Sterren en gezondheid

Coeliakie

Er is één groot voordeel aan de glutenhype: het heeft de vrij zeldzame ziekte coeliakie (ongeveer 1 op 200 personen) op de kaart gezet. Mensen met coeliakie verdragen geen gluten (een eiwit uit tarwe en veel andere granen) en lopen darmschade op wanneer ze toch glutenbevattende producten eten. De enige behandeling bestaat uit een glutenvrij dieet, wat erg lastig is, want gluten worden in zeer veel producten verwerkt (brood, pasta, couscous, gebak, bereide en voorverpakte producten, bouillonblokjes, enz.) Nog geen tien jaar geleden waren glutenvrije producten amper te vinden, vandaag zijn ze overal en kan je zelfs op restaurant glutenvrije gerechten bestellen.

Voor mensen met coeliakie is dat een zegen en een vloek. Van de 100 mensen die vandaag glutenvrij eten, hebben er 99 geen coeliakie. Die 99 hebben geen enkel voordeel om gluten van het menu te schrappen. Integendeel, want glutenvrije producten bevatten doorgaans wat meer calorieën dan de gangbare tegenhangers en nu blijken deze mensen ook iets meer risico te lopen op hartziekten omdat ze volkorenproducten links laten liggen. Dat de glutenhype ook een vloek is voor coeliakiepatiënten schuilt daarin dat ze tegenwoordig minder ernstig genomen worden, alsof ze ook meedoen aan een hype, en omdat sommige zogenaamde glutenvrije producten toch wat gluten bevatten, op restaurant bijvoorbeeld, waardoor zij wél buikklachten krijgen.

Het Jolie-effect

Wanneer bekende personen uitspraken doen over gezondheid of met gezondheid gerelateerde onderwerpen, neemt de interesse onmiddellijk toe. Naast de glutenhype kenden we enkele jaren geleden het Jolie-effect, vandaag zelfs uitvoerig beschreven in de wetenschappelijke literatuur. Toen Angelina Jolie in mei 2013 in een open brief in de New York Times bekendmaakte dat ze draagster is van een erfelijk borstkankergen en beide borsten preventief liet amputeren ‘omdat haar kinderen recht hebben op een moeder’, werd haar toestand meteen wereldnieuws. Alle media, alle Vlaamse kranten incluis, berichtten uitvoerig over de aandoening van de Amerikaanse filmster.

Epidemiologen onderzochten de impact van die mediaheisa op het Amerikaanse publiek: drie op de vier Amerikanen waren op de hoogte van Jolie’s borstamputaties, maar minder dan 10% bleek naderhand beter geïnformeerd te zijn over borstkanker. Analyse van de media-berichten toont dat die veeleer het privéleven en de persoonlijke ervaringen van de filmster met haar kanker belichtten en slechts in de marge uitwijdden over borstkanker in het algemeen. Tientallen andere voorbeelden bevestigen hoe een tumor plots groot nieuws wordt wanneer een bekend persoon getroffen wordt. In de tien weken na het overlijden van de Amerikaanse televisiester Jade Goody aan baarmoederhalskanker verschenen 1203 artikels over de ster en haar ziekte. Analyse van deze berichtgeving leerde eveneens dat ze weinig objectieve informatie bevatte over de kanker zelf, bijvoorbeeld hoe die te voorkomen, maar vooral focusten op Goody en haar gezin. De pancreaskanker van Steve Jobs zorgde voor een toename van 3517% aan media-artikels over deze tumor. Na de bekendmaking dat Patrick Swayze aan pancreaskanker leed, nam het online zoeken naar informatie hierover met 285% toe, na het bericht van zijn overlijden met 167%. Experts die over kanker communiceren proberen van de tijdelijk verhoogde interesse gebruik te maken om correcte informatie te verspreiden, maar hun boodschappen verdrinken in het celebrity-nieuws.

Meer onnodige screening

Publieke figuren die aan kanker lijden of overlijden hebben een beperkte impact op de kennis van de betreffende ziekte, blijkt uit de literatuur, maar wel een duidelijke invloed op kankerscreening. In het geval van Jolie rezen de aanvragen voor genetische tests voor borstkanker de pan uit. Sommige ziekenhuizen noteerden een verdubbeling. De vraag naar preventieve borstamputaties steeg eveneens. In 2005 maakte de populaire Australische zangeres Kylie Minogue, toen 36 jaar, publiek dat ze getroffen was door borstkanker. Ook dat bericht sloeg in als een bom. In de media herhaalde Minogue dat ze een goede prognose had dankzij vroegtijdige detectie. In de eerste twee weken na haar uitspraak namen in Australië de aanvragen voor een screeningsmammografie met 40% toe, met daarvan een 101% toename bij nooit eerder gescreende vrouwen. Tot zes weken na de bekendmaking bleef het aantal aanvragen voor screeningsmammografieën met een derde hoger, vooral in niet eerder gescreende groepen en vooral bij jongere vrouwen die al helemaal niet in de doelgroep vallen van deze twijfelachtige screening. Dergelijke effecten werden ook aangetoond voor colonkanker (Ronald Reagan-effect) en uitstrijkjes (Jade Goody-effect). De impact is doorgaans wel van korte duur, zo blijkt uit onderzoek. Door de toegenomen screening naar aanleiding van verhalen van bekende personen, piekt echter ook het aantal biopsies (weefselafnames), met toename aan mogelijke complicaties. In het geval van Minogue werd onderzocht of dit meer borstkankers aan het licht bracht, maar dat bleek amper het geval: er was geen significante stijging van het aantal gediagnosticeerde borstkankers. Het zogenaamde Kylie-effect had dus ook een negatieve kant: de ‘sensibilisering’ ging gepaard met een excess aan biopties, daardoor een excess aan kosten, onnodige ongerustheid en een verwaarloosbare impact op het aantal gediagnosticeerde borstkankers. Ook voor het internet-tijdperk bestonden dergelijke effecten: toen bekend werd dat de toenmalige Amerikaanse president Ronald Reagan aan colonkanker leed, verviervoudigde het aantal oproepen met vragen over colonkanker naar een telefoonlijn voor kankerinformatie. Nadat Linda McCartney aan borstkanker bezweek, noteerde de Britse kankertelefoon een toename van 64% vragen over borstkanker.

Apen apen apen na?

Bekende figuren beïnvloeden ons gedrag, zoveel is zeker. Naar hen wordt opgekeken; mensen willen net zo succesvol zijn, net zo mooi, zo rijk of zo sportief. Daarom wordt hun gedrag massaal nagebootst, zeggen sociologen. Marketeers zetten celebrities niet voor niets in bij reclamecampagnes: dat heeft effect. Niet alleen hielp Tia Hellebaut destijds Pizzahut meer pizza’s verkopen, dankzij George Clooney verkocht Nespresso wereldwijd 22% meer koffie bijvoorbeeld. Het inzetten van sterren voor gezondheidsboodschappen is een piste die soms wordt bewandeld.

In 2000 liet Katie Couric, een bekende ankervrouw van het Amerikaanse televisiekanaal NBC, haar coloscopie filmen om mensen aan te moedigen zich te laten screenen voor colonkanker in het kader van een campagne. Aanleiding was het overlijden van haar echtgenoot op 42-jarige leeftijd aan de ziekte, maar zelf was ze kerngezond. In de maanden na de uitzending was er een significante toename van het aantal preventieve coloscopieën. In eigen land worden bekende Vlamingen soms ingezet in preventiecampagnes, zoals ex-miss België Ann Van Elsen voor de baarmoederhalscampagne of de vier dames op de affiche ‘Laat naar je borsten kijken’ of nog, Jean-Luc Dehaene die zich destijds smeet op de preventiecampagne rond huidkanker.