Eerbiedwaardige ouderdom

Hoezo? Waarom is ouderdom een argument voor aanvaardbaarheid? De verdedigers zullen opperen dat de ouderdom een teken is voor deugdelijkheid: als zoveel mensen daar al generaties lang in geloven, dan moet het toch waar zijn. Men kan ook wijzen op de eeuwenoude ervaring en wijsheid die de beoefenaars van al deze praktijken hebben verzameld, wat de betrouwbaarheid ten goede moet komen. Maar het is meestal de hoge ouderdom zelf die eerbied afdwingt. De waarde van goed verzorgd antiek neemt ook toe met de ouderdom. Een oude leer is waardevol, zeker als ze een oorsprong heeft die verborgen is in de nevelen der geschiedenis.

Dat zoveel mensen zolang in iets geloven is op zich geen argument. Het overgrote deel van de mensheid gelooft al sinds de vroegste der vroegste tijden in allerlei godsdiensten. Die religies verschillen inhoudelijk sterk van elkaar en spreken elkaar op essentiële dingen tegen. De meeste Indiërs geloven al minstens 2500 jaar in reïncarnatie, iets wat voor de christenen absoluut niet aanvaardbaar is.

De toename van ervaring en wijsheid met de eeuwen zou een argument zijn, indien werd aangetoond dat dit inderdaad het geval is. In de praktijk merken we daar weinig of niets van. Neem de astrologie. Die is ontstaan in het oude Mesopotamië. Je zou kunnen aannemen dat de Assyrische en Babylonische sterrenwichelaars eeuwenlang de verbanden tussen de loop der hemellichamen en de gebeurtenissen op aarde hebben geregistreerd en daaruit een astrologische theorie hebben gedestilleerd. Van die systematische registratie is evenwel geen spoor terug te vinden, en dat terwijl duizenden kleitabletten ons veel leren over het ontstaan van de astrologie en astronomie in het Tweestromenland. Er zijn wel veel tabletten waarin op verbanden tussen allerlei verschijnselen wordt gewezen, maar het blijft anekdotisch en onsamenhangend. Geen spoor van een systematisch catalogiseren, ordenen en analyseren van gegevens waaruit geleidelijk iets gegroeid zou zijn. Toch is in een paar eeuwen, van de zevende tot de vijfde eeuw voor Christus, de sterrenwichelarij uitgegroeid van een optekenen van los van elkaar staande voortekens tot een systeem van toekomstvoorspelling. Ook in de 2400 jaar die zijn verstreken sinds de astrologie haar vaste vorm kreeg, zijn die nodige gegevens niet systematisch verzameld. Pas in de vorige eeuw is er op dit vlak iets gedaan, tot schade en schande van de astrologie.

De homeopathie is een nog duidelijker, want recenter geval. De grondlegger, Samuel Hahnemann, heeft zijn leer in minder dan twintig jaar gegrondvest. Zijn Organon, de bijbel van de homeopathie, bevat duizenden regeltjes die het gevolg zijn van een eenmalige ervaring. Het is opvallend hoezeer zo¹n Oude Leer een verstard beeld is van kennis die voorbijgestreefd is. De astrologie wordt wel eens een fossiel van een verdwenen wereldbeeld genoemd; ze is niet het enige dergelijke fossiel.

Daarbij mogen we niet vergeten dat de kritiek op deze oude opvattingen ook al heel oud is. Feng-shui of geomantie werd rond het begin van onze tijdrekening in China ook al belachelijk gemaakt. De astrologie werd al in de derde eeuw v.Chr. bekritiseerd door de zgn. skeptische Academie in Athene.

Een Oude Leer blijft een cachet van eerbied afdwingen. Wellicht daarom wil men occulte wetenschap (nog) ouder maken dan ze al is. Velen laten de astrologie beginnen bij de Soemeriërs, zo¹n vijfduizend jaar geleden. Daar is geen enkele aanwijzing voor en het spreekt onze kennis over de oorsprong van de astrologie tegen. Nu ja, als de astrologie "maar" 2400 jaar oud is, ontstond ze toen Athene al op haar hoogtepunt was. En natuurlijk zijn er die de astrologie dolgraag in het oude Egypte laten beginnen, liefst bij de bouwers van de piramiden of zelfs nog vroeger. Vandaar de bewering dat de zogenaamde zodiak die in de Egyptische tempel in Dendera is gehouwen, 10.000 jaar oud zou zijn. In werkelijkheid dateert de zodiak van Dendera van het begin van onze tijdrekening, toen Egypte onder Romeins gezag stond. De afbeelding van een on-Egyptisch iets als een dierenriem in typisch Egyptische stijl wijst alleen op de grote cultuurvermenging in de hellenistische wereld na de veroveringen van Alexander de Grote.

Ook de tarot zou volgens aanhangers ervan in Egypte zijn ontstaan. Dat klopt misschien wel, maar dan niet het Egypte van de piramidebouwers. In de oudheid weet men niets af van kaartleggen en de eerste tarotkaarten verschijnen in Europa pas in de late middeleeuwen.

Het knoeien met de ouderdom, zeker als het erom gaat naar het oude Egypte te verwijzen, is zelf al een antieke praktijk. De hermetische geschriften, die allerlei occulte wijsheden bevatten, onder meer over astrologie en alchimie, dateren zelf uit de hellenistische periode. Ze werden echter toegeschreven aan de Egyptische god Toth (in het Grieks Hermes Trismegistos) himself, de mythische uitvinder van het hiërogliefenschrift. En geleerden in de oudheid kenden de astrologie een extreem hoge leeftijd toe, van honderdduizenden tot meer dan een miljoen jaar!

Is het daarom dat hedendaagse pseudo-wetenschappelijke auteurs voor oeroude beschavingen een nog oudere oorsprong zoeken ? Als we Beauval, Hancock en consoorten mogen geloven - en dat doen we om goede redenen niet - zijn de piramiden en de sfinx van Gizeh geen veertig tot vijfenveertig eeuwen oud, maar minstens het dubbele. Hoe oud ook, volgens hen is elke gekende beschaving voortgekomen uit nog iets ouders. Atlantis bijvoorbeeld of varianten daarop, zoals het verdwenen continent Mu. Maar dat had u waarschijnlijk al vermoed.

© Tim Trachet. Niets uit deze uitgave mag worden gekopieerd en/-of verspreid zonder schriftelijke toestemming of naamsvermelding van de auteur.