Laudatio Zesde Vijs 2011

Dit jaar gaat de prijs naar de wetenschapsredactie van een Vlaams dagblad. Deze redactie, hoewel ze slechts twee krachten telt, weet een volwaardige wetenschapsverslaggeving te brengen. Met niet alleen nieuws en nieuwtjes, maar ook toelichting, interviews, duiding en commentaar, en zelfs een heuse vraag- en antwoordrubriek. Opvallend volledig, in de breedte en in de diepte. En met de nodige kritische zin, gekoppeld aan een goede dossierkennis, wat in deze discipline allesbehalve evident is. 
 


In deze wetenschapsrubriek lezen we zeer regelmatig kritische stukken over pseudowetenschap, teksten die evengoed in het tijdschrift van SKEPP hadden kunnen en mogen staan. Niet meer dan normaal, want uiteindelijk werken we allebei vanuit een wetenschappelijke benadering. Om niet aan zelfverheerlijking te doen, wordt de Zesde Vijs niet aan leden van SKEPP toegekend en voor zover we weten zijn deze journalisten dat ook nooit geweest. 
 


Toch heeft één van deze journalisten van De Standaard, Steven Stroeykens, een gemeenschappelijk verleden met SKEPP, zelfs een gemeenschappelijke vorming. Ooit was hij een actief lid van de Vereniging Voor Sterrenkunde. In deze vereniging was men zeer op zijn hoede voor pseudowetenschappen als de astrologie, die door de buitenwereld wel eens met astronomie werd verward. Er ontstond een werkgroep pseudowetenschappen die de rechtstreekse voorloper van SKEPP werd. Dat Steven Stroeykens toen van de sfeer heeft geproefd, merken we duidelijk wanneer hij over pseudowetenschappelijke onderwerpen schrijft.
 


Ook zijn collega Hilde Van den Eynde heeft zich niet onbetuigd gelaten in een dergelijke aanpak. We herinneren ons nog goed hoe verscheidene Vlaamse journalisten zich in 2004 lieten ringeloren op een congres van homeopaten in Brussel, waar “het definitieve bewijs voor homeopathie door tien Europese wetenschappers” werd bekend gemaakt. Groot nieuws, wereldnieuws bijna, maar voor wie het onderzoek naar de werkzaamheid van homeopathie op de voet volgt, bleek deze zogenaamde grote doorbraak al snel opgewarmde kost. Homeopaten hebben er een handje van weg om op voortvarende wijze met grote doorbraken te zwaaien, zowel in de richting van de politiek als in de richting van de media. Hilde Van den Eynde toonde echter de juiste skeptische reflex en verwees in een nuchter artikel naar de ware feiten, en naar de prijs van één miljoen dollar van James Randi,, die ook toen nog steeds niet was opgeëist.
 


Ook de columns van Steven Stroeykens hebben niet zelden een skeptische insteek en bevatten telkens rake opmerkingen. Eén column van het afgelopen jaar viel ons bijzonder op. Een stuk met als titel “GEZOCHT: TAROTLEZER (M/V)“1. Daarin stelt hij zich voor hoe de wereld eruit zou zien als astrologen, kaartleggers en/of andere waarzeggers inderdaad de toekomst zouden kunnen voorspellen. Dan zouden ze zonder twijfel zeer veel geld verdienen met het adviseren van bedrijven voor de toekomstige evoluties van de beurs, de olieprijzen, het mogelijk succes van smartphones en nog veel meer. Zoals hij het uitdrukt:

“Een goede tarotkaartenlezer of astroloog kan voor een bedrijf een miljardenverschil maken. Hij hoeft het niet eens altijd bij het rechte eind te hebben. Een paar procentjes vaker bij het rechte eind dan de concurrentie volstaat ruimschoots. Bedrijven vechten om de beste astrologen. Op Wall Street strijken ze miljoenenbonussen op. Ambitieuze studenten kiezen een mba-opleiding met een stevige cursus tarot. Bedrijven die te weinig investeren in hun astrologie-afdeling, zijn kansloos in de bikkelharde concurrentiestrijd. Academici vergelijken de effectiviteit van de Chinese en de westerse astrologie. Nieuwe internationale normen en regels voor de financiële sector zijn gebaseerd op de principes van de kwantitatieve astrologie.”

Als het kon... Quod non. Dit alles gebeurt dus niet en dat is meteen het beste bewijs dat deze vormen van voorspellen waardeloos zijn. Met een knipoogje wellicht voor meer rationeel ogende vormen van voorspellingen, die ook al niet veel succes boeken, zoals bij ratingagentschappen en andere modieuze consulenten. 



Dit originele stuk zou op zich een goede aanleiding kunnen vormen voor het toekennen van de Zesde Vijs. Maar daar bleef het niet bij. Eind vorig jaar verscheen een interview door Hilde Van den Eynde over Reliable Cancer Therapies2, een initiatief dat tot doel heeft de betrouwbaarheid te onderzoeken van kankertherapieën, zodat wetenschappelijk verantwoorde behandelingskeuzes kunnen worden gemaakt.  Hopelijk kan dit kritische artikel van Hilde Van den Eynde patiënten écht helpen. In tegenstelling tot – helaas – het oppervlakkig en goedgelovig geschrijf in sommige bladen over de zoveelste vorm van onbewezen geneesmethodes. 



Kortom, beide wetenschapsredacteurs van De Standaard verdienen voor dat jaar de Zesde Vijs. Daarom reiken we de prijs aan hen gezamenlijk uit. 
 


Denk daarmee niet dat we hiermee slaafse volgelingen van SKEPP huldigen. Deze laureaten zijn lieden die af en toe een kritische noot over ons laten weerklinken. In zijn column waarschuwde Steven Stroeykens er ons bijvoorbeeld voor om geen beweringen te verwerpen met als argument dat ze fysisch onmogelijk zouden zijn.3 Daarmee maant hij skeptici aan tot voorzichtigheid. Het is boeiend om kritiek van dat niveau te lezen. We zijn in SKEPP wel wat erger gewend. Met de Zesde Vijs huldigen we geen volgelingen, maar wel mensen die de skeptische aanpak en methode delen.

1. 'Gezocht: tarotlezer (m/v) 'De Standaard, 10 maart 2011
2. 'Twee werelden verzoenen, De Standaard, 6 december 2011
3. 'Fysisch onmogelijk', inderdaad, De Standaard, 9 november 2010