Detox

Marie Prins

16 Jun 2008

Detox is een afkorting van het Engelse woord voor ontgifting. Om iemand te ontgiften moet men eerst weten wat voor vergif er gebruikt is. Daar gaat het echter niet over bij detox. Wel gaat het over het ontgiften van in het algemeen niet specifiek genoemde toxines die zich zouden hebben opgehoopt in uw lichaam als gevolg van het leven in een geïndustrialiseerde omgeving.

Geplaatst onder

voeding

Deel artikel

Daarvoor worden allerlei kuren aangeboden: dure luxekuren in een spa-achtige omgeving en kuren met wat minder luxe in bijvoorbeeld een boerderij op Schouwen-Duiveland. Of je kan het gewoon thuis doen, met meestal flink dure pilletjes, poeders, pleisters en drankjes. Het beste blijkt echter nog het regelmatig drinken van doodgewoon kraantjeswater te zijn.

Het vergif

Detox is een uit de Amerikaanse verslavingswereld afkomstige afkorting van een Engels woord ‘detoxification’, dat ontgifting betekent. Ontgifting is een geldige geneeskundige behandeling, maar daarvoor moet je allereerst precies weten om welk vergif het gaat. Heeft de patiënt veel te veel lood naar binnen gekregen omdat hij Ayurvedische medicijnen gebruikte1? Daarvoor is de behandeling beslist anders dan voor iemand met vitaminevergiftiging als gevolg van een “bloedvatenreinigende” kuur met “kruidenpillen”2. In zulke gevallen is behandeling door een arts en vaak een ziekenhuisopname nodig3. Bij zware metalen gebruikt men bijvoorbeeld chelatoren; bij andere giften kun je soms niets anders doen dan het geforceerd en snel verwijderen van het gif door braken of een versnelde stoelgang. Tenslotte zijn er gevallen waarbij het mogelijk is het vergif te neutraliseren of de werking ervan te blokkeren of tegen te gaan, maar dat is meestal enkel toepasselijk als een spoedbehandeling.

Er zijn ook nog andere soorten vergiftigingen waarvan de effecten pas na lange tijd duidelijk worden, waardoor de patiënt geruime tijd niet in de gaten heeft wat er met hem gebeurt. Voorbeelden hiervan zijn vergiftiging door alcoholmisbruik, door het gebruik van tabak, maar ook door het gebruik van zulke – inmiddels verboden – kruiden zoals smeerwortel, groot en klein hoefblad (tot voor kort populaire detoxkruiden) en de kruiskruiden die de lever beschadigen. Zo geeft het gebruik van Chinese kruiden met Aristolochia-soorten na betrekkelijk korte tijd ernstige nierproblemen. Bij deze, overigens allemaal 100% natuurlijke stoffen, heeft de patiënt alleen nog kans indien de vergiftiging op tijd wordt ontdekt en de beschadigde lever, longen of nieren nog behandeld kunnen worden. Ontgiften kan dan niet meer.

Maar over zulke zaken gaat het bij detox niet. Waar gaat het dan wel over? Er kan tegenwoordig ontzaglijk nauwkeurig gemeten worden. Een deel op een miljoen is nog niks; een deel op een miljard is ook best mogelijk. Dat heeft tot gevolg dat we ons bewust zijn van de aanwezigheid van allerlei stoffen in onze omgeving waar de meesten van ons voorheen nooit van gehoord hadden. De berichten daarover gaan in de regel niet over neutrale stoffen, maar vooral over gevaarlijke. Het gevolg is dat velen van ons denken dat ons leven constant in gevaar is door allerlei ongezonde chemicaliën.

We worden bedreigd! Het zit in de grond en dus in de groente, in het vlees, in het graan, maar het zit ook in de lucht die we inademen. Ons voedsel zou niet deugen. De grond raakt uitgeput door de intensieve landbouw, waardoor er minder voedingsstoffen in de planten zouden zitten. Er worden allerlei kleurstoffen en conserveringsmiddelen gebruikt die ook al niet te vertrouwen zijn. Sommige daarvan slikken we dan weer vlijtig als “voedingssupplement”, zoals vitamine E.

Om deze beweringen in perspectief te plaatsen moet je echter eens over voedselvergiftigingen lezen in de kranten van kort na de tweede wereldoorlog. Dan kun je zien hoe gezond voedingsmiddelen zonder moderne conserveringsmiddelen en –methoden wel zijn. De diepvries van vandaag is veel veiliger, maar vooral veel en veel gezonder dan de inmaak van vroeger, en dat geldt zelfs voor blikgroente. Heel veel kleurstoffen van vroeger bleken veel te gevaarlijk en zijn allang verboden. Het is niet voor niets dat wij tegenwoordig ouder worden dan ooit en dat de meesten van ons pas serieuze gezondheidsproblemen krijgen op de leeftijd waarop nog niet zo lang geleden de meeste mensen allang onder de zoden lagen. Blijkbaar kunnen onze lever, nieren en longen die moderne toxines goed wegwerken. Dit wil overigens niet zeggen dat het water, de lucht en de grond niet schoner moeten; alleen maar dat het vroeger ook niet zo best was. Die befaamde Londense mist waarin mensen verdwaald raakten en die heel wat mensen het leven kostte, is er tegenwoordig gelukkig niet meer. Dat was een geval van zware luchtverontreiniging.

De ontgifting

Maar goed, je bent bang gemaakt. Je krijgt dus allerlei rotzooi naar binnen waarvan je denkt dat het ergens in je lichaam wordt opgeslagen en schadelijk is voor je gezondheid. Het is begrijpelijk dat je dit kwijt wil. Hele volksstammen zijn dan meer dan bereid u daarbij – tegen een forse vergoeding – te helpen. En, wonderbaarlijk genoeg, zonder eerst vast te stellen met wat voor vergiften ze te maken hebben, of die ook werkelijk in het lichaam opgeslagen zijn en, zo ja, waar. Maar ook zonder na te gaan of hun methoden helpen. Als je je beroerder voelt dan ooit na een detoxkuur, dan wordt dat toegeschreven aan het feit dat al die toxines je lichaam hebben verlaten en het lichaam zich aan de nieuwe situatie moet aanpassen. Het betekent dat de kuur geslaagd is. Als je je wel fit voelt, is de kuur uiteraard helemaal geslaagd. Net als bij de kermis: altijd prijs!

Er is wel een reguliere medische behandeling die allerlei lichaamseigen vergiften, namelijk afvalstoffen, verwijdert en dat is nierdialyse. In dat geval worden die vergiften eerst nauwkeurig gemeten, waarna een ingewikkelde machine de scheikundige functie van de eigen niet meer werkende nieren overneemt. Het is gewoon waanzinnig om te menen dat een kruidenmengsel, vasten en/of een darmreiniging hetzelfde effect heeft.

Veelgenoemde opslagplaatsen voor die geheimzinnige toxines zijn het lichaamsvet, bloed, lever en darmen. Soms is dat nog waar ook. De uiterst natuurlijke pyrrolizidine alkaloïden die smeerwortel gemeen giftig maken, worden inderdaad in de lever opgeslagen; maar ontgiften helpt hier niet tegen.

Lymfedrainage

Een veelgenoemde term in de detoxwereld is lymfedrainage. De lymfe is een waterachtig vocht dat uit het weefsel naar het bloed draineert. Het lymfesysteem heeft drie hoofdfuncties: het brengt overbodig weefselvocht naar het bloed, het neemt vet en de in vet oplosbare vitaminen op uit het spijsverteringssysteem en vervoert die naar de bloedsomloop, en het verdedigt het lichaam tegen micro-organismen en ziekte.

Als men over lymfedrainage bij detox praat, bedoelt men in de regel niet het verwijderen van (een deel) van de lymfe uit het lichaam, maar soms dus wel. Bij echte lymfedrainage, zoals na een borstoperatie wanneer daarna een zwelling in de bovenarm ontstaat, wordt de hulp van een speciaal getrainde masseur ingeroepen die door massage die zwelling laat verminderen of verdwijnen. Er wordt in dat geval dus voor een betere doorstroming van de lymfe gezorgd. De kans dat bij een door een schoonheidssalon geadverteerde lymfedrainage dit soort gespecialiseerde massage wordt uitgeoefend, is nihil. Gelukkig maar, want het is onnodig. Overigens wordt zelfs een drankje geadverteerd dat lymfedrainage tot stand zou brengen.

Vaak wordt ook gesuggereerd dat vet een van de afvalstoffen is die door de lymfe afgevoerd worden en dat lymfedrainage dus tot afslanken leidt. Voor het lichaam is vet geen afvalsstof, maar een waardevolle energiebron en voedingsstof die opgeslagen moet worden om de volgende periode van voedseltekort of een felle infectieziekte met hoge koorts te kunnen overleven. Lymfedrainage zorgt dus niet voor vetverlies. Maar evenmin voor het verwijderen van die geheimzinnige toxines.

Toch worden er tenminste twee manieren aangeboden om vuile lymfe via de poriën van de voetzolen uit het lichaam te verwijderen. Een is via een pleister die werkt op basis van voetzoolreflexologie, edelsteentherapie en chi-stromen. Drie kwakzalverstherapieën in één pleister. Een koopje. Drie verschillende merken tonen precies hetzelfde plaatje van de Japanse pleister en andere Japans ogende illustraties, maar geven verschillende samenstellingen op. En de verklaring van de werking van de individuele ingrediënten verschilt ook nog eens. Een ervan zou eiwitten verwijderen; ook die elementaire voedingsstof werd een toxine genoemd. Erg betrouwbaar is dat niet.

Een tweede methode is met een voetbad, het Aqua Detoxapparaat. Hierover kun je alles lezen in http://www.guardian.co.uk/life/badscience/story/0,12980,1294819,00.html en in Skepter (winter 2005/2006). Het komt erop neer dat een elektrisch stroompje door zout water wordt gevoerd, waarbij de elektrodes roesten en het water kleurt. De verkleuring wordt toegeschreven aan de toxines die door de poriën van de voetzolen verwijderd werden. Maar ja, door de poriën gaat alleen maar zweet en dat kleurt het water niet bruin. En er is altijd wel wat vuil (stof e.d.) aan de voetzool, maar erg veel kleur levert dat niet op. Ordinaire afzetterij dus, hoewel de behandelaren vaak geloofden in wat ze deden. Nu bekend is waar de kleur vandaan komt, moesten de verklaringen van de werking veranderd worden: geen detox meer, maar het in balans brengen van de energie van het lichaam...

Darmreiniging

Een plaats waar die geheimzinnige toxines zich zouden nestelen, al dan niet in de vorm van slakken (net als vroeger in de kolenkachel), zouden de darmwanden zijn. Want dat er zich afvalstoffen in de endeldarm bevinden in de vorm van ontlasting, daar is geen twijfel aan. Maar die worden er ook geregeld door ons lichaam zelf uit verwijderd. Die verhalen dat onverteerd voedsel maanden, ja zelfs jaren in de darmen blijft zitten en daar verrot, of juist verhardt (denk aan die slakken), zijn sprookjes. Lijkschouwingen en operaties hebben voldoende aangetoond dat dit niet het geval is. Het compleet leegmaken van de endeldarm is soms nodig voor medisch onderzoek, maar daar blijft het wel bij. Dat neemt niet weg dat de detoxprogramma’s heel vaak een “darmenreinigende” procedure inhouden. Dat kan gebeuren door middel van klysma’s, dus darmspoelingen, of door het gebruik van laxeermiddelen of allebei. Maar al te vaak allebei. Vaak zijn die darmspoelingen dan ook nog niet eens de medisch gebruikelijke met ongeveer 1 liter water, maar de intensieve darmspoelingen, de zogenaamde high colonics, met maar liefst een liter of 20 water4 tot soms wel 90 liter (20 gallons)5. Dit moet beslist gebeuren door medisch goed getraind personeel. De lange slangen die daarvoor worden gebruikt, veroorzaken vaak pijn en krampen. Aan het water worden ook nog vaak allerlei kruiden toegevoegd, o.a. koffie. Van dat laatste beweert men dan ook nog dat het kankergenezend zou werken. Geen spiertje bewijs daarvoor, uiteraard. Je vraagt je af of dat alles steriel genoeg gebeurt; de ervaring wijst uit dat dit lang niet altijd het geval is. Het idee van darmreiniging is geheel onzinnig en niet eens ongevaarlijk, want deze darmspoelingen veroorzaken soms ernstige darmbeschadigingen. De soms erg drastische laxeermiddelen kunnen daar nog schade aan toevoegen.

Vasten, diëten en kruiden

Vasten is dikwijls een onderdeel van detoxprogramma’s, maar dan wel vasten waarbij je blijft drinken. Dikwijls zijn de dranken vruchtensappen; ook vitaminepillen worden er vaak bij ingenomen. Allerlei kruidenpillen worden verder nog wel eens voorgeschreven voor gebruik tijdens het vasten. Vreemd genoeg schrijft ieder programma weer andere kruiden voor. Eensgezindheid schijnt in detoxland ver te zoeken te zijn. Drie dingen zijn zeker:

Als je lang genoeg vast, verlies je beslist een hoeveelheid vetweefsel. Immers, daarvoor werd het vet in het lichaam opgeslagen.
Van vasten verzwak je.
Als je te lang vast, ga je dood.

En de detoxer moet ook nog eens voldoende bewegen om ervoor te zorgen dat inderdaad het vet opgesoupeerd wordt en niet het spierweefsel. Dus meer lichaamsbeweging en dat terwijl je je zwak voelt wegens gebrek aan voedsel.

Een of twee dagen niets eten, maar wel drinken, dat kan men best thuis zonder toezicht doen en brengt nauwelijks schade toe. Je zal er gewicht bij verliezen, maar helaas niet blijvend, want in het begin verlies je alleen maar vocht. Langere perioden van vasten dienen beslist onder medisch toezicht te gebeuren. Daar heb je dan weer allerlei vakantieoorden voor op plaatsen die variëren van Thailand en eilanden in de Middellandse Zee tot gewoon een boerderij op Schouwen-Duiveland, een Zeeuws eiland. En ze hebben allemaal verschillende programma’s. Soms moet je zelfs voor het vasten al een week op een speciaal dieet. Of er medisch toezicht bij is, wordt maar al te vaak niet vermeld.

De diëten zijn ook al allemaal verschillend; het een is vegetarisch, het andere veganistisch, een derde staat juist wel vlees, vis en/of gevogelte toe. Wat nagenoeg ieder programma kenmerkt, is het gebruik van allerlei kruiden. Er zijn ook eenvoudige programma’s waar je alleen maar thuis een kruidenmiddel gebruikt; dat duurt dan meestal wat langer, bijvoorbeeld een hele maand.

Er worden veel verschillende kruiden gebruikt, eigenlijk te veel om ze allemaal op te noemen, maar vooruit maar, een aantal voorbeelden: alfalfa (= luzerne), appel, berberisbast, beredruif, berkenextract, engelwortel, es (Dodoens, 1517 – 1585, schreef in zijn Cruydt-Boeck dat elke ochtend vier essenbladeren met wijn een goed middel is om te vermageren. Es is volgens Dodoens een tegengif tegen alle vergiften), gember, ginkgo, guldenroede, havikskruid, kaneel, knoflook, krulzuring, Mariadistel, muizenoor, nootmuskaat, paardebloem, paardenstaart, pruim, sleedoorn, sporkehout, tamarinde, veenbessen, weegbree, zoete klaver en zoetwateralgen, zoals Chlorella en Spirulina.

Sommige hiervan, zoals sporkehout en beredruif, moeten beslist niet langer dan 10 dagen achtereen gebruikt worden.

Conclusie

Het hele detox-idee, zoals dat in advertenties e.d. gepropageerd wordt, is onzinnig. Het is een aanslag op de portemonnee en kan bovendien gezondheidsschade opleveren. Voor het alledaagse ontgiften is de eigen lever samen met de nieren en darmen het beste adres en die kunnen het werk best aan, mits je zorgt voor voldoende toevoer van doodgewoon kraantjeswater. Twee à drie liter per dag, zodat de afvalstoffen opgelost kunnen worden, naar lever, nieren en darmen worden gebracht en na bewerking verwijderd kunnen worden. En bij verdenking van echte vergiftiging is het Antigifcentrum het juiste adres.