Viraal. Boekbespreking

Wiskunde vs pandemie

Het boek toont aan hoe wiskunde ons helpt bij de aanpak van allerlei uitbraken waaronder ziektes (zika, malaria, ebola, GBS, griep, COVID-19, ...) maar ook nepnieuws, geweld, computervirussen, financiële crisissen, trollen, het viraal gaan en verkeerd interpreteren van tweets, internetmemes, de bitcoin, de tulpengekte, … We zijn meer dan ooit met elkaar verbonden, waardoor alle soorten pandemieën zich razendsnel kunnen ontwikkelen en verspreiden. Om tijdig in te grijpen is veel onderzoek nodig en dus wiskunde.

Verwacht geen gemakkelijke lectuur! Er is iemand aan het woord voor wie de samenhang tussen wiskunde en het begrijpen van superverspreiders tot het dagelijkse werk behoort. Gelukkig voor de leek illustreert hij de ideeën met gebeurtenissen uit zijn eigen leven en dat van anderen. Om bijvoorbeeld uit te leggen hoe “assortatieve” en “dissortatieve” netwerken invloed hadden op het bankensysteem van 2008, haalt hij Lehman Brothers aan. Hoe Ross er via wiskundige modellen en labo-onderzoek achter kwam dat muggen malaria verspreiden, is nog zo’n voorbeeld.

Het meten van vriendschap

In dit hoofdstuk waden we door een doolhof van anekdotes te beginnen met het ontstaan van pinguïndiagrammen, via de Feynman-diagrammen (zelfs Oppenheimer komt er aan te pas), het effect van mensen als Landau en het reproductiegetal R om bij de HIV-uitbraak 1989 in het VK te belanden. Het onderzoek naar de verspreiding van HIV leidde naar het achterhalen van het soort interacties dat griep verspreidt en aansluitend hoe informatie over gedrag ons helpt te voorspellen hoe een epidemie zich verspreidt. Ik pik er één voorbeeld uit: “Een van de bekendste voorbeelden van sociale besmetting is gapen...”(p.104) Kucharski legt dan uit wat onderzoek daarover leerde.

Nog altijd in hetzelfde hoofdstuk leidt hij ons naar het verband van verspreiding en het gedrag van dieren in gevangenschap, vervolgens naar experimenten met menselijk gedrag en hoe dat epidemiologen kennis verschaft. Onderzoekers gebruikten roken en longkanker, obesitas en bijvoorbeeld het verbod op het homohuwelijk in Californië in 2008 om na te gaan hoe ons gedrag aanleiding tot sociale verspreiding kan geven. Kucharski toont aan dat om tot betrouwbare resultaten te komen, onderzoek verre van eenvoudig is, maar dat een voorbereide regering/bevolking veel beter het hoofd kan bieden aan gelijk welke pandemie. Door hiervoor meer in detail dit hoofdstuk te beschrijven wil ik aantonen hoe de auteur zijn ideeën vorm geeft. Zo zijn er acht. Allemaal een beetje “rommelig”, maar écht geïnteresseerde mensen zullen de schat aan informatie graag tot zich nemen!

Viraal en covid-19

De eerste editie van het boek in 2020 viel samen met een toename aan coronabesmettingen in Wuhan. Net daarvoor had hij dit boek voor een breed publiek geschreven. Het doel: “voorbij simplistische verklaringen te kijken en bloot te leggen wat er daadwerkelijk achter de uitbraakpatronen ligt die we observeren.” Natuurlijk kon het op geen beter moment en met geen betere titel verschijnen dan vandaag en haast is misschien ook de reden waarom het boek stroef vertaald is. Zo zou ik in de subtitel het woord “dingen” vervangen door “iets” en “ik heb het geluk gehad …mensen gehad te hebben” zou ik anders formuleren. Er zijn tal van fouten blijven staan: parastieten (p. 24), de Goudlokje (p. 248), verhalen zijn aangeslagen (p.250), … om er maar een paar te noemen. Grafieken illustreren de tekst. De auteur sluit af met noten, aanbevolen lectuur per hoofdstuk en een index.

Wie is Adam Kucharski?

Hij is geboren in 1986 en als wiskundige en epidemioloog verbonden aan de London School of Hygiene & Tropical Medicine. Hij signaleerde in The Lancet in februari 2020 al het belang van superverspreidingsevenementen i.v.m. de verspreiding van sars-Cov-2 en het opsporen van dichte contacten. Ergens schreef hij droogweg: “If you’ve seen one pandemic, you’ve seen… one pandemic.” “Als je één pandemie gezien hebt… dan heb je één pandemie gezien”. In andere woorden: ze verlopen allemaal op een andere manier. Uit een interview in De Standaard van 16 januari 2021: ‘De vraag is of je ook een nieuwe golf kunt krijgen in landen waar al veel gevaccineerd is.’ De ‘Britse’ variant van sars-CoV-2 is volgens Kucharski een nieuw gevaar in deze pandemie. Hij is ontzettend bezorgd. ‘De evidentie die we nu hebben, toont dat deze variant 40 tot 50 procent besmettelijker is dan de bestaande varianten. ’Dat klinkt minder erg als ‘50 procent dodelijker’. Maar toch is het vele malen erger, laat hij met een eenvoudige berekening zien. Want een besmettelijker variant is veel moeilijker in te dijken, waardoor véél meer mensen besmet raken, en er uiteindelijk een veelvoud aan doden valt.

Werkzaamheid en resultaten

We moeten ons niet afvragen of iets werkt of niet. De vraag is: loont de moeite die je erin steekt? Het opsporen van contacten wordt moeilijker als je veel gevallen hebt. Het zal nog altijd het aantal besmettingen verminderen, maar misschien te weinig gegeven de moeite die het kost. Dan is het beter om die middelen te stoppen in het sneller testen van mensen, of diegenen testen die moeten blijven werken, denk aan de zorg, de winkels of het openbaar vervoer. Maar zelfs als contactopsporing de opflakkering niet stopt, kan het ons wel nuttige informatie verstrekken over interacties die de uitbraak bevorderen.

Viraal
Waarom dingen zich verspreiden -en waarom ze stoppen

Auteur: Adam Kucharski
non-fictie
Uitgeverij Nieuwezijds, Amsterdam
ISBN: 9789057125553