Jean-Marie Gantois

Jean-Marie Gantois werd geboren in Ieper op 11 januari 1944. Hij was licentiaat natuurkunde, ging in het onderwijs en werd uiteindelijk lector aan de Plantijn Hogeschool in Antwerpen. In 2005 ging hij met pensioen. 

Zijn stokpaardjes waren sterrenkunde en ruimtevaart. Het grootste deel van zijn leven was hij lid van de Vereniging Voor Sterrenkunde (VVS). Hij gaf zijn passie door aan zijn zoon Kristof, die nu werkt in het ESA-centrum in Noordwijk (Nederland).

Als leraar begon Jean-Marie zich ongerust te maken over de groeiende invloed van pseudowetenschappen bij de jeugd. Het ging dan vooral over astrologie en ufo’s, onderwerpen waarvoor de belangstelling in de media vanaf 1970 sterk de hoogte inging. Het was de tijd dat dagbladhoroscopen kwamen aanzetten, dat astrologen steeds regelmatiger op radio en televisie verschenen, dat enthousiaste jongelui ufo-waarnemingen begonnen te verzamelen, omdat ze dachten dat de officiële wetenschap de waarheid over ufo’s verborg, dat de boeken van  von Däniken en Velikovsky druk gelezen werden... 

In 1974 publiceerde hij een kort artikel in het blad van de VVS over astrologie, waarin hij zijn bezwaren duidelijk formuleerde “Wij beleven een heropleving van dit oude bijgeloof. Het wordt ons systematisch opgedrongen via lektuur en massamedia. Deze heropleving is des te gevaarlijker door het vermengen van moderne wetenschappelijke begrippen met de oude astrologische terminologie.” 

Twee jaar later riep hij in hetzelfde tijdschrift op om binnen de VVS een werkgroep te vormen die de pseudowetenschappen op kritisch-wetenschappelijke wijze zou aanpakken. De werkgroep kreeg van hem de naam “Prometheus”, naar de Griekse god die de mensen het licht bracht. Er was inderdaad licht nodig in de duisternis. 

Prometheus bleef een bescheiden groepje. Binnen de toen meer dan duizend leden tellende VVS kende de werkgroep nooit meer dan een half dozijn leden tegelijk. In de praktijk bestond de harde kern uit werkgroepsleider Gantois, Marc Fleurent, Ronny Martens en schrijver dezes. Juist die beperkte omvang zorgde voor een efficiënte en dynamische werkwijze. Er werd heel wat onderzocht, en de resultaten vonden hun weg naar voordrachten en publicaties.  

Gantois zelf wierp zich in de studies van ufo’s. Daarbij kreeg hij de steun van prof. Bert De Loore, astrofysicus aan de VUB. Hij verdiepte zich in de “klassiekers” van de ufologie, maar ook in de kritische werken die in Amerika het licht zagen. 

In 1979 publiceerden Gantois en De Loore “UFO’s en andere vreemde natuurverschijnselen”.

Wellicht het beste werk over ufo’s dat ooit in het Nederlands is verschenen (al zal niet iedereen dat willen toegeven...). Na meer dan dertig jaar blijft het zijn waarde behouden. Opmerkelijk voor Gantois’ aanpak was de nadruk die hij legde op vreemde luchtverschijnselen die in de natuur voorkomen, zoals halo’s, bijzonnen of bizarre luchtreflecties, om ufowaarnemingen te verklaren. Het boek bevat dan ook opvallende foto’s van dergelijke verschijnselen, naast enkele door Gantois zelf gemaakte trucfoto’s van “ufo’s”, om aan te tonen hoe gemakkelijk men kan misleid worden. 

Onder Gantois bleef Prometheus geen geïsoleerd groepje. Hij dialogeerde met ufologische groeperingen (die meestal niet van kwade wil waren). Hij zocht contact met het Comité Para en organiseerde gesprekken met de toen nog niet zo bekende Gentse hoogleraar Etienne Vermeersch over de oorsprong van de astrologie. 

Na meer dan tien jaar werkgroepleider te zijn geweest, liet J.M. Gantois die taak aan anderen (in casu mijzelf) over en begon het kalmer aan te doen.  Kort nadien begon Prometheus een “verruimingsoperatie” waaruit SKEPP ontstond. Gantois was niet rechtstreeks meer bij de stichting betrokken, maar werd meteen werkend lid van de nieuwe vereniging. Hij kwam in het begin wel eens naar vergaderingen en hield voor SKEPP nog een voordracht over ufo’s, maar het was duidelijk dat hij zich meer en meer terug had getrokken. 

Kortom, zonder het initiatief van Jean-Marie Gantois uit 1976 zou er in Vlaanderen wellicht vroeg of laat een skeptische vereniging zijn ontstaan, maar ze zou niet SKEPP geweest zijn zoals we die nu kennen. We mogen er hem dankbaar voor zijn.

Tim Trachet is journalist en stichtend lid/erevoorzitter van SKEPP.