Raakt de Wereldgezondheidsorganisatie van het juiste pad af?

De VN-organisatie WHO, opgericht in 1948, telt zes regionale kantoren, in Afrika, Zuid-Oost Azië, Europa, Midden-Oosten en de regio Grote Oceaan (Western Pacific). In het WHO-kantoor Western Pacific, gevestigd in Manila, werkt een zekere Seung-hoon Choi als adviseur traditionele Chinese geneeskunde (TCM). Choi is een Koreaanse arts en professor aan de Amerikaanse Emory Universiteit in Atlanta. De man beschouwt het als zijn missie om oosterse en westerse geneeswijzen met elkaar te verzoenen. De vader van Choi, een Koreaanse militair, overleefde in 1961 ternauwernood een vliegtuigcrash, waar hij na jaren ziekenhuisverblijven zwaar gehavend uitkwam. Dankzij TCM verbeterde zijn levenskwaliteit spectaculair, zo claimt zijn zoon in een interview met GloWell, een nieuwssite die spiritualiteit en niet-conventionele geneeswijzen hoog in het vaandel draagt (1). Volgens Choi inspireerde zijn vader hem om TCM te bestuderen en te promoten in het westen. Het werd een missie van de Koreaanse arts: “Veel Aziatische landen, met inbegrip van Korea, hebben hulp gekregen van het westen. Ik vind het tijd dat Aziaten iets teruggeven aan het westen. Dat kan met TCM.” (1).

Hoofdstuk 26

Verschillende Aziatische landen hebben echter verschillende versies van TCM. China, Japan, Zuid-Korea en andere bakkeleien over technische termen in de acupunctuur, Chinese kruidenmengsels en aanverwanten. Het is Choi die de Oosterse landen op één lijn kreeg, wat leidde tot één gemeenschappelijke lijst van maar liefst 3.106 termen uit de TCM-wereld. Deze standaardisatie was een cruciale stap in het integreren van omschreven Chinese ziektebeelden in de alom gebruikte internationale lijst van aandoeningen, opgesteld door de WHO: de ICD of International Statistical Classification of Diseases and Related Health Problems. Het up-to-date houden van een lijst van alle aandoeningen is een van de opdrachten van de WHO. In 1996 werd de tiende editie gepubliceerd: de ICD-10. 

In 2018 kondigde de WHO aan te werken aan de elfde versie, waaraan een bijkomend hoofdstuk TCM werd worden toegevoegd. Dit nieuwe hoofdstuk 26 omvat een lijst van 3.106 diagnoses en aandoeningen uit de TCM, de lijst die er kwam door de inspanningen van Choi. In dit nieuwe hoofdstuk worden aandoeningen beschreven die zouden veroorzaakt worden door stoornissen in de yin-en-yangevenwichten, qi (levensenergie) en meridianen (energiebanen). Enkele voorbeelden: de aandoening waarbij men veel dorst heeft en overvloedig plast wordt uitgelegd als een gevolg van een ’tekort aan yin-vloeistoffen in de long, milt of nieren die leiden tot vuur en hitte in het lichaam’. Deze aandoening is bij ons gewoon gekend als diabetes insipidus, het gevolg van een tekort aan een bepaald anti-plashormoon (ADH). Andere aandoeningen beschreven in hoofdstuk 26 zijn ‘een gebrek aan Qi in de milt’ of ‘stagnatie van Qi in de lever’. Dingen die kant noch wal raken.

De toevoeging van hoofdstuk 26 aan de ICD-11 is niet de verdienste van Choi, maar van Margaret Chan, Chinees-Canadese arts en directeur-generaal van de WHO van 2006 tot 2017. Zij drong sterk aan op deze aanpassing en verzekerde dat die niet betekent dat de WHO ook instemt met de traditionele behandelingen (TCM) behorende bij de nieuwe lijst aandoeningen. In werkelijkheid is het een volgende stap in het erkennen van pseudotherapieën. Dat beaamt ook Choi in een publicatie in *Nature* (2): ‘Hoofdstuk 26 zal de geneeskunde wereldwijd veranderen’. 

Het hek is van de dam

Voor Chinese leiders biedt de stap niet toevallig een gigantisch economisch voordeel. De TCM-markt is big business, goed voor een jaarlijkse omzet van 50 miljard dollar (2). Het medisch toerisme naar China en andere Aziatische landen boomt. In Europa schieten centra voor oosterse geneeswijzen als paddenstoelen uit de grond. Voorspelbaar genoeg worden allerlei kwalen hier behandeld onder het mom van ‘erkenning door de WHO’. Ondertussen blijven wetenschappers kritiek spuien en zich zorgen maken: TCM is niet wetenschappelijk onderbouwd, er zijn amper fatsoenlijke vergelijkende klinische studies en er zijn risico’s aan verbonden. Niet alleen de therapieën rammelen, ook de basisconcepten houden geen steek. Niemand heeft ooit een fysiologische aanwijzing gevonden voor het bestaan van meridianen, levensenergie, yin of yang. 

Aanhangers van TCM repliceren dat oosterse therapieën niet onderzocht kunnen worden door middel van ‘typisch westerse’ vergelijkende studiemethoden omdat gezondheid door te veel individuele factoren beïnvloed wordt. Hetzelfde argument dat we ook steeds weer tegenkomen bij homeopaten en andere alternatieve therapeuten die dan wel geen deel uitmaken van TCM, maar mee profiteren van de bocht van de WHO. Als klap op de vuurpijl staan universiteiten en onderzoekscentra dichtbij de Chinese overheid wereldwijd bekend als erg gevoelig voor wetenschappelijk gesjoemel. Geopolitiek en wetenschap gaan niet goed samen.

Chinese kruiden kunnen giftig zijn

Kruidenproducten uit de TCM kunnen volgens een rapport van het Nederlandse Rijksinstituut voor Volksgezondheid en Milieu (RIVM, 2014) schadelijk zijn voor de gezondheid (3). Het zijn geen geneesmiddelen: ze worden niet getest op veiligheid, maar hebben wel het aura van veiligheid, want ‘ze komen uit de natuur’. Uiteraard kunnen natuurproducten toxische stoffen bevatten. Neem nu aristolochia, een plant van de pijpbloemfamilie die al duizenden jaren verwerkt wordt in Chinese kruidenmengsels voor diverse kwalen. Tot in de late jaren 50 aan het licht kwam dat de plant niet alleen de nieren schaadt, maar ook sterk kankerverwekkend is. Volgens het International Agency for Research on Cancer (IARC) is aristolochia zelfs een van de meest potente kankerverwekkende planten voor de mens. 

Tot op heden hebben ongeveer 400 wetenschappelijke publicaties deze bevindingen bevestigd. “In China en Taiwan kan bijna de helft van de gevallen van nierfalen en kanker geassocieerd worden met dit Chinees kruid”, vertelde de Amerikaanse professor immunologie Donald Marcus, een fervent criticus van TCM, aan World Finance, een magazine dat kritisch bericht over de globale economie (4). Toen de belangrijke nadelen van aristolochia bekend raakten, verdwenen alle verwijzingen naar dit Chinese kruid in een mum van tijd van TCM-websites. World Finance berekende dat de export van TCM-producten naar de VS gestaag groeit en in 2016 al goed was voor een omzet van 526 miljoen dollar. 

Spreidstand

Tot op heden worden Chinese kruiden onvoldoende gecontroleerd op veiligheid. Ook de etikettering laat vaak te wensen over. Zonder testen en standaardisering van doses werkzame stof zijn ongelukken niet uit te sluiten. Veel planten hebben krachtige eigenschappen door de aanwezigheid van bepaalde actieve stoffen. Neem nu digitalis of vingerhoedskruid. Deze giftige plant bevat digoxine, wat gebruikt wordt als medicijn voor onder andere hartritmestoornissen. In de westerse geneeskunde wordt digoxine geëxtraheerd en verwerkt in minutieus gedoseerde pillen. Vingerhoedskruid begon ooit als kruidenmengsel. Soms leidde dat tot ernstige complicaties omdat de hoeveelheid digoxine in een plant sterk kan variëren en een giftige dosis weinig verschilt van de gewenste therapeutische dosis. Gelukkig kan de farmaceutische industrie daar veilige geneesmiddelen van maken. Planten en kruiden met sterke effecten bestaan, maar ze verdienen pas het statuut 'geneesmiddel', na rigoureuze controles, veiligheidstests en de nodige klinische studies. 

De spreidstand van de WHO, die normaal gezien wetenschap hoog in het vaandel moet dragen, is ongezien. Bij de organisatie verwijst iedereen naar voormalig directeur Margaret Chan, die zelf weigert commentaar te leveren of vragen te beantwoorden over de kwestie. Er staat zelfs een reeks topconferenties over ‘traditionele geneeskunde’ in de steigers, waarbij wetenschappers en beleidsmakers aan het woord komen. De eerste conferentie (2023 in India) focust op evidence. Naar aanloop van deze conferentie stelde Bruce Aylward, senior adviseur van de directeur-generaal van de WHO: “Sinds de covidpandemie schatten mensen hun gezondheid anders in en hier biedt traditionele geneeskunde een opportuniteit.” Een uitspraak waarbij de Chinese autoriteiten zich ongetwijfeld in de handjes wrijven.

Blauwe dood was startschot WHO

De coronapandemie is lang niet de enige pandemie die lelijk huis hield in de westerse wereld. Europa maakte in de negentiende eeuw opeenvolgende cholera-epidemieën door die voor regelrechte paniek zorgde. Cholera is een besmettelijke ziekte veroorzaakt door de bacterie Vibrio cholerae. Die wordt overgebracht via besmet drinkwater en voedsel, en veroorzaakt hevige diarree met een hoge sterfte: meer dan de helft van de zieken overleefde cholera niet. ‘Krijg de klere!’ is dus geen milde verwensing. Patiënten kregen een asgrauwe, blauwachtige kleur door uitdroging als gevolg van de diarree. Dat gaf de ziekte de naam ‘de blauwe dood’, verwijzend naar de pest – ‘de zwarte dood’ – die enkele eeuwen voordien de Europese bevolking decimeerde. Pas op het einde van de negentiende eeuw werd een link gelegd met armoedige leefomstandigheden en werd de oorzakelijke bacterie geïdentificeerd in het drinkwater. Verbeterde hygiëne, betere leefomstandigheden en zuiver drinkwater hebben cholera uiteindelijk in de kiem gesmoord.

Twee grote cholerapandemieën die ook Europa troffen waren de aanleiding van een reeks gezondheidsconferenties die als doel hadden internationale afspraken te maken over de aanpak van een besmettelijke ziekten. Deze conferenties mondden uit in de oprichting van de World Health Organisation, op initiatief van Szeming Sze, een Chinese diplomaat en medisch directeur bij de Verenigde Naties (VN). Het statuut van de gloednieuwe WHO werd ondertekend door 51 lidstaten van de VN en 10 andere landen. In 2020 trok de VS zich terug, op initiatief van toenmalig president Donald Trump. Voor de organisatie kwam dit neer op een fameuze financiële aderlating (de VS droeg 16% van het totale budget bij). De bijdragen van de lidstaten worden berekend op basis van bevolking en inkomen per land. Het jaarlijkse budget schommelt rond 6 miljard dollar.
Het hoogste orgaan in de WHO is de Algemene Vergadering, de World Health Assembly, waar alle VN-lidstaten deel van uitmaken. De vergadering komt jaarlijks bijeen in hoofdzetel Génève. De WHO wordt geleid door een directeur-generaal en een zestal regionale directeuren. De hele organisatie telt ongeveer 7.000 medewerkers. 

De prioriteiten van de WHO werden met de jaren uitgebreid: van het indijken van de verspreiding van infectieziekten, het verbeteren van de gezondheid van moeder en kind, het opstellen van lijsten van ziekten tot later ook het bestrijden van niet-besmettelijke ziekten, zoals kanker, hart- en vaatziekten en diabetes. De prioriteiten worden vijfjaarlijks op punt gesteld in actieplannen. In het actieplan 2019 – 2023, sloop onbegrijpelijk genoeg de pseudowetenschap binnen. Citaat: ‘‘het overheidsbeleid sturen in de richting van een verantwoord gezondheidsprogramma op basis van evidence-based ervaringen, inclusief de bijdrage van traditionele en aanvullende geneeswijzen”. 

Voetnoten

(1) Vertaald uit interview met Choi Seung-hoon, GloWell 2020 (https://www.glowellmag.com/how-my-fathers-injury-inspired-my-career-in-…)
(2) The big push for Chinese medicine. David Cyranoski. Nature 27th Sept 2018.
(3)  Kruidenproducten uit de traditionele Chinese geneeskunde. Een verkennende studie. RIVM rapport 2016-0129 (https://www.rivm.nl/bibliotheek/rapporten/2014-0129.pdf)
(4) The dark underbelly of the traditional Chinese medicine boom. Elizabeth Matsangon. World Finance  (https://www.worldfinance.com/markets/the-dark-underbelly-of-the-traditi…)

Marleen Finoulst is gewezen huisarts, journalist en ondervoorzitter van SKEPP. Ze is hoofdredacteur bij Gezondheid en Wetenschap en geeft lezingen over kritisch omgaan met gezondheidsinformatie.