Afbeelding
Geplaatst onder
Deel artikel
Pendelaars, ufologen, uitvinders van een of andere vreemde machine die niet werkt, bedenkers van het nieuwste bizarre dieet, ontdekkers van de zoveelste alternatieve therapie, ontcijferaars van de geheimen der Maya's, adepten van het paranormale en andere miskende genieën, van al dit soort lieden heb ik vroeg of laat wel eens moeten horen dat ze zich met de eerbiedwaardige Galileo Galilei vergeleken. Zoals iedereen weet werd deze pionier van de moderne wetenschap door de inquisitie gedwongen de overtuiging af te zweren dat de aarde rond de zon draaide. Een schandaal dat Galilei tot een martelaar van het vrije denken maakte. Wie droomt er niet van de moderne Galilei te zijn, als zijn stoutmoedige ideeën geen officiële erkenning krijgen.
Aan die vergelijking hapert van alles. Eigenlijk was Galilei niet die martelaar die velen van hem maken. Zo hoor je soms dat hij bijna op de brandstapel stierf en zelfs dat "bijna" wordt wel eens vergeten. Door zijn goede relaties met het Vaticaan kon Galilei zijn oude dag slijten in een Toscaanse villa, iets dat Verhofstadt misschien ook nog overkomt. Ik ga hier niet in op de historische theorieën dat Galilei zijn veroordeling eerder te danken had aan zijn onmogelijk karakter, of aan intriges die niets met het heliocentrisme te maken hadden. Zijn veroordeling zette hoe dan ook een rem op de ontwikkeling van de wetenschap.
Anderzijds gaat de vergelijking van Galilei en de moderne "alternatieve wetenschappers" nergens op. Om te beginnen werd Galilei door de katholieke kerk veroordeeld. De redenen daartoe waren, buiten de toen nog zwaar doorwegende filosofie van Aristoteles, een letterlijke interpretatie van de Bijbel (al te letterlijk, zo geeft de kerk intussen toe). Onze hedendaagse would be-Galilei's beweren precies vervolgd te worden door dezelfde wetenschap waar Galilei en grondlegger van was. Die wetenschap houdt allang geen rekening meer met de Bijbel en Aristoteles is er zo dood als een pier. Een nog belangrijker verschil lijkt mij het ontbreken van een met de inquisitie vergelijkbaar machtsapparaat in de handen van het wetenschappelijke establishment (wat dat ook moge betekenen), laat staan dat deze over folterkamers of brandstapels zou beschikken. De universiteiten of academies van wetenschappen, die zowat het enige gezag in de wetenschap vertegenwoordigen, spreken zich nog maar zelden uit over een wetenschappelijke waarheid, laat staan dat ze een wetenschapper broodroven die af en toe van het rechte pad afdwaalt. De chemicus Linus Pauling heeft bijvoorbeeld nooit last gehad van sancties toen hij op het einde begon door te draaien rond het gebruik van vitamine C.
Natuurlijk was de dubbele Nobelprijswinnaar Pauling wereldberoemd en onaantastbaar, maar had Galilei in zijn tijd niet een even grote reputatie (hij werd door de inquisitie met het grootste respect behandeld)?
Het is waar dat de academies van wetenschappen al zowat twee eeuwen lang elk voorstel voor een perpetuum mobile weigeren te onderzoeken, net zoals ze zich niet meer willen buigen over ingezonden "bewijzen" voor de kwadratuur van de cirkel. Er bestaat immers zoiets als de tweede hoofdwet van de thermodynamica en de vierkantswortel van pi is een irrationaal getal. Maar de bedenkers van dergelijke waanideeën - ze bestaan nog steeds - worden niet vervolgd en mogen vrijuit verkondigden verkondigen hoeveel ze wel met Galilei gemeen hebben.
In eigen land is de Orde van Geneesheren wel eens afgeschilderd als een op de inquisitie lijkend repressief apparaat. Misschien niet helemaal ten onrechte, maar met wetenschap heeft dat niets te maken. De Orde laat rustig toe dat gediplomeerde dokters homeopathie en andere onbewezen geneeswijzen beoefenen, voor zover ze een elementaire deontologie en de juiste tarieven hanteren. De Orde heeft trouwens gezegd dat, als alternatieve geneeswijzen worden erkend, ze alleen door artsen mogen worden beoefend. Zelfs de inquisitie heeft nooit beweerd dat alleen priesters mogen verkondigen dat de aarde rond de zon draait.
Bovendien heeft Galilei's veroordeling de verdere verspreiding van het heliocentrisme niet lang kunnen tegenhouden. Zeker niet bij protestanten als Kepler en Newton, die zich van de inquisitie niets aantrokken, hoewel er in het begin vooral vanuit protestantse kringen verzet was tegen de ideeën van de katholieke kanunnik Copernicus. Toen de katholieke kerk Copernicus' boek van de Index haalde, was men vrijwel vergeten dat het er nog opstond. Men kan de doorbraak van wetenschappelijke inzichten nu eenmaal niet lang tegenhouden. Hoe anders gaat het met al die miskende alternatieve theorieën. Al tientallen jaren (de homeopathie al twee eeuwen, de astrologie al 2500 jaar) worden ze verkondigd in de populaire pers en verdienen hun beoefenaars er uitstekend hun brood mee. En nog niet erkend door de officiële wetenschap! Tenzij men in een wereldwijd complot van zowat de hele wetenschappelijke wereld tegen iedere vorm van ketterij gelooft, is de enige conclusie dat er iets fundamenteels verkeerd mee moet zijn. Geen enkele belangrijke ontdekking blijft immers decennia lang miskend. Wat zou het voordeel daarvan zijn? Wetenschap is selectief: bepaalde denkbeelden worden vroeg of laat aanvaard, andere verworpen. Het is precies door het blijven vasthouden aan verworpen denkbeelden dat er pseudo-wetenschap ontstaat.
Het Galilei-effect past in een meer algemeen cliché over "grote ontdekkers". In populaire boekjes, strips en films keert het regelmatig terug: het beeld van de koene, onbevooroordeelde geleerde, uitvinder of ontdekkingsreiziger die, overtuigd van zijn gelijk, moet opboksen tegen de spot, de miskenning, de sabotage van collega's, werkgevers of autoriteiten. Een beeld dat meestal niet klopt. De meeste grote ontdekkingen hebben opvallend snel waardering en erkenning gekregen. Als de ontdekkers dan toch last hadden, dan had het soms niets met hun werk te maken. Zo werd kanunnik Copernicus in de gaten gehouden omdat hij met een vrouw samenwoonde en niet, zoals ik ooit in een geromanceerde biografie van hem las, omdat hij er "ketterse ideeën" op nahield). Maar ook een geseculariseerde samenleving lijkt behoefte aan heiligen en martelaren te hebben.
Tim Trachet is wiskundige, redacteur Histories (VRT) en stichtend lid van Skepp
© Tim Trachet. Niets uit deze uitgave mag worden gekopieerd en/-of verspreid zonder schriftelijke toestemming of naamsvermelding van de auteur.
Meer artikels van deze auteur
Gerelateerde artikels
Volg ons op
