Homeopathie. Echt niet beter dan suikerpillen.

Wanneer hij stelt dat de sceptici (sic, met ‘c’) beweren dat de klassieke geneeskunde voor alles een oplossing zou hebben, dan is dat een grove leugen. Skeptici beweren dit niet. Artsen beweren dit evenmin. En wie het wel beweert, heeft geen snars van wetenschap begrepen. Geen enkele wetenschapper, en ik wik echt mijn woorden, zal beweren dat de wetenschap zich met zekerheid over alles en nog wat uitspreekt; al wie dergelijke onzin verkoopt, liegt. Stellen dat daarom de homeopathie zoveel succes heeft, is niet alleen bij de haren gegrepen, het brengt iets zeer onverwachts aan het licht: namelijk, dat iemand (dokter Callens blijkbaar) die in homeopathie gelooft, ook enig geloof hecht aan causaliteit of oorzakelijkheid. Dat is vreemd, hoor. Zijn redenering gaat als volgt: omdat de reguliere geneeskunde niet alles kan genezen, gaan vele patiënten naar de homeopaat en omdat vele patiënten naar de homeopaat gaan, is dat een indicatie dat homeopathie werkt. Iemand die een dergelijke kromme redenering maakt bij een examen logica mag zich meteen voor een herkansing inschrijven.

Ten eerste: niet alles hoeft meteen met pilletjes en toestanden genezen te worden. Veel geneest nu eenmaal spontaan; een goede arts zegt dat ook tegen zijn patiënt, maar veel patiënten nemen daar geen genoegen mee. Het zit in onze cultuur: als we ziek zijn, dan MOETEN we naar de dokter (“ik moest altijd van mijn moeder”), en de dokter MOET altijd wat voorschrijven (“da’s een slechte dokter, want die schrijft niks voor”). Het is gewoon een ritueel waar we niet vanaf geraken. Maar de moderne reguliere arts spendeert minder tijd aan zijn patiënt dan die patiënt graag zou willen. Dus is de patiënt misnoegd en gaat hij of zij naar de homeopaat. Dat is de reden dat ‘ze’ naar de homeopaat gaan; niet dat de skeptici zouden beweren dat de reguliere geneeskunde alles zou kunnen of dat de reguliere arts dat zou beweren. Tussen haakjes, artsen gaan wel degelijk in de fout als ze te veel antibiotica voorschrijven. De kritiek is volkomen juist; te veel antibiotica is zelfs heel gevaarlijk voor de algemene volksgezondheid. Alleen, omdat artsen te veel en/of onterecht een antibioticum voorschrijven, vaak op vraag van de patiënt, is dat geen reden om naar homeopathie over te schakelen of te stellen dat het daarom beter zou zijn.

Ten tweede, een typevoorbeeld van een drogreden: “Homeopaten hebben veel werk omdat de reguliere geneeskunde voor alles een oplossing zou hebben”. Als we aannemen dat dokter Callens bedoelt dat homeopathie werkt omdat vele patiënten het voor bekeken houden bij de gewone arts en dus naar homeopaten trekken waarover ze tevreden zijn, dan gaat die vlieger niet op. Immers, omdat een gevolg zich voordoet, zegt dat niets over de oorzaak. Mensen kunnen genezen door van alles en nog wat, maar het feit dat ze genezen of zich goed voelen of wat dan ook zegt niks, helemaal niks over wat hen toegediend werd ter genezening. Ik voel me goed en ben gebruind; dan zal het wel zijn omdat ik met vakantie was, zeker? Mis, ik heb promotie gehad en me een zonnebank gekocht (overigens ook slecht voor de gezondheid).

Ten derde: dokter Callens insinueert dat er dingen zijn die de reguliere geneeskunde niet zou kunnen genezen maar de homeopathie wel. Ik vraag me echt af wat, want alles wat vermeend bewijsmateriaal is voor de homeopathie is niets anders dan wat ofwel spontaan geneest, ofwel door reguliere geneeskunde ook geneest. Het is wraakroepend dat deze dokter aangeeft dat de homeopathie wel heilzaam zou zijn waar de reguliere geneeskunde dat niet is. Bewijzen graag, liefst gepubliceerd in The Lancet (al is Nature ook goed).

Ten vierde, homeopathie wordt vooral gebruikt door hoger opgeleide vrouwen tussen 30 en 50? Lijkt me (het is een vermoeden) dat dit precies de lezeressen (en lezers, jaja) van de "feel-good" bladen zijn die onze markt overstelpen met een weinig kritische ingesteldheid ten overstaan van alternatieve therapieën. Dat deze dames (en heren) dergelijke zaken willen uitproberen: uiteraard, ze lezen niets anders in die bladen die verkopen als warme broodjes. Overigens, is dat een bewijs? Ik denk niet dat ze er bij The Lancet van achterovervallen. Trouwens, ik denk evenmin dat veel van die hoger opgeleide vrouwen tevreden zullen zijn met het feit dat dokter Callens hen aanhaalt.

Ten vijfde: zelfzorg, dat wil zeggen dat de patiënt er zelf op uittrekt om zijn (ziekte)toestand te verbeteren, zonder tussenkomst van een arts. Er is tot nu toe nog geen enkele apotheker of homeopaat opgestaan die me heeft kunnen verklaren waarom men rechtstreeks homeopathische middelen kan kopen bij de apotheker. Dus zonder consult, wat betekent dat homeopathische middelen wel degelijk voor een specifieke kwaal kunnen verstrekt worden. Mijns inziens staat dit volledig haaks op de principes van de homeopathie; en het is ook precies wat de lokale goeroe René Smet in een lezersbrief onder het interview met dokter Callens zegt (“homeopathie wordt steeds individueel voorgeschreven en de juiste middelkeuze – één middel – vereist veel ervaring”). Anders gezegd, een apotheker kan dus nooit rechtstreeks een homeopathisch middel vertrekken. Wie heeft de homeopathie dan niet begrepen? Smet? Callens? De apotheker die homeopathie rechtstreeks geeft aan de patiënt? Een ernstige zaak, want dit betekent dat de docent klassieke homeopathie, of de adviseur bij de Christelijke Mutualiteiten, of de apotheker om de hoek eigenlijk niet weten waarover ze het hebben. Wat ik wel weet, is dat een aantal apothekers gewoon homeopathische middelen verkopen omdat anders hun omzet wordt gehalveerd. Het kan volgens hen geen kwaad, omdat het gaat om placebo (geen werkzame bestanddelen) in het geval van dagelijkse aandoeningen of omdat er, naast het homeopathische middel (niets dus), ook een werkzaam bestanddeel inzit. Niemand van hen wil dat ook open en bloot toegeven: hij of zij zou wel gek zijn, want het zou hen gewoon minder geld opbrengen. Kijk, dit zou pas echt als een bom inslaan bij The Lancet. Maar als het om de portemonnee gaat, houdt iedereen de kaken stijf op elkaar.

Waar gaat het om? Dokter Callens zegt het zelf: placebo is een heel krachtig middel in de geneeskunde en wordt ook door de klassieke artsen dagelijks gebruikt. Best wel grappig dat onze ‘homeopathiespecialist’ René Smet in zijn lezersbrief (onder het interview) stelt: “[…] waarom kan de reguliere geneeskunde dat dan ook niet met ‘placebo’?”, waarmee hij de woorden van dokter Callens gewoon ontkracht. Of omgekeerd. Wel even op de woorden van dokter Callens reageren: het is niet omdat er geen bewezen behandeling zou bestaan dat de reguliere arts grijpt naar de placebobehandeling! Ze is er vaak wel, die bewezen behandeling, maar soms is het voldoende een placebo te geven. En het is ook bewezen – ‘evidence based’, jawel – dat placebo werkt.

Kunnen we iets hebben tegen homeopathie als verdoken placebo? Ja, terugbetaling van iets wat uiteindelijk gewoon water of alcohol of suiker is, weegt op onze solidariteit. Dat is echt niet nodig. En, ja, het is een leugen om aan mensen te zeggen dat het werkt; want daar is geen bewijs voor. Overigens, de Wereldgezondheidsorganisatie bereidt een rapport voor, zeer zeker, maar dat zal echt niets anders bevatten dan het tot vandaag de dag herkauwde en gecontesteerde materiaal dat onterecht als bewijs wordt aangevoerd.

Bijna zou ik het hopen: dat we van "geschud water" beter zouden worden … maar zo eenvoudig zit de wereld nu ook weer niet in elkaar. In de 19de eeuw hebben we geleerd wat kraambedkoorts is. Gelukkig. Homeopathie (en er zijn nog zo van die probeerseltjes) stamt eveneens uit de 19de eeuw. Dat heeft ons echter geen millimeter verder geholpen. Spijtig. De homeopathie heeft haar kansen gekregen, meer dan ooit. Laten we ons nu met interessante dingen bezighouden: Aids, hongersnood en de verschrikkelijke gevolgen van tropische cyclonen.

Prof. dr. Gustaaf Cornelis is docent wetenschapsfilosofie Vrije Universiteit Brussel, Gastprofessor ideologie Universiteit Gent en gewezen voorzitter SKEPP.