10 jaar SKEPP in november 2000

Op 8 juni 1990 werd met deze doelen voorop de Studiekring voor Kritische Evaluatie van Pseudo-Wetenschap en het Paranormale gesticht door Sabien Bauwens, Yves Beterams, Wim Betz, Marc Braem, Robert De Pourque, Werner Eeman, Ronny Martens, Herman Roelants, Tim Trachet (initiatiefnemer en drijvende kracht achter de oprichting), Jean Paul Van Bendegem, Louis Van den Wyngaert, Etienne Vermeersch en Koen Vijverman.

En hoe zouden ze dat klaarspelen? Met dertien hadden ze het plan opgevat door middel van, jawel, de wetenschappelijke methode, het hogergenoemd kritisch onderzoek uit te voeren, waarbij ze dat zouden vrijhouden van filosofische, levensbeschouwelijke en politieke opvattingen. De formulering van de doelstellingen van verenigingen klinkt altijd wat bombastisch, en met deze is dat niet anders. Toch erken je meteen dat de doelen met zorg en met realiteitszin werden opgesteld. Tot nu toe heeft de vereniging deze doelstellingen behouden en nagestreefd. De belangrijkste kenmerken van SKEPP zijn naar mijn mening precies vervat in de volgende bewoordingen uit haar statuten: claims of beweringen worden niet a priori afgewezen, hun waarde wordt slechts bepaald na objectieve evaluatie van alle argumenten die erop betrekking hebben, en uit de aard van de toegepaste methode blijkt dit onderzoek beperkt tot beweringen die zich lenen tot een wetenschappelijke benadering.

In de praktijk hebben de stichtende leden op regelmatige tijden elkaar dan ook ontmoet om studiesessies te houden. Ze nodigden sprekers uit die één of ander standpunt verdedigden dat niet met de huidige wetenschappelijke kennis te verzoenen valt. Onderzoek vond plaats door experimenten uit te voeren (tarot, astrologie) en door literatuurstudie te verrichten. Berichten uit de media werden verzameld en geanalyseerd. De Skepptische Nieuwsbrief was vanaf 1993 het middel bij uitstek om de onderzoeksresultaten aan de leden kenbaar te maken. De banden met de buitenlandse zusterverenigingen kwamen snel tot stand en iedereen zette zich in om de vriendschappelijke relaties zo goed als mogelijk te onderhouden.

Een grote vereniging kon je SKEPP in de beginjaren niet noemen. Het aantal leden bleef immers vrij klein. In 1990 betaalden éénendertig leden hun bijdrage, twee jaar later waren het er twintig meer, en in 1994 bedroeg het ledenaantal tachtig. Toen stagneerde dat getal, tot in 1998 het verdubbelde. Een jaar later hadden we honderéénentachtig leden. Op dit moment zijn ze met nog eens elf meer. De kaap van tweehonderd is in zicht!

Statistiek ledengroei

SKEPP had zich veel inspanningen getroost om een dergelijke groei te bewerkstelligen. Vele factoren kunnen dan ook worden aangehaald om de spectaculaire groei te verklaren. Een aantal bestuursleden evolueerden naar mediafiguur. Etienne Vermeersch, Wim Betz en Jean Paul Van Bendegem werden als experten op radio en televisie ten tonele gevoerd, terwijl Marc Braem als illusionist het grote publiek duidelijk toonde dat misleiding vaak in het spel was bij waarzeggerij. Ook Tim Trachet maakte dikwijls op het kleine scherm zijn opwachting. SKEPP had een aantal gezichten, maar dat was zeker geen nadeel. Wanneer er eentje wat radicaal overkwam, zou een andere dan weer wel de sympathie van het publiek krijgen. Bovendien, de vertegenwoordigers hadden zich elk gespecialiseerd in een specifiek domein: zo was het ook makkelijk voor de journalisten om de expert in kwestie te vinden. Het ontbreken aan mankracht had natuurlijk als gevolg dat SKEPP slechts een gering aantal onderwerpen kon becommentariëren.

Astrologie en alternatieve therapieën kwamen zo in het voetlicht te staan. Met het boek van stichters Martens en Trachet, Astrologie: zin of onzin (ook in Engelse vertaling) kwam er een zeer zware kritiek op astrologie. Uiteindelijk leidde de publicatie tot het spraakmakende experiment met Greet Fransen dat Braem superviseerde en waarvan het veelgelezen weekblad HUMO de voor de astrologie negatieve resultaten voor iedereen toegankelijk stelde. Nochtans blijft de astrologische nonsens gegeerd en verdienen velen er grof geld aan op de rug van de goedgelovigen. Geerdt Magiels' boek Het Brein, Honderd jaar na Freud, heeft dan weer de psycho-analyse en de psychotherapie opnieuw ter discussie gesteld.

Wie herinnert zich niet de hetze rond de wet Colla in 1998? Uit een internationaal uitgevoerd grootschalig onderzoek bleek dat er absoluut geen op wetenschappelijke feiten gebaseerde reden was om homeopathie, acupunctuur, chiropraxie en osteopathie wettelijk te erkennen (COST B4 Rapport). Betz was voorzitter van de onderzoekscommissie die verder bestond uit vertegenwoordigers van alle betrokken disciplines. Andere leden van SKEPP mobiliseerden vooraanstaande wetenschapsmensen en -filosofen om het unaniem negatief advies van alle medische faculteiten kracht bij te zetten. Sommige mindere academici (slecht geïnfomeerd of gewoon omdat ze van wetenschap in alle opzichten niet veel kaas hadden gegeten) vonden het toch nodig te trachten om door naast de kwestie te praten en drogredenen te hanteren de skeptische reflex te neutraliseren. Ze kregen vreemd genoeg bijstand van hun respectieve universitaire overheden die meer brood zagen in opportunisme. SKEPP bleef haar statuten echter trouw. Etienne Vermeersch schreef in een schitterend artikel over de kern van de zaak en maakte komaf met de would-be-postmodernisten. Intussen is er weinig veranderd inzake de maatschappelijke successen van de alternatieve therapieën en dreigt een nieuwe storm; SKEPP blijft natuurlijk strijdvaardig met Betz aan het front, al dient gezegd dat versterking nodig is. Het loont de moeite, want dagelijks sterven mensen als gevolg van toepassingen van kwakzalverij.

Onder impuls van Tom Schoepen kwam in de periode van 1997 tot 2000 een samenwerking met het genootschap 't Zal-wel-gaan en SKEPP tot stand. Hij stampte groots opgezette debatavonden uit de grond waardoor SKEPP bekendheid verwierf onder vele Gentse studenten. Debatten omtrent paranormale fenomenen, de oorsprong van religie, homeopathie, creationisme en psycho-analyse spraken velen aan. Ook in Brussel werd geprobeerd om dergelijke onderwerpen in de debatcultuur binnen te brengen, maar de resultaten waren kwa opkomst eerder aan de magere kant. Een discussie tussen de professoren Pyck en Merckelbach over expert-getuigenissen kon ondanks de grote kwaliteit slechts weinig volk trekken. Een studiedag te Leuven in samenwerking met Egyptologica-Vlaanderen rond het Orion-mysterie was dan weer wel een voltreffer.

Jaarlijks worden bij één van de massaspektakels de vier jaar geleden ingestelde Skepptische prijzen uitgedeeld. Aan de ene kant, de Zesde Vijs, aangeboden aan wie zich uitzonderlijk heeft ingezet voor de skeptische zaak (Wim Daems in 2000). Aan de andere kant, de Skeptische Put, voor wie zich partijdig, onkritisch, subjectief en gekleurd inspant om pseudowetenschap te vulgariseren (Ingeborg Sergeant in 2000). Yvo Joris, archivaris van de vereniging, geeft telkens weer vorm aan de prijzen. Met lezingen voor allerhande verenigingen, van UPV-VUB en ELCKER-IK tot de sterrenwachten in Vlaanderen en Nederland, over allerhande onderwerpen van Ufo's tot Stonehenge, van New Age tot argumentatietheorie, wordt SKEPP bekend bij de geïnteresseerde medemens die in zijn vrije uren op zoek gaat naar antwoorden op de vele vragen die hij stelt omtrent het paranormale.

Ook op de SKEPP website kan men met zijn vragen terecht. Op 2 februari 1998 ging die online. De zichtbaarheid van de vereniging nam daardoor uiteraard enorm toe. In het begin van dit jaar telde webmaster Marcel Ulrich de tienduizendste bezoeker. Intussen heeft SKEPP een eigen domeinnaam (www.skepp.be) voor haar site. Het onlangs gestarte forum is een omgeving waar druk gediscussieerd wordt en waarbij soms harde woorden vallen ... van de opponenten. Vaak moeten we verwijzen naar de doelstellingen van de vereniging om duidelijk te maken dat objectiviteit hoog in het vaandel staat.

Door jaarlijks het EUROPEES SKEPTISCH CONGRES bij te wonen (we hebben het ook georganiseerd in 1996) onderhouden de leden de contacten met de buitenlandse skeptici. Vroeger was men door het lidmaatschap van de vereniging ook meteen geabonneerd op Skepter, het ledenblad van de Nederlandse zustervereniging SKEPSIS. Niet alle leden waren met die regeling gediend en op administratief vlak stelden zich een aantal problemen, zodat twee jaar geleden besloten werd het nemen van een abonnement gewoon aan de leden te laten. Het verlies aan informatie voor onze leden heeft ons er uiteindelijk toe gebracht de Skepptische Nieuwsbrief grondig te vernieuwen. Met deze meer uitgebreide versie van het ledenblad beoogt de vereniging haar leden nog meer waar voor het lidgeld te bieden, ook al is het al een bijzonder laag bedrag. Een tijdje geleden stelde het bestuur zich inderdaad de vraag wat de leden eigenlijk van de vereniging verwachten. Met andere woorden, het bestuur vroeg zich af wat het de leden meer kon geven dan een bescheiden ledenblad en van tijd tot tijd een symposium of een debatavond, waarbij de opkomst van de eigen leden soms bedroevend laag was. Het nemen van initiatieven direct gericht naar onze leden bracht geen zoden aan de dijk. Op de nieuwjaarsreceptie annex uiteenzetting over de ster van Betlehem door ere-voorzitter Tim Trachet konden we slechts tien leden tellen. Misschien willen onze leden met hun bijdrage enkel maar het bereiken van de doelstellingen steunen en verlangen ze verder geen diensten. We moeten natuurlijk ook niet te veel willen met onze beperkte fondsen, ook al worden ze prima beheerd door penningmeester Sylvain Bogaerts.

Het mag intussen blijken dat SKEPP nog maar weinig met een studiekring te maken heeft. Elke maand vergaderen de bestuursleden en pogen ze de output en bekendheid van de vereniging te vergroten. Het zijn vooral administratieve vergaderingen waarbij Frédéric Fioré, Guido Goelen en nu Paul De Belder als adjunct-secretaris de verslaggeving verzorgt. Individueel waren en zijn de bestuursleden bijzonder actief op het vlak van onderzoek, maar wat aan de oorsprong lag van de groepering was niet meer: het in eerder kleine kring bespreken van pseudowetenschap en paranormale claims. Vandaar dat opnieuw de studieavonden worden ingericht waar alle leden van harte welkom zijn. Iedereen wordt betrokken in het onderwerp dat ter tafel ligt: homeopathie, ufologie, psycho-analyse werden reeds geprogrammeerd. Met deze studieavonden wil SKEPP enerzijds de leden dichter bij het doen en laten van de vereniging betrekken, maar anderzijds ook het onderzoek aanzwengelen. SKEPP hoopt ook dat er meer claims zullen komen om de MAJAX-BROCH-THEODOR-prijs van 8 miljoen BEF in de wacht te slepen. Wie meent over een paranormaal vermogen te beschikken mag dat komen tonen (volgens een strikte procedure).

Het bestuur zal zich de volgende maanden buigen over een herstructurering van de vereniging. SKEPP is de klassieke indeling van bestuur en leden duidelijk ontgroeid: een dynamische structuur moet daar verandering in brengen. Daarom wordt gedacht aan een modulaire indeling waarin alle leden zich kunnen terugvinden en actief inzetten. De ingeslagen weg van commisies en werkgroepen zal verder worden gezet: de respectieve verantwoordelijken zal nog meer worden gevraagd om alle leden te betrekken bij de activiteiten. Er kunnen werkgroepen ontstaan rond alle mogelijke onderwerpen en disciplines, zoals daar nu reeds zijn: de werkgroep alternatieve geneeskunde en de werkgroep Nieuw Skepptisch Tijdschrift. Het resultaat van het werk van laatstgenoemde ligt hier voor je. Er wordt voorzichtig overwogen om het bestuur in te perken tot een louter administratief orgaan, terwijl een adviescommité bestaande uit vooraanstaande academici de wetenschappelijke activiteiten zal controleren, evalueren en, indien nodig, bijsturen.

Wat de samenstelling van de vereniging betreft, lijkt het er op dat SKEPP uit welbepaalde groeperingen recruteert. Wie nauwlettend de zaak bekijkt, zal echter snel merken dat dit niet intentioneel gebeurt. Wanneer alle academici op de VUB het Vrij Onderzoek moeten onderschrijven dan is het eigenlijk een natuurlijke zaak dat studenten en academici van deze universiteit geïnteresseerd zijn in het lidmaatschap. Evenzeer zijn RUG en KULEUVEN vertegenwoordigd. Is het dan een universitair elite-groepje? Ook weer niet, want onder de leden tref je alle beroepscategorieën aan. Wel is het helaas zo dat het aantal vrouwelijke skepptici heel klein is (slechts vijf procent) en daar willen we graag wat aan doen. In 1996 vierden we met enige vertraging de eerste vijf jaren van SKEPP op het colloquium Sceptisch over Skeptici. Dit jubeljaar van SKEPP werd ingezet met het feestmaal op 8 juni jongstleden, met Paul Kurtz van CSICOP als ere-gast en de voorstelling van de gelegenheidsgravure Eclips door Jozef W. Cornelis. We sluiten de festiviteiten af met het 10 jaar SKEPP -symposium in november. De vereniging is nog jong en ze wil wat: een kritische ingesteldheid aankweken bij het grote publiek om iedereen te beschermen tegen oplichterij. Dan toch iets voor jou?

Brussel, November 2000,

Gustaaf C. Cornelis, voorzitter.