200 jaar homeopathie

Doorwinterde voorstanders van de homeopathie aanvaarden dit wetenschappelijk oordeel echter niet. Ze beweren dat er wel harde bewijzen en andere goede redenen bestaan om homeopathie te erkennen als een waardevolle therapie. Via de politiek kunnen er wettelijk dwingende besluiten gemaakt worden. Soms moeten feiten daarbij wijken voor andere motieven. De wetenschap neemt standpunten in na grondig onderzoek en geeft dan adviezen. Het is aan te raden om die te volgen, maar niemand, zelfs de wetgever niet, kan daartoe verplicht worden. Medisch en wettelijk getouwtrek omtrent homeopathie is hierdoor overal ter wereld gemeengoed geworden. Aangeboden producten, apothekersen doktersrichtlijnen, wettelijke besluiten, opleidingen en diploma’s, tussenkomsten van ziekenfondsen, ondertussen zijn het allemaal omfloerste begrippen. Ook bij de voorstanders van de homeopathie is er verwarring en conflict. Het lijkt wel of er evenveel soorten homeopathie bestaan als er homeopaten zijn. Er is al veel inkt over gevloeid, maar het is verwonderlijk hoe weinig voorschrijvers en gebruikers kunnen vertellen wat homeopathie is. Is het schadelijk? Soms niet, maar een bewezen, levensreddende behandeling of een werkzaam middel vervangen door een illusie is iets waar niemand baat bij heeft en waar desgevallend moet tegen opgetreden worden. Filip Van Beurden schreef een onderhoudend en verhelderend boek dat een antwoord geeft op vele vragen rond homeopathie.

Hoe zou je homeopathie in enkele zinnen omschrijven aan iemand die niet weet wat het is?

Filip Van Beurden: “De homeopathie is gebaseerd op vier basisregels. Ten eerste is er het ‘gelijksoortigheidsprincipe’ of de ‘similia-regel’, die stelt dat een ziekte moet behandeld worden met een substantie die de symptomen van die ziekte veroorzaakt bij een gezond persoon. Wie bijvoorbeeld lijdt aan slapeloosheid kan geholpen worden met het innemen van cafeïne, dat bij een gezond mens er juist voor zorgt dat hij niet kan slapen. Wie last heeft van hooikoorts met tranende, jeukende ogen tot gevolg,

is gebaat bij de irriterende stof die in uien zit, die de ogen bij een gezond mens juist doet tranen en jeuken. Deze substantie krijgt in de homeopathie de naam ‘oertinctuur’ mee. Ten tweede is er de methode van de verdunningen. Het is logisch dat als men de symptomen van een ziekte wil opwekken bij een gezond persoon, er al snel giftige stoffen om de hoek komen kijken. Substanties als slangengif, kwik, lood of arseen zijn producten die terug te vinden zijn in de geneesmiddelenmand van de homeopathie. Om te vermijden dat deze giftige stoffen schade zouden aanrichten zal men die zeer sterk verdunnen met water of alcohol. Dat verdunnen gebeurt in verschillende stappen. Courante verdunningen in de homeopathie zijn zo extreem dat er dikwijls geen enkele molecule meer van de oorspronkelijke stof in het uiteindelijke homeopathische middel zit. Vervolgens gaat men na elke verdunningsstap het mengsel schudden door het krachtig tegen een elastische ondergrond te slaan. Men gelooft dat dit schudden, dat ‘potentiëren’ of ‘dynamiseren’ wordt genoemd, op een of andere magische manier het mengsel toch werkzaam maakt. Meer nog, men gelooft dat hoe meer er verdund en geschud wordt, hoe krachtiger (potenter) het middel wordt. De wetenschappelijke visie hierop is heel duidelijk: gezien het feit dat vele homeopathische middelen zuiver water of alcohol zijn, is het enige effect dat dit kan hebben het placeboeffect. Water uit de bron van Onze-LieveVrouw te Lourdes doet exact hetzelfde. Ten slotte is er de individualisatie. In de homeopathie heeft men de regel dat men niet de ziekte, maar de zieke gaat behandelen omdat elk individu verschillend is en dus anders zal reageren op een bepaalde oertinctuur.”

Hoe ben je gefascineerd geraakt door het onderwerp?

Filip Van Beurden: “Enkele gesprekken die ik een aantal jaar geleden voerde waren het begin van mijn fascinatie voor de homeopathie. De betrokken personen waren ervan overtuigd dat homeopathie een werkzame medische behandeling is. Tijdens die gesprekken merkte ik echter dat niemand uit het gezelschap mij kon uitleggen wat homeopathie juist is. Desalniettemin geloofden ze er heilig in. Later was ik op een evenement van een privégezondheidsschool, waar ik in gesprek raakte met een dokter die onverklaarbare genezingen had gezien met homeopathie en er daardoor stellig van overtuigd was dat homeopathie echt werkt. De uitleg die hij eraan gaf was daarentegen verward en moeilijk te begrijpen. De kritische vragen die ik stelde werden mij niet in dank afgenomen. Ik werd al snel weggezet als een dwarsligger. Een paar weken later, toen ik een zware verkoudheid had, ging ik naar de apotheker om een verzachtend middeltje te halen. De apotheker stelde mij een conventioneel geneesmiddel voor. Toen ik informeerde of er ook een homeopathisch alternatief bestond, veranderde de sfeer van het ene op het andere moment. De apotheker wist niet goed wat hij met mijn vraag aan moest. Het leek alsof hij dacht: heb ik hier een voor- of een tegenstander voor mij? De onwetendheid van mensen en het mysterieuze sfeertje dat er rond homeopathie hangt, trof mij en inspireerde me om me in deze materie te verdiepen. Zonder al die gesprekken zou ik de homeopathie nooit zo gedetailleerd zijn gaan ontrafelen. Ik heb eerst het basisboek van de homeopathie doorgenomen: het Organon der geneeskunst uit 1810, van de grondlegger van de homeopathie, Samuel Hahnemann. Daar stonden zeer vreemde zaken in vond ik. Daarna heb ik me door het lezen van andere boeken en artikels over homeopathie, het bekijken van documentaires, het voeren van gesprekken met dokters en apothekers, het volgen van debatten, enzovoort verder verdiept in dit onderwerp. Het was een zeer leerzame en wonderbaarlijke tocht.”

Mocht Hahnemann vandaag nog leven, denk je dat hij zijn theorie nog zou aanhangen?

Filip Van Beurden: “Dat is een heel lastige. Het is moeilijk om in het hoofd te kijken van iemand anders. Zeker als die persoon al bijna 180 jaar geleden overleden is. Het is een feit dat Hahnemann een zeer controversieel persoon was. Hij ging terecht radicaal in tegen de medische wetenschap en gangbare medische praktijken van zijn tijd zoals aderlatingen en darmspoelingen. Wat hij daar evenwel tegenover zette met de homeopathie was ook niet op bewijzen gebaseerd, maar enkel gebouwd op veronderstellingen. De decennia na Hahnemanns dood, we spreken dan over het midden van de 19e en begin van de 20e eeuw, is er enorme wetenschappelijke vooruitgang geboekt op het gebied van chemie en geneeskunde. Het atoommodel en het begrip molecule werden wetenschappelijk onderbouwd en Louis Pasteur gaf ons het inzicht dat de meeste ziektes veroorzaakt worden door microorganismen zoals virussen en bacteriën. Al deze nieuwe ontwikkelingen hebben het gedachtegoed van de homeopathie helemaal op losse schroeven gezet. De kans is groot dat Hahnemann daardoor niet meer achter zijn eigen theorieën zou staan. Met honderd percent zekerheid durf ik dat echter niet zeggen, want Hahnemann was een zeer eigenzinnig persoon. Voor mij is het dan ook niet zeker of hij dat allemaal zou aannemen."

Bestaat er een homeopathische industrie?

Filip Van Beurden: “De homeopathische industrie bestaat vast en zeker. Het is ook geen kleine industrie. Als je het jaarrapport van Echamp, de Europese Coalitie voor Homeopathische en Antroposofische Geneesmiddelen, erop naslaat, zie je dat de verkoop in Europa van homeopathische en antroposofische middelen richting de 1,5 miljard euro gaat. Bij zowat alle apothekers is er wel een apart rek met homeopathische producten van firma’s zoals Boiron, A. Vogel, VSM, Heel, DHU of Weleda. Het verwarrende aan de homeopathische industrie is evenwel dat de meeste van die firma’s niet alleen homeopathische producten aanbieden, maar ook zelfzorg- en kruidengeneesmiddelen in het gamma hebben. In het jaarrapport van de Franse producent Boiron, een van de toppers in de homeopathische industrie, lees je dat deze firma bijna de helft van zijn omzet haalt uit zelfzorggeneesmiddelen. Hierdoor wordt kruidengeneeskunde of fytotherapie, waarvoor er binnen bepaalde grenzen wel wetenschappelijke bewijzen van werkzaamheid bestaan, dikwijls verward met homeopathie. Bij de meeste apotheken staan al deze middelen meestal ook samen onder een of andere noemer van ‘natuurgeneeskunde’ of een aanverwante term. Maar zelden zie je een duidelijke scheiding tussen homeopathische middelen en geneesmiddelen op basis van kruiden omdat ze meestal gerangschikt staan volgens fabrikant.”

Vele aanhangers van homeopathie trekken ook graag van leer tegen wat zij Big Pharma noemen. Hiermee willen ze het idee wekken dat wij wat betreft conventionele evidence-based medicijnen helemaal in de greep zijn van enkele industriële, farmaceutische grootmachten. Het is zeker zo dat er met sommige wetenschappelijke onderzoeken in de conventionele geneesmiddelenindustrie wel eens geknoeid kan zijn. De Britse arts en schrijver Ben Goldacre heeft daar met zijn boek Foute farma (Bad Pharma), waar hij de farmaceutische industrie doorlicht, meer dan 500 pagina’s over geschreven. Ik denk nochtans niet dat het een goed idee is om de zogenoemde Big Pharma daarom zomaar te vervangen door Big Homeo. Deze branche is ook een miljardenbusiness, waar daarenboven nog eens hogere winstmarges worden gemaakt dan in de gewone farmaceutische industrie. Daarnaast krijgen homeopathische middelen door hun onschadelijke karakter (er zit geen werkzame stof meer in door de sterke verdunning) van de Europese wetgeving een voorkeursbehandeling. Voor een conventioneel, evidence-based geneesmiddel kan het, door onder andere de zeer uitgebreide testen die met het nieuwe medicijn worden gedaan, soms jaren duren vooraleer het op de markt kan komen, terwijl dat voor homeopathische middelen helemaal niet hoeft.”

Waarom blijven mensen in homeopathie geloven?

Filip Van Beurden:“In mijn boek geef ik in het laatste hoofdstuk tien redenen op waarom mensen in homeopathie blijven geloven. De belangrijkste reden is volgens mij onwetendheid. Bij de enquête die ik heb afgenomen was er slechts 17 percent die juist kon aangeven wat homeopathie is. De meerderheid vereenzelvigt het met ofwel kruidengeneeskunde ofwel met een of andere sympathieke vorm van geneeskunde met onschadelijke natuurlijke middelen. Geen van beide is echter correct. Dan is er ook nog het placebo-effect, een verwachtingseffect waarmee een verbetering of genezing wordt bewerkstelligd zonder dat er een actieve stof bij betrokken is. Het is dan niet moeilijk te begrijpen dat mensen tegen beter weten in al snel gaan geloven dat het gebruikte homeopathische middel dé bepalende factor was in hun genezingsproces. Daarenboven gaat het overgrote deel van de ziektes vanzelf voorbij. Vaak is rust het enige medicijn dat een mens nodig heeft. Als we daar nog aan koppelen dat er dokters, apothekers en ziekenfondsen meegaan in het homeopathisch gedachtegoed kan een leek al snel gaan geloven dat homeopathie een werkzame behandeling is. Als je mijn boek leest, kom je nochtans snel weten te weten dat de vork heel anders in de steel zit.”

Wie zou je boek moeten lezen?

Filip Van Beurden: “Iedereen is in zijn leven op een of andere manier wel eens met een homeopathisch middel in contact gekomen. Homeopathie is en blijft nochtans een heel controversieel onderwerp. Als een radio- of televisieprogramma het onderwerp aansnijdt, loopt de mailbox al gauw vol met commentaren van zowel voorals tegenstanders van homeopathie. Heel dikwijls zijn het echte zwartwitdiscussies. Het blijft wel intrigerend om te constateren hoe weinig mensen in beide kampen weten wat homeopathie werkelijk is. Ik heb dan ook niet echt een bepaalde doelgroep voor ogen. Ik heb geprobeerd om de feiten over homeopathie op een zo onderhoudend mogelijke, doch onderbouwde manier op papier te zetten. Voor iedereen is er wel een invalshoek die het boek interessant maakt. Ik heb ook getracht om het boek op een narratieve manier te schrijven. Naast de stap-voor-stapuitleg over wat homeopathie is, beschrijf ik de geschiedenis van de homeopathie en diep ik de redenen uit waarom het zo een controversieel onderwerp is. Een zeer breed publiek zal het boek zeker kunnen smaken.”

Over de auteur

Filip Van Beurden (*1968) is ingenieur elektromechanica, maar heeft als directeur van een bedrijf in de kunststofsector ook een grote interesse in organische chemie. Hij is reeds jaren actief lid van SKEPP en heeft een voorliefde voor wetenschapsgeschiedenis. Hij geeft geregeld lezingen over diverse onderwerpen voor een breed publiek.

Over “200 jaar homeopathie. Een onverdund kritische bespreking.”

Homeopathie is een van de populairste alternatieve geneeswijzen ooit. Door gebrek aan kennis over de basisprincipes ervan vereenzelvigen veel mensen haar met een sympathieke vorm van natuurgeneeskunde. De werkelijkheid is echter anders. Dit goed gedocumenteerd en verhelderend boek verschaft de lezer een beter inzicht in de herkomst, de theorieën en ideeën van de grondlegger van de homeopathie, de 18e-eeuwse Duitse arts Samuel Hahnemann. Deze einzelgänger keerde zich af van de toen gangbare geneeskundige praktijken zoals aderlatingen en darmspoelingen die menig mens het leven kostte. Toch is de kans groot dat Hahnemann, die de belangrijke doorbraken in de geneeskunde helaas niet meer mocht meemaken, vandaag niet langer achter zijn eigen theorie zou staan. Ik wens iedere lezer van dit boek een aha-erlebnis toe.

Dr. Marleen Finoulst, hoofdredacteur Knack – Bodytalk

Bekijk hier de volledige boekenreeks "De skeptische kijk"