Verdrongen herinneringen of verwrongen therapeuten?

Verdrongen herinneringen betreffen trauma's die exclusief optreden in de slaapkamers van het gezin. Afrikaanse kindsoldaten die onder dwang hun ouders de keel afsneden, joodse kinderen die de gruwelkampen overleefden, kinderen die levend onder puin vandaan zijn gekomen: geen van hen heeft last van verdrongen herinneringen. Ze beleven ze dag en nacht. Het gezin is gruwelijker dan concentratiekampen, afgrijselijker dan de Afrikaanse genocide, angstaanjagender dan levend begraven zijn.
Volgens een andere lezing zijn mensen met verdrongen herinneringen slachtoffer van "hulpverleners", niet zelden zelfbenoemde experts. Door bevooroordeelde, agressieve ondervragingsmethoden planten die niet-bestaande voorvallen als herinnering in het brein van een ontvankelijk kind in. Een aantoonbare verdrongen herinnering betreft een aantoonbaar trauma, dat aantoonbaar "niet herinnerbaar" is over een meer of minder lange periode. Daar bestaat geen voorbeeld van.

Totdat David Corwin in 1997 een onomstotelijk geval van een "niet herinnerbare" herinnering publiceerde. Het betrof een zesjarig meisje, schuilnaam Jane Doe, dat haar moeder beschuldigde van geweld en seksueel misbruik. Corwin nam opnieuw contact op met Jane toen ze 17 was. Het bleek dat Jane deze herinneringen elf jaar lang niet meer had kunnen oproepen. De therapeuten hadden hun casus.
Dit verhaal verifiëren was onmogelijk: de privacy van Jane werd beschermd. Publiceer dus een wonderbaarlijke genezing met de door jou gepatenteerde therapie. De identiteit van de patiënt mag je niet onthullen. Zo wordt gelijk krijgen gemakkelijk ...
Als er tenminste geen harde tantes bestaan zoals Elisabeth Loftus, hoogleraar in psychologie en forensische psychologie. Zij had haar twijfels. Jane Doe was, zoals heel vaak in gevallen van "verdrongen herinneringen", slachtoffer van een echtscheidingsdrama. Loftus viste de rechtszaken op waarbij Corwin expert was en een niet gewiste hint in de "Jane Doe-video" bracht uitsluitsel over de identiteit van Jane.
Het meisje was jarenlang de speelbal van een ellendige touwtrekkerij om de voogdij tussen een vader met dure advocaat en een onvermogende moeder. De werkelijkheid van Jane Doe's herinneringen was minstens betwistbaar. Dat ze op haar zeventiende de traumatische herinneringen "herontdekte" was flagrant gelogen. Ze had het er in de loop der jaren vaak en met talrijke personen over gehad. Ze was steeds meer gaan twijfelen en had contact gezocht met haar moeder, tot geluk van beiden. Na het weerzien van de video en met Corwin was Jane Doe gebroken. Ze werd weer overtuigd van de waarheid van haar herinneringen, stopte de prille relatie met haar moeder, werd depressief en zelfdestructief. Daarmee was de kous niet af. Ook sommige ethici liefhebberen in theorieën die even ontoetsbaar als schadelijk zijn. Loftus "had de privacy geschonden". Zo gauw het woord "privacy" valt, vergeten ze de gulden regels van medemenselijk-heid, en slaan met de starre lat der bureaucratie. Loftus had Jane's identiteit echter niet te grabbel gegooid, maar Corwins artikel geverifieerd en tot ordinair bedrog herleid. Zij werd vrijgesproken, maar een ethische commissie suggereerde dat zij “zich moest herscholen in de ethiek”. Loftus stapte gekrenkt over naar een andere universiteit.
Wat bezielt therapeuten om andere mensen zoveel leed aan te doen?
Het uitstekende rapport van de Gezondheidsraad Omstreden Herinneringen ; 27.01.2004 (een absolute aanrader voor iedereen geïnteresseerd in deze materie) licht een tipje van de sluier op. Het brein en zijn werking is nog grotendeels onbekend terrein en dat lokt een indrukwekkende fauna kwakzalvers die theoretische "modellen" bedenken. Niet gestoord door enige vorm van toetsbaarheid lijkt het ene model al meer op een hoofdstuk uit Harry Potter dan het andere. De onverschrokken sjamaan dringt binnen in de donkere krochten van het zieke ik en verslaat het Kwaad met machtige rituelen. De keuze van therapie wordt volgens het rapport bepaald door "de tevredenheid van de therapeut met de eigen kennis en vaardigheden." Die kennis en vaardigheden betreffen kinderlijke machtsdromen van leerlingtovenaars, uitgeoefend ten koste van hun slachtoffers.

De moderne heksenjachten

Vergelijkbare fenomenen hebben zich afgespeeld bij de zaak Dutroux, waar heksenjagers op jacht gingen naar “netwerken”. Hoe minder er gevonden werd, hoe verdachter het was: hoe machtiger het netwerk. Wie de feiten bekijkt, en niets dan de feiten, komt snel uit bij een sluwe psychopaat. Maar die voldeed niet aan onze collectieve behoefte aan wraak en schuld. Als Dutroux aan vrouwenhandel deed, leverde hij gratis: hij leefde op sociale uitkeringen en kleine misdaad. Zijn “werkkapitaal” liet hij verkommeren. En een aardig meisje van twaalf zag gedurende honderd dagen enkel Dutroux. Nihoul is een onguur individu, maar de bewijslast tegen hem in de zaak van de ontvoeringen is onbestaande. Een smeerlap gespecialiseerd in vuile zaakjes is een ding, een psychopaat die jonge meisjes vangt om ze te voeren aan pedofiel tuig is nog iets heel anders. De jury heeft uiteindelijk wijselijk besloten de beslissing aan de beroepsrechters te laten, die Nihoul heel erg schuldig verklaarden, maar niet aan pedofilie.

“Massapedofiliezaken” waarbij meerdere zogenaamde pedofielen betrokken zijn, vormen een sociale plaag in Westerse landen. Nederland (Oude Pekela), Engeland (Cleveland), de USA (Ellis, Wenatchee), recent Frankrijk (Outreau) en Brussel (St-Pieterscollege) hebben hun drama's beleefd. Het betreft klassieke samenzweringstheorieen, die niet te verwerpen zijn. “Experts” leveren bewijs dat een aanfluiting vormt van bekwaam diagnostisch onderzoek (In Cleveland wisten twee pediaters in totaal 121 kinderen uit hun gezinnen te rukken "ter bescherming", op basis van een test die in de juiste indicatie al heel veel vals positieven oplevert, laat staan als er geen grond tot verdenking is). Kinderen worden ondervraagd door bevooroordeelde onderzoekers, die het bewijs creëren waarnaar ze op zoek zijn. De bewijslast wordt omgedraaid: de beschuldigde is schuldig tot het tegendeel bewezen is. Kinderen zijn erg beïnvloedbare getuigen: met deze methoden is ieder die met kinderen omgaat vogelvrij. De media - in de netwerktheorieën in de zaak Dutroux vooral De Morgen en Humo - vormen de megafoons, die nietszeggende details opblazen tot hysterische verhalen.
Een eveneens weerkerend fenomeen is hoe rechtse, religieuze en linkse media elkander vinden in een gemeenschappelijke afkeer van de democratische maatschappij. Volgens de rechts-fundamentalistische lezing gaat de wereld naar de verdommenis door seks, incest, pornografie en is kindermisbruik het logisch gevolg van een goddeloze maatschappij. De goddelozen in de linkse media-versie zijn machthebbers zonder scrupules, die hun eigen wetten stellen en die ontsnappen aan het recht door machtsmisbruik. Pedofielen zijn echter heel zelden "onbekende hooggeplaatsten". Het zijn in 80-85% bekenden van de familie, en in meer dan 50% zelfs familie. De misdadige pedofiel die vreemde kinderen verleidt zal zich nooit beperken tot een enkel kind: meestal kickt hij af op schaamhaar, en dat blijft nooit heel lang uit... De typische misdadiger heeft vaak een lange lijst van slachtoffers. Extreme psychopaten zoals Dutroux en Fourniret zijn typisch eenzame wolven die nooit zouden passen in eender welk netwerk. Als ze een "bende" vormen is het met een paar afhankelijke individuen die ze volledig kunnen domineren. Ze hebben een lange criminele staat van dienst, en kiezen jonge meisjes uit omdat ze immoreel zijn, niet omdat ze pedofiel zijn.
Wat deze pedofiliezaken vertellen over onze maatschappij is een onderzoek waard. Het is een zo algemeen verspreid fenomeen, in zoveel landen en omstandigheden, dat het ook algemeen verspreide oorzaken moet hebben. De grondlijn is anti-sociaal gedrag, waar de schijnbaar sociaal voelende beschermer van weduwen en wezen met een overtrokken zelfbeeld ouders of leraars beschuldigt van weerzinwekkende feiten op basis van behoorlijk ongeloofwaardige verhalen. Er is daarbij niets nieuws onder de zon: ook wetenschappelijke onderzoekers vergelijken deze weerzinwekkende geschiedenissen met de historische heksenjachten. Met de heksenjacht delen de grote pedofilie-zaken reddeloos verloren beschuldigden, onwaarschijnlijke verhalen, hatelijke burenruzies en genadeloze inquisiteurs die oordelen op basis van het vermoeden van schuld. Zij zoeken niet zelden hun moment van glorie in het vernietigen van de ander.

Luc Bonneux is arts en lid van Skepp