Eten als holbewoners

Vroeger was het beter

De twijfel suddert voortdurend mee in de keuken. Wat mag of moet je eten? De een bant alles wat dierlijk is, de ander vindt kaas een brug te ver. Geserveerd in een saus van aspartaam- of E-nummersfobie, of gekruid met een viscerale angst voor suiker of vetten. Niemand lijkt nog te weten wat (on)gezond is. Geen wonder dat sommigen hun heil zoeken in de “goede oude tijd”, toen we nog in harmonie leefden met de natuur en met onszelf. Deze “paleo-nostalgie” drijft op de gedachte dat de hominiden van ruwweg 2,5 miljoen tot tienduizend jaar geleden gezonder leefden dan wij nu. De ‘evolutionaire discordantie hypothese’ werd voor het eerst in 1985 geformuleerd door de arts S. Boyd Eaton en de antropoloog Melvin Konner, van de Emory University in Georgia: onze genen bleven ongewijzigd gedurende de laatste 50 000 jaar (de evolutie gaat daarvoor te Eten als holbewoners traag) maar ons dieet en levensstijl veranderden wel drastisch met de komst van de landbouw, tienduizend jaar geleden. Onze genen konden die snelle culturele evolutie niet volgen.

De whiplash van de evolutie

Hoge bloeddruk, overgewicht, kanker, diabetes of beroertes, al onze moderne gezondheidsproblemen, zowel fysisch en psychisch, zijn als een whiplash van de moderniteit. Daarom moeten we terug naar onze genetische en biologische natuur. Terug naar wat men kan jagen en verzamelen: vlees en vis, eieren, groenten, fruit, paddenstoelen, wortels en noten. Weg met de producten van de landbouw zoals granen of peulvruchten (en daarmee alle brood en pasta, rijst en couscous, linzen en erwten), net als melk en kaas, geraffineerde oliën, zout en suiker. Hoe we zonder landbouw negen miljard mensen zouden kunnen voeden blijft een raadsel, maar google “paleodieet” en je betreedt een wereld van hedendaagse oermensen, blootsvoets levend van bessen en haring.

Paleofantasie

Deze nieuwe holbewoners belijden een voorouderfantasie gebaseerd op een onnauwkeurige kennis van de evolutietheorie, zo analyseert Marlene Zuk. Zij is professor ecologie, evolutie en gedrag aan de universiteit van Minnesota en fileert de goedbedoelde maar verkeerde aannames van de terug-naar-de-oertijd beweging in haar uitstekende Paleofantasy. Natuurlijk is onze huidige zittende en snoepende levensstijl niet goed voor de gezondheid en is meer bewegen en minder geraffineerde granen en suikers eten beter. Maar het idee dat onze voorgangers perfect aangepast waren aan hun leefomgeving en dat wij met de komst van de agri- en industriële revolutie, evolutionair gezien uit de bocht zijn gegaan, is ronduit fout. De evolutie stopt nooit. De extra kopieën van genen die zetmeel kunnen helpen verteren of het lactase-gen zijn recente verschijnselen. Het voedsel op onze velden en in onze winkels is trouwens genetisch ondertussen ook tienduizend jaar verder. Fruit en groenten werden geselecteerd en gemanipuleerd om ze beter verteerbaar, lekkerder, beter bewaarbaar te maken. Zelfs de meest wilde kip van nu is niet te vergelijken met een oerhoen.

Dr. Flintstone

Suk maakt duidelijk dat we helemaal niet weten of de holbewoners wel zo gezond waren. Hun levensverwachting was niet zo hoog, hun lijden wellicht een dagelijkse realiteit. Ze leefden een cultuur van overleven. De originele bedenkers van het paleodieet hebben ondertussen hun dieetvoorschriften aangepast en laten nu ook vetarme zuivel en hele granen toe op het menu. Waarmee ze toegeven dat het Flintstone-menu zo flexibel is dat het in wezen onbestaande is. De pseudowetenschappelijkheid spreekt ook uit het feit dat talloze paleo-stammen elkaars gelijk betwisten, gebaseerd op niet meer dan ongecontroleerde gevalstudies. Uit de getuigenissen blijkt alvast dat het heel veel moeite en tijd kost. De investeringen naar tijd en energie zijn groot, de drempel om toe te geven dat het uiteindelijk niet veel uithaalt, is hoog. Zo ook het bijbehorende placebo-effect. Het probleem met de paleonostalgici is niet zozeer dat ze een onzinnig dieet volgen. Uiteindelijk eten ze minder suikers en vetten en bewegen meer, en dat is goed voor iedereen. Tegelijkertijd dissen ze echter een fout beeld van biologie en gezondheid op. Daar heeft iedereen last van. Suks analyse is een leerrijk pleidooi voor nuchtere wetenschap. 

Geerdt Magiels is bioloog, filosoof en stichtend lid van SKEPP

Marlene Suk Paleofantasy What evolution really tells us about sex, diet and how we live WW Norton, New York