Je mag zeggen wat je denkt. Boekbespreking.

Andreas Kinneging (1962) is hoogleraar rechtsfilosofie aan de Universiteit Leiden. In 1987 werd hij nationaal kampioen gewichtheffen (daarop alludeert hij in zijn inleiding: “Zoals gewichtheffen technisch de moeilijkste sport is, is de dichtkunst de moeilijkste literaire stijl.”). Tegenwoordig lijkt hij me een redelijk omstreden intellectueel. In 2020 verscheen zijn werk ‘De onzichtbare maat. Archeologie van goeden kwaad’.

Socrates

“Je mag zeggen wat je denkt” is een verzameling van 59 essays over uiteenlopende onderwerpen, gaande van ‘Vrijheid en/of Gelijkheid’ tot ‘De Vereisten van het Huwelijk’, afgesloten met een ‘interview’ met de auteur. Opvallend is zijn geloof in de Griekse filosofie, met Plato op kop, gevolgd door de christelijke leer, Augustinus en Thomas van Aquino. Hij toont zich meestal behoudsgezind. Alles lijkt vroeger beter en dan heeft hij het niet alleen over de filosofie van Plato maar bijvoorbeeld ook over de opvoeding van kinderen (zie ‘Morele Achteruitgang’). Hij beargumenteert zijn opinie, ook als die lijnrecht ingaat tegen de heersende opvattingen. In dat verband is de afbeelding op de kaft van Socrates die de gifbeker aanvaardt goed gekozen. Zijn proces i.v.m. de vrijheid van meningsuiting is immers het beroemdste aller tijden. Kinneging betoogt dat die vrijheid méér dan ooit onder druk staat in de moderne samenleving. Ook de achterflap geeft iets prijs: we zien de hoogleraar rechtsfilosofie met een bontgekleurde pet op (‘klak’ zouden we in het Vlaams zeggen), een hoofddeksel dat je niet direct met een hoogleraar associeert. De verschillende kleurtjes kunnen de verschillende meningen zijn.

Taal, vertalen

Het krioelt in zijn tekst van de Latijnse zinnen, die niet altijd vertaald worden. Ook Engelse citaten worden zelden in het Nederlands omgezet. In het hoofdstuk over taal, vertalen... legt hij uit waarom. De columns bestrijken verschillende thema’s, waaronder de verhouding tussen recht en moraal, mensenrechten, de opleiding tot jurist, het universitair onderwijs, seks, het gezin en muziek. Een aantal columns behandelt de tegenstellingtussen vrijheid en gelijkheid. Hij verwijst naar het communisme, inclusief de Goelagkampen, en stelt dat het streven naar gelijkheid de vrijheid ondermijnt.

Uitnodiging tot nadenken

Lezen in dit boek is een uitnodiging tot nadenken. Je hoeft het niet altijd eens te zijn met Kinneging. Is voor de meeste vrouwen seks enkel te genieten als ze de man kennen en kunnen vertrouwen? (p.229). Zijn de idealen van Verlichting en de Romantiek niet zo ideaal? Hebben ze te veel de nadruk gelegd op het individuen zijn belangen? Kinneging denkt alvast van wel. Opmerkelijk is ook het essay met de titel: ‘Valt Amerika uit elkaar?’ Kinneging stelt vast – zoals iedereen die rond deze tijd het nieuws volgt – dat het inderdaad gebeurt. Maar, beargumenteert hij (met de hulp van Plato en Aristoteles als ze het hebben over rijkdom en armoede), het is niet de schuld van Trump! Iedereen onder ons die riskeerde al eens iets goeds over Trump te zeggen (bijvoorbeeld dat de V.S. geen buitenlandse gewapende inmengingen organiseerde de laatste 4 jaar) weet dat je riskeerde zonder pardon of discussie uit de vriendenkring gegooid te worden. Al ben je het niet eens met Kinneging, al vind je hem eigenwijs en verwaand (hij lijkt te weten wat ‘normaal’ is), een tegenstem moet er zijn, discussie moet kunnen en dat is de hoofdgedachte van dit boek. “Zelfs als de opvattingen van zo’n dwarsligger met zekerheid onjuist zijn”, stelt Kinneging, “hebben ze nog hun maatschappelijk nut.” Helaas is het vandaag bijna gevaarlijk om een dwarsligger te zijn: “Geen wonder dus dat niemand meer iets spannends of ongewoons durft te zeggen. ”Minpuntje: het boek heeft geen lijst van geraadpleegde werken. De auteur vermeldt in de tekst bij wie hij soms de mosterd haalde en komt dan meer dan eens met een aansporing: “erg leerzaam”, “neem en lees!”.

Uit een interview in Knack 10/06/20 over de coronacrisis

Kinneging: ’Daarvoor maakt die crisis te weinig indruk. Mensen worden pas wakker als ze echt pijn gaan lijden. Dus eerst moet het nog veel slechter worden. Wat zou het goed zijn als de winkels wat vaker dicht waren en we meer tijd en rust hadden voor elkaar, om ons te bezinnen, goede boeken te lezen en na te denken over de vraag hoe te leven. Maar ik vrees dat de meeste mensen de afgelopen maanden toch vooral veel televisie hebben gekeken, en overmatig hebben gegeten. Wat we nu meemaken, beschouwen we graag als abnormaal. We willen zo snel mogelijk ons oude haastige leventje weer hervattenen zo druk zijn dat we niet met de grote vragen worden geconfronteerd.’

Je mag zeggen wat je denkt
Andreas Kinneging
ISBN 978 90 446 4619 1
296 p.
Prometheus Amsterdam

Gerda Sterk Is SKEPP-bestuurslid en lid van de raad van bestuur van de VJV