Paul Kurtz (1925–2012)

Tom Schoepen

23 Oct 2012

Wereldvermaard skepticus, humanist en vooraanstaand Amerikaans filosoof.

De Amerikaanse filosoof, publicist, en wereldbekend skepticus Paul Kurtz overleed afgelopen zaterdag 20 oktober thuis te Amherst in de staat New York. Kurtz is de grondlegger van verschillende seculiere humanistische organisaties, alsook de oprichter van de onafhankelijke uitgeverij Prometheus Books, èn die van de meest invloedrijke skeptische vereniging ter wereld: CSICOP. Het nieuws van zijn overlijden werd pas maandag 22 oktober bekend gemaakt. Kurtz werd 86.

Geplaatst onder

kritisch denken

Deel artikel

Paul Kurtz werd geboren te Newark in New Jersey. Hij behaalde een doctoraat in de filosofie aan de Columbia-Universiteit en was van 1965 tot zijn emeritaat in 1991 hoogleraar filosofie aan de Staatsuniversiteit van New York In Buffalo.

Kurtz richtte in 1969 de uitgeverij Prometheus Books op. Hij publiceerde meer dan 800 artikels, recensies en meer dan vijftig boeken waarvan hij auteur of redacteur was. Vele van zijn boeken werden vertaald, in totaal in meer dan zestig talen. Een greep uit zijn voornaamste publicaties zijn: The Transcendental Temptation, Forbidden Fruit: The Ethics of Secularism, The Courage to Become, and Multi-Secularism: A New Agenda.

Tussen 1967 en 1978 was hij hoofdredacteur van het tijdschrift The Humanist. Zijn engagement tegen de pseudowetenschappen kwam er toen hij in 1975 in The Humanist een oproep van vooraanstaande wetenschappers tegen de astrologie publiceerde.

In 1976 stichtte hij het Committee for the Scientific Investigation of Claims of the Paranormal (CSICOP), die sindsdien als de meest invloedrijke skeptische vereniging ter wereld geldt. Sinds 2006 nam de organisatie een eenvoudigere naam aan die ook meer media-vriendelijk klinkt: Committee for Skeptical Inquiry (CSI).

Het CSI stelt zich tot doel beweringen die in strijd zijn met de huidige stand van de wetenschap aan kritisch onderzoek te onderwerpen. Met name richt zij zich op onderzoek naar het paranormale, alternatieve geneeswijzen, creationisme, en andere fenomenen of trends die onwaarschijnlijk zijn volgens de huidige stand van onze wetenschappelijke kennis. Maar Paul Kurtz verbreedde ook de scope van CSICOP door de term “Paranormal” uit de oorspronkelijke naam weg te laten. Daarmee kwam ook een bredere focus op kritisch denken, wetenschap en rationaliteit in het algemeen.

Het oorspronkelijke CSICOP-initiatief van Paul Kurtz trok vele bekende wetenschappers aan zoals Richard Dawkins en Carl Sagan. Ook grote namen als de Nobelprijswinnaars in de fysica Steven Weinberg en Murray Gell-Mann versterkten het wetenschappelijk comité. Karl Popper, een van de meest vooraanstaande wetenschapsfilosofen van de 20e eeuw, was tot zijn dood in 1994 prominent lid van CSICOP. Ook filosofen als Willard Van Orman Quine, Daniel Dennett, Paul Edwards, en auteurs Isaac Asimov zagen de noodzaak in van een kritische stem als rationeel wapen tegen het winstbejag op de rug van achteloze (vaak radeloze) mensen en stelden zich achter het skeptische doel van Kurtz.

Het in 1948 opgerichte Belgische Comité Para stond daarbij als voorbeeld voor het CSICOP. Kurtz werd de eerste voorzitter en zou dat blijven tot in 2008.

Een van de voornaamste doelstellingen van het CSI is nog steeds de brede bevolking op een toegankelijke manier te informeren over pseudowetenschappelijk claims die vaak kritiekloos worden overgenomen, zowel door de media als door de bevolking. Het lijfblad van CSI is het tijdschrift Skeptical Inquirer (uiteraard ook door Kurtz opgericht) en heeft een oplage van 50.000 exemplaren. Dat is behoorlijk veel voor een vereniging die om de twee maand komt vertellen dat sinterklaas niet bestaat.

Sinds het initiatief van Paul Kurtz schoten skeptische organisaties wereldwijd als paddenstoelen uit de grond. Kurtz zelf reisde door vijf continenten om overal wetenschappers en critici van charlatanisme aan te zetten zich te verenigen.

Hoewel de Belgische vereniging SKEPP niet rechtstreeks op initiatief van Kurtz ontstond, was hij wel aanwezig bij de eerste persconferentie van SKEPP in 1990. Dat gebeurde naar aanleiding van het – door hem georganiseerde - tweede Europees Skeptisch Congres in Brussel.

Kurtz was in 1995 opnieuw in België naar aanleiding van het Vijfde Europees Skeptisch Congres in Oostende. In 2000 was Kurtz de eregast op de viering van tien jaar SKEPP in Brussel. Hij werd bij die gelegenheid erelid van de vereniging.

Paul Kurtz was ook co-voorzitter van de International Humanist en Ethical Union (1986-1994). Deze laatste organisatie, die de humanistische, ethische, rationele waarden en de cultuur van de vrijdenkerij uitdraagt, kende hem in 1999 in Amsterdam de ‘International Humanist Award’ toe.

Hij was ook de oprichter van het Center for Inquiry die als doel had het seculier humanisme te verspreiden, onder meer via het tijdschrift Free Inquiry, waarvan hij hoofdredacteur was. Deze stroming verspreidde zich al snel vanaf de jaren ‘90 vanuit de Verenigde Staten over de hele wereld, met uitlopers tot in Azië, Afrika en Latijns-Amerika.

Wereldwijd is zijn invloed gigantisch, zowel binnen de vrijzinnige, de skeptische als de astrologische wereld.

Kurtz staat als skepticus zelfs in de sterren geschreven: in 1982 werd er een planetoïde ontdekt die naar hem werd vernoemd: 6629 Kurtz. De astrologen zijn met andere woorden nog lang niet van Paul Kurtz verlost.