Bruno Clément wint Zesde Vijs - Laudatio

Televisie is een gevaarlijk medium, zeker als het om onderwerpen gaat waar de kritische instelling belangrijk is, zoals in het domein van de pseudowetenschappen. Bij televisie staan beelden centraal en is het niet altijd gemakkelijk om die op de meest kritische wijze te verpakken. Bovendien vinden emoties en korte uitspraken er gemakkelijker een weg naar de kijker dan scherpzinnige uitleg.

Dat belet niet dat kritische televisiejournalistiek zeker mogelijk is als het om “para” of “pseudo” gaat. De laureaat van de Zesde Vijs 2008 bewijst dat. De bekroonde uitzending gaat over een visueel onderwerp bij uitstek, namelijk graancirkels. Die merkwaardige figuren, die zoals u weet in het oogstseizoen af en toe in de graanvelden verschijnen, hebben vóór alles een esthetische waarde en zijn dan ook dankbaar voer voor een cameraman. Ook de graancirkelfanaten die binnen de kortste tijd opduiken in de buurt van een nog verse graancirkel, kunnen aanleiding geven tot leuke, zelfs hilarische beelden. Het gaat om lieden die zich in de graancirkel plaatsen om de kosmische krachten ervan te ervaren, of om onderzoekers die met een pendel of andere gesofistikeerde apparatuur deze krachten opmeten, of om zelfverklaarde experts die uitleg verschaffen over de mysterieuze herkomst ervan.

Echt goede journalistiek wordt het pas als de reporter eraan toevoegt dat mensen wel degelijk zulke cirkels kunnen maken, en wel op een vrij eenvoudige manier. Maar dan komt er altijd nog wel een of andere “expert” in beeld die zegt dat hij het verschil kan zien tussen een door mensen gemaakte graancirkel en een echte.

De laureaat van de Zesde Vijs is verder gegaan dan dat. Zo deed hij beroep op een heuse fysicus om het op mysterieuze wijze platgedrukte graan te onderzoeken op radioactiviteit, zowel ter plaatse als na het nemen van enkele stalen voor het laboratorium. De resultaten waren een stuk duidelijker dan die van een pendelaar. Bovendien ging hij op stap naar wat je Crop Circle Country zou noemen; het zuiden van Engeland, waar er een echte graancirkelcultuur en graancirkeltoerisme bestaan. Hij vroeg de mening van de mensen aldaar en nam er zelfs deel aan een heus “cerealogisch” congres. De climax van de reportage was toen hij in contact wist te treden met een min of meer clandestiene groep van graancirkelartiesten (want het gaat hier om een kunst). Zo wist hij samen met hen ’s nachts op stap te gaan en op een infraroodcamera vast te leggen hoe ze een mooie graancirkel maakten. Het resultaat mocht er niet alleen zijn, de volgende ochtend waren de experts al ter plaatse om te zeggen dat deze graancirkel authentiek was. Om helemaal overtuigend te zijn, deden de graancirkelmakers hun creatief werk nog eens op klaarlichte dag over voor een gewone camera. Niet op een graanveld, want het risico van aanstuivende woedende boeren overdag is te groot, maar op een strand. Daarbij wordt getoond dat de makers, onder leiding van iemand met de artiestennaam “Serial Killer”, alleen gebruik maken van stokken, planken en koorden. Daarmee is meteen duidelijk dat het niet om buitenaardse wezens of paranormaal begaafden gaat.

De kers op de taart van deze reportage is dat hij niet eindigt met een vrijblijvende opmerking genre: “het laatste woord hierover is misschien nog niet gezegd”, zoals we wel eens meer zien, horen of lezen. Nee, de conclusie is duidelijk: graancirkels zijn door mensen gemaakt.

Dit is een mooi voorbeeld van skeptische onderzoeksjournalistiek op televisie. Maar eigenlijk hoort journalistiek skeptisch te zijn. Journalisten hebben tot taak de waarheid aan het licht te brengen en dat is precies wat SKEPP ook wil.

Het is dan ook niet meer dan billijk dat we de reportage Graancirkels, zoals die op 28 augustus 2008 door Canvas werd uitgezonden,bekronen met de Zesde Vijs 2008. Eigenlijk heet de reportage Le mystère des crop circles percé! en is ze gemaakt voor het RTBF-actualiteitenmagazine Questions à la une. Aanleiding was de verschijning van een paar graancirkels op een nogal spectaculaire plaats, namelijk vlakbij de Leeuw van Waterloo (vreemd dat niemand in de reportage suggereerde dat de geesten van al die gesneuvelde soldaten daar iets mee te maken hadden!). Het is niet omdat Waterloo op de taalgrens ligt, dat we daar aandacht aan besteden. Zelfs niet omdat in de reportage een graancirkel op de mooie Vlaamsche velden van Denderhoutem wordt getoond en bestudeerd en zelfs de mening van de Vlaamse omwoners in mooi Nederlands wordt gevraagd. Deze reportage had overal kunnen worden gemaakt waar graancirkels verschijnen. En onzin stopt niet aan de taalgrens. Er is in zulke situatie voor SKEPP geen enkel probleem om de skeptische prestatie van een Franstalige landgenoot te bekronen, zoals we trouwens al eerder al gedaan hebben met professor Jean Bricmont. On peut peut-être regretter qu’une initiative comme de Zesde Vijs n’existe pas encore du côté francophone, mais l’expression est en tous cas intraduisible… Ik ga dus niet proberen ze te vertalen. Intussen weten we wel dat graancirkels in het Frans des crop circles zijn.

Mag ik journalist Bruno Clément vragen om naar voren te komen en zijn Zesde Vijs in ontvangst te nemen?