Vrije meningsuiting en wetenschappelijke kennis

Naar aanleiding van het boek Trick or Treatment?, dat Singh schreef samen met Edzard Ernst, publiceerde hij in april 2008 een artikel in The Guardian over de bedenkelijke status van de chiropraxie. De bekende “krakers” leveren volgens hem pseudotherapie. Hij had het met name over de beweringen van chiropractors dat ze door de manipulatie van de ruggenwervels astma en kolieken bij kinderen kunnen genezen. Chiropractors gaan ervan uit dat, omdat de ruggengraat in verbinding staat met alle delen van het lichaam, men via de juiste wervelmanipulatie alle kwalen van het lichaam kan behandelen, van bedwateren tot oorontstekingen en van leermoeilijkheden tot impotentie. Het dient hierbij gezegd dat niet alle chiropractors, noch de aan hen verwante osteopaten, zo ver gaan. Velen beperken zich tot aandoeningen die met spieren en skelet te maken hebben. Dit wijst in ieder geval op een interne scholenstrijd, een typisch kenmerk van pseudowetenschappelijke disciplines.

De Britse Vereniging van Chiropractors klaagde Singh prompt aan wegens smaad. Het probleem met de Britse wet is dat de beschuldigde moet bewijzen dat hij gelijk heeft. De chiropractors hoefden dus niet met bewijzen voor hun behandeling aan te komen zetten, maar Singh moest aantonen dat de chiropractors te kwader trouw zijn. Dit terwijl hij er slechts had op willen wijzen dat veel alternatieve behandelaars geen bedriegers zijn, maar oprechte doch niettemin misleide therapeuten. Een jaar later verloor Singh zijn proces. Hij ging in beroep, waarbij hij zich geruggensteund wist door  een aanzwellende groep supporters uit de wereld van wetenschap, kunst, cultuur en politiek. Hij won zijn beroep in april dit jaar. De rechter had geoordeeld dat Singh kon claimen dat zijn opmerkingen onder het recht op fair comment vallen, commentaar dat gerechtvaardigd is op grond van de feiten. Als dat argument hem niet was gegund, dan had de wetenschapsauteur moeten aantonen dat een chiropractische behandeling niet werkt tegen darmklachten en astma. Dat is onbegonnen werk voor een eenzame schrijver.

Het was kantje boordje, aangezien Singh niet alleen op te boksen had tegen de chiropractors, maar ook tegen een smaadindustrie die in de Britse hoofdstad grof geld verdient aan deze wet. Londen is de ‘smaadhoofdstad van de wereld’, waar gespecialiseerde advocatenbureaus zeer veel geld verdienen aan deze specifieke rechtsgang. Om het even wie kan vanuit om het even waar ter wereld een ander in Londen aanklagen als de gewraakte, smadelijke uitspraak op Britse bodem beschikbaar is. Enkele exemplaren van een in Engeland verkocht boek (ook als dat via amazon.com gebeurde), een citaat op een website, zelfs als de server in Brussel of Delhi staat, volstaan om de gespecialiseerde advocatenbureaus hun messen te doen scherpen. Het resultaat is dat overheden of industrieën kritische stemmen het zwijgen opleggen door alleen maar te dreigen met een klacht, die onherroepelijk tot hoge kosten leidt. Simon Singh is niet de enige die af te rekenen heeft met een proces voor laster en eerroof wegens zijn mening over een medisch onderwerp. En het zijn niet alleen alternatieve genezers die zich op de smaadwet beroepen. Zeven andere wetenschappers hebben vanwege hun kritische uitspraken een smaadproces aan hun been. Een daarvan is de Britse cardioloog Peter Wilmshurst, die werd aangeklaagd door NMT, een fabrikant van onder meer implantaten voor de hartgeneeskunde. Wilmshurst had op een wetenschappelijke conferentie en later op de BBC kritiek geuit op de kwaliteit van de klinische proeven die NMT uitvoert. Volgens het bedrijf komt die kritiek neer op een beschuldiging van fraude. Het wil Wilmshurst daarom voor de rechter. Volgens de cardioloog gaat het om een wetenschappelijke discussie over de kwaliteit van de experimenten en is dat niet iets waar justitie zich mee mag bemoeien. De BBC meldt op zijn website dat de redacties van verscheidene Britse wetenschappelijke tijdschriften al artikels niet hebben durven publiceren, uit angst voor processen. Niet alleen wetenschappers hebben op dit moment smaadprocessen lopen. Actiegroepen binden in onder de dreiging van dictatoriale regimes in verre landen. Het befaamde laatavondnieuws¬duidingsprogramma Newsnight heeft processen lopen. Vooral ook omdat de aanhangende kosten al gauw in de zescijfergetallen lopen, verhoogt dat de druk, ook op niet-Engelse beklaagden, om kritiek in te trekken of af te zwakken. De Engelse smaadwet maakt Engeland ondertussen tot een internationale paria. Om het recht op vrije meningsuiting te vrijwaren, hebben de VS een wet uitgevaardigd die het mogelijk maakt uitspraken van Engelse rechters op dit gebied te blokkeren. 

Singh heeft zijn proces uiteindelijk gewonnen, maar het kostte hem 500.000 euro en twee jaar van zijn leven. Zelfs als je meent gelijk te hebben, volstaat dat om er het zwijgen toe te doen. Dat is de reden waarom Singh onlangs in Amsterdam opriep om de Britse campagne voor de hervorming van deze smaadwet te ondersteunen: “Het gaat iedereen ter wereld aan, niet alleen in de politiek maar ook in de wetenschap. Kennis kan slechts vooruitgang boeken als iedereen het recht heeft kritiek te uiten. Als dat niet meer kan, wordt een fundamenteel mensenrecht maar ook een basisprincipe van wetenschappelijk onderzoek gefnuikt. Het Hof van Beroep heeft een sterke uitspraak gedaan toen het zei dat het geen Ministerie van de Waarheid wilde worden en dat het niet zou willen dat het Verenigd Koninkrijk op het Italië van 400 jaar geleden zou gaan lijken, toen Galilei veroordeeld werd wegens zijn afwijkende mening.”

Ondertussen hebben de Britse chiropractors hun aanklacht als een boemerang teruggekregen. Het proces heeft zoveel aandacht getrokken dat patiënten en consumenten de beweringen van chiropractors kritisch zijn gaan bekijken. Zij lieten niets heel van hun pseudowetenschappelijke claims. Een kwart van de 2400 chiropractors in het Verenigd Koninkrijk is ondertussen aangeklaagd wegens misleidende beloften in hun advertenties. De meeste chiropractors hebben hun website gesloten of minstens alle claims verwijderd. Een los front van het British Medical Journal en kritische bloggers heeft voor iedereen duidelijk gemaakt dat Singh gelijk had: chiropraxie is pseudogeneeskunde.

Geerdt Magiels is bioloog, filosoof en stichtend lid van SKEPP.