Factchecking in Afrika

Peter Cunliffe-Jones was op dat moment bureauchef van persagentschap AFP (Agence France-Presse) in Nigeria. Dit nepnieuws en vele andere valse geruchten over vaccinatie en over politiek, inspireerden hem uiteindelijk in 2011 om een Afrikaanse factchecking-organisatie op te starten met steun van de AFP Foundation. Ze krijgt onderdak bij Wits University in Johannesburg, Zuid-Afrika. Andere sponsors komen aan boord en in juni 2012 wordt de Africa Check community interest company opgericht in het VK.

Enkele hoogtepunten uit de geschiedenis van Africa Check:

• November 2014: eerste uitreiking van de African Fact-Checking Awards in Nairobi, Kenia, sindsdien jaarlijks uitgereikt met alsmaar meer kandidaten.
• Februari 2015: oprichting van Tri Facts, voor de opleiding van mediawerkers in factchecking.
• Oktober 2015: Oprichting van een afdeling van Africa Check in Dakar, Senegal en opstart van de Franse versie van de website.
• November 2016: Oprichting van de Nigeriaanse afdeling in Lagos.
• Januari 2017: Oprichting van de Keniaanse afdeling in Nairobi.
• November 2017: Eerste Africa Facts netwerkbijeenkomst in Johannesburg brengt factcheckers uit het hele continent samen.
• Oktober 2018: Africa Check wordt lid van het externe feitencheckprogramma van Meta (toen nog Facebook).

En dan gaat het hard, met onder andere de ontwikkeling van een reeks tools voor het grote publiek, samenwerking met kranten en TV stations, internationale samenwerkingsverbanden, partners in Ghana en Zimbabwe. Je kan de indrukwekkende lijst van realisaties nalezen op hun website.

Africa Check is een professioneel uitgebouwde factchecking non-profitorganisatie met bijna 40 medewerkers in vier belangrijke landen, met links naar andere landen in Sub-Sahara Afrika. Hun doel verwoorden ze als volgt: “We identify important public statements, interrogate the best available evidence and publish fact-checking reports to guide public debate”, en “… to foster and support a community of nonpartisan fact-checkers across the continent.” Met andere woorden: ze factchecken een breed gamma aan onderwerpen, maar vooral belangrijke beleidsgerelateerde claims over gezondheid, economie, onderwijs en verkiezingspolitiek.

Als je door de berichten en factchecks scrolt op hun website dan valt het op hoe dikwijls ze uitspraken van presidenten en ministers op de rooster leggen. Verkiezingsprogramma’s worden tegen het licht gehouden, publieke beweringen en cijfers van politici gecheckt tegen gepubliceerde data. Recente voorbeelden zijn de factchecking van het State of the Nation Address van de Zuid-Afrikaanse president Cyril Ramaphosa, of kritiek op de foute cijfers en ondeugdelijke bronnen in de uitspraken van de Keniaanse minister van Onderwijs.

Een andere belangrijke categorie van factchecks gaat over berichten in zowel de officiële als op de sociale media. Africa Check publiceert niet alleen factchecks maar vraagt rechtzettingen en correcties. En het heeft resultaat. Kranten contacteren hen vóór publicatie om zaken te factchecken. Zelfs politieke partijen vragen soms om een manifest te checken, wat ze als onpartijdige organisatie uiteraard niet kunnen doen. 

Wat ze willen, is iedereen aan het factchecken krijgen. De InfoFinder op hun website maakt betrouwbare data makkelijk toegankelijk. Recente onderwerpen zijn bijvoorbeeld:

• Wat is de alfabetiseringsgraad in Zimbabwe? (93,7% volgens een census van 2022)
• Wat is het percentage meisjes dat naar school gaat in Sub-Sahara Afrika? (43% in het lager secundair, 25% in het hoger secundair)
• Hoeveel zijn de gletsjers op Mount Kenya afgenomen? (alle gletsjers in Afrika zouden in de jaren 2040 verdwijnen, die van Mount Kenya een decennium eerder)

Al 10.000 mensen hebben hun factchecking workshops gevolgd: journalisten, ambtenaren, werknemers bij non-profits en bedrijven en leden van het grote publiek. Om leerkrachten te helpen hebben ze ook lespakketten ontwikkeld voor de eerste vier jaren van het middelbaar. De onderwerpen gaan van ‘feit of opinie’, over ‘foute informatie detecteren’, tot ‘kwakzalvers en remedie’ en ‘vooroordelen en stereotypes’. 

Een groot en divers publiek bereiken in zulk een grote regio met een veelheid aan talen en culturen is een uitdaging. Gelukkig is de kennis van Engels en Frans, de twee talen die Africa Check gebruikt op hun website en in hun communicatie, wijdverspreid. Via Soundcloud kan je factchecks beluisteren in een aantal Afrikaanse talen. Ook lokale radiostations zenden programma’s uit van Africa Check.

Tenslotte legt de organisatie sterk de nadruk op hun onpartijdigheid, transparantie en openheid. Ze beschrijven (o.a. op hun website) uitgebreid wat hun werkwijze is, hoe claims worden beoordeeld, hoe de organisatie gefinancierd wordt, hoe ze de effectiviteit van hun acties meten en hoe je fouten kan melden. Hierboven wordt slechts een selectie van hun activiteiten vermelden. Africa Check is een bewonderenswaardige organisatie. In vergelijking met hen lijken Europese skeptische organisaties slechts amateurclubjes.

Check dat gerust even zelf: https://africacheck.org/

Paul De Belder is burgerlijk ingenieur en reeds jarenlang lid van SKEPP.