maar er staat wel een bijzonder sterk en niet geheel ongevaarlijk systeem achter, dat zich als een virus over de wereld verspreidt.

Kaderstukje 1: Avatar®

Op de site www.Avatar.be (of www.Avatar.nl) staat het volgende te lezen:

“Avatar® is het meest krachtige, puurste zelfontwikkelingsprogramma dat beschikbaar is. Het is een serie ervaringsgerichte oefeningen die je in staat stellen jezelf te herontdekken en je bewustzijn af te stemmen op datgene wat je wil bereiken. Je zult je eigen unieke inzichten en realisaties ervaren. Jij bent het die meer over jezelf te weten komt.”

In zijn boek Living Deliberately: The Discovery and Development of Avatar (Star’s Edge International 1994) beschrijft Palmer zijn fantastische ervaringen, waaronder een verblijf van acht weken (!), drijvend in een met zout water gevulde isolatietank. Om zich op voorhand in te dekken tegen kritiek staat in de (overigens gratis te downloaden) internetversie het volgende te lezen: "The characters and events described in the text of LIVING DELIBERATELY are intended to entertain and teach rather than present an exact factual history of real people or events" (www.avatarepc.com).

Deze verhalen zijn dus bedoeld om de lezer te amuseren en om iets duidelijk te maken en zijn helemaal niet op ware feiten gebaseerd.

Kaderstukje 2: Uit: ReSurfacing. Technieken om bewustzijn te verkennen (pp. 1-2)

“ReSurfacing gaat over jezelf losmaken uit oude creaties zodat je weer opgaat in gewaarzijn. Het is een proces, een natuurlijk gebeuren, waarin je jezelf aan jezelf onthult. Als beloning krijg je nieuwe inzichten en realisaties over hoe jouw leven werkt – of waarom het niet werkt.

(…)

Al doende zul je je van je eigen creatieve kracht bewust worden. Die zal je verrassen en verbazen. Als je er voor kiest deze kracht te volgen tot aan haar bron, dan zul je daar een onmetelijke zee van gewaarzijn aantreffen, die zich uitstrekt voorbij tijd, bewustzijn en creatie. Metgezellen van vroeger staan je daar / hier op te wachten.

De kracht van het Avatar materiaal komt voort uit dezelfde fundamentele principes die voor creatie gelden. Het basisprincipe, iets waar je mogelijk aan moet wennen, is dat zowel het fysiek universum als het persoonlijk bewustzijn voortkomen uit een definitieloze aanwezigheid zonder dimensie, die in het Avatar materiaal wordt aangeduid met gewaarzijn, levensbron of puur zijn. Iedere poging om deze aanwezigheid te meten, te definiëren, of te beschrijven is uiteindelijk gedoemd te mislukken, maar toch…

Alle strijd tussen het zelf en de wereld komt voort uit onwetendheid over dit basisprincipe.

Aanvankelijk lijkt de kloof tussen jouw bewustzijn en het universum niet te overbruggen: de valstrik van een kwade genius. Dan ga je aan de slag met de technologie van Avatar en begin je een eerste vage ervaring te krijgen van iets dat ten grondslag ligt aan en de verbinding vormt tussen het mentale en het fysieke, een verbindende aanwezigheid, een definitieloos gewaarzijn zonder dimensie.

De oefeningen die volgen, zullen een ‘jij’ voortbrengen, dat alle ideeën en voorstellingen overstijgt die je hebt gemaakt van jezelf of de wereld. Dit moment van overstijgen of ReSurfacing is een glimp van het domein dat toegankelijk wordt met het Avatar materiaal. Welkom thuis.

Lukas Roels is docent fotografie.

Voetnoten

i Uit: Leven in vrije wil. De ontdekking en ontwikkeling van Avatar (Bruna 1995). Nederlandse vertaling van Palmers Living Deliberately. Dit boek wordt door Avatarmeesters aan potentiële cursuskandidaten cadeau gedaan of verkocht.

ii Uit: ReSurfacing. Technieken om bewustzijn te verkennen (Wizardry uitgevers 2008), het oefenboek bij de Resurfacing-cursus.