De onzin in HR is nog lang niet dood - Het artikel dat u drie jaar lang niet mocht lezen...

Twee jaar geleden (maart 2016) gaf Patrick een TED talk over de onzin in human resources. Ondanks het duidelijke succes bij een Human Resources (HR) publiek is daarmee de onzin duidelijk de wereld nog niet uit.  We bespreken in dit artikel één recent én een langlopend voorbeeld van wat je allemaal kunt aantreffen in de HR-wereld, of zakenwereld tout court.

Enkele jaren geleden schreef Patrick een kritisch artikel over het Carl Van De Velde Instituut (CVI). Carl Van de Velde (52) leidt het instituut dat naar hem is vernoemd en is naar eigen zeggen een self-made man die zonder hogere studies zich opwerpt als coach of goeroe van mensen die – tsja, snel rijk willen worden zeker? Patrick werd gecontacteerd door journalisten van de krant De Tijd en toevallig waren ook een bakker, een winkel in kantoormaterialen en een vrije beroeper (die niet wenst dat zijn naam in verband kan gebracht worden met CVI) benaderd door CVI. De bakker en vrije beroeper gingen in op het aanbod om een seminarie bij te wonen. In 2010 konden we op de website van CVI vaststellen hoe tijdens de bijeenkomsten deelnemers hun innerlijke kracht dienden aan te spreken om plankjes te breken met hun handen of over hete kolen te lopen – blootvoets, of wat had je gedacht? Laat ons eens kijken hoe dit instituut te werk gaat, zowel inhoudelijk als qua aanpak.

Eerst analyseren we de aanpak van CVI aan de hand van praktijken of criteria die zijn beschreven door twee gedragswetenschappers, Robert Cialdini en Anthony Pratkanis. Robert Cialdini is een psycholoog die een groot deel van zijn carrière wijdde aan het bestuderen van verkooppraktijken. Zo is er het principe van wederkerigheid (geven en nemen). We krijgen iets (bijvoorbeeld een gratis geschenk) opdat wij ons psychologisch “in de schuld” zouden voelen en op basis van ons aangeboren gevoel van wederkerigheid ons verplicht voelen om te kopen. CVI biedt alvast gratis seminars van een tot enkele uren aan en lokt wellicht zo mensen naar zijn veel duurdere seminaries. De vrije beroeper nam samen met een collega deel aan een seminarie van vijf dagen in Spanje. Het kostte hen samen de som van 17.600 euro zonder btw. Dankzij hun deelname konden we de cursussen inkijken. De aanpak om mensen eerst gratis uit te nodigen werd bevestigd in een stuk dat op 17 februari 2018 in de krant De Tijd verscheen (‘Ik ben geen goeroe, ik heb een verhaal dat werkt’). Daarmee speelt CVI (al dan niet bewust) in op een tweede psychologisch principe volgens Cialdini: engagement en consistentie. Dat gaat als volgt: eens mensen zich engageren, willen ze consistent zijn met zichzelf. Bijvoorbeeld, wanneer men je vraagt of men een affiche in je tuin mag plaatsen voor een goed doel, geef je gemiddeld 50% meer als men een week of twee later met een collectebus aan je deur komt. Je hebt immers eerder ja gezegd, en dus is het logisch dat je nog eens ja zult zeggen. Het is de techniek die verkopers ook wel eens gebruiken als men een ja-serie van je losweekt:

“Dus u vindt een veilige auto belangrijk? U houdt van lichte kleuren zoals bij deze auto? De koffer moet ruim zijn en in deze auto is deze ruim? De auto moest passen binnen een budget van maximaal 30.000 euro en hij kost 25.000 euro – akkoord? Dan lijkt dit toch de meest geschikte aanbieders direct auto voor u?”

In het geval van CVI spelen zij (al dan niet bewust) op dit mechanisme in: eerst en vooral investeren mensen natuurlijk tijd om naar het seminarie te gaan. Tijdens het gratis seminarie speelt CVI explicieter in op dit mechanisme: 
“Wie vindt het interessant? Steek je hand eens op, dan gaan we nog even door!”

Wie dan deelneemt aan een eerste cursus, krijgt vervolgens nog cursussen aangeboden. Vaak aan een nog duurdere prijs. Door het consistentieprincipe willen heel wat deelnemers niet meer toegeven dat ze een flater begingen of dat ze een verkeerde investering deden.

Een derde techniek is de sociale bewijskracht: als veel mensen in iets geloven zal het wel waar zijn (ook wel Bandwagon effect genoemd). Al in 2010 valt op de website van CVI te lezen dat er “meer dan 100.000 tevreden klanten zijn” en in 2018 lezen we in de Tijd dat hij, Van de Velde, nu beweert al “meer dan 200.000 gasten” te hebben onderhouden. Let op de perfect ronde cijfers – altijd verdacht natuurlijk. Als we ervan uitgaan dat Carl op z’n 17de direct gestart is met naast potten en pannen ook gebakken lucht aan de man te brengen, is hij dus 35 jaar bezig. 200.000 coachees op 35 jaar, dat zijn dus grofweg 16 coachees per dag, ook tijdens de weekends, ook tijdens de vakanties en dat zonder onderbreking gedurende 35 jaar. Zou het?

Op de techniek van sympathie wekken kunnen we de personeelsleden van CVI op het eerste zicht niet betrappen. Verkopers zoeken daarbij naar gelijkenissen (“ik speel ook tennis”, “ik zie dat u ook van basket houdt”, “Ik ben ook uit die streek afkomstig”, “ik ging daar ook naar school”) met de potentiële koper. In het artikel in De Tijd merken we echter wel een voorbeeld hiervan. Showman Carl Van de Velde identificeert zich duidelijk als “een ondernemer zoals u”. 

Autoriteitsargumenten gebruikt CVI echter des te meer. Verkopers verwijzen vaak naar belangrijke mensen om hun argumenten kracht bij te zetten. Mensen zijn vaak niet  geneigd om beweringen te controleren op hun juistheid. Dit heeft te maken met onze sociale aard, waarmee een zekere lichtgelovigheid gepaard gaat. Lichtgelovigheid was wellicht evolutionair nuttig voor de kinderen van onze voorouders die een gewisse dood tegemoet gingen wanneer zij de goede raad van volwassenen in de wind zouden slaan. Zelfs in het dagelijks leven valt er niet aan te ontsnappen. Iedereen die een dokter consulteert gaat er toch van uit dat deze persoon over het diploma en over gedegen kennis beschikt. Helaas zijn er ook in dit vakgebied mensen die zich jarenlang frauduleus voordoen als dokters. 

Een greep uit de manier waarop CVI autoriteitsargumenten gebruikt:

• Vier medewerkers bevragen constant topondernemers. Carl laat zich bijstaan door psychologen.
• We beloven succes en het instituut is zeer succesvol.
• Ik heb veel geleerd van Jan Bommerez en Napoleon Hill.
• Ik heb zeven jaar voor Tony Robbins gewerkt als ‘volunteer’ tijdens zijn Europese congressen.
• Ik ben ondernemer. Elk voorbeeld uit mijn seminarie is door mij beproefd in de praktijk en doorleefd als mens.
• Ik heb vijftien jaar in grote bedrijven gewerkt zoals Siemens en Belgacom.
• Ik heb 30 jaar onderzoek gedaan naar leiderschap.
• Succesvolle ondernemers zoals Marc Coucke werden door mij opgeleid.

Een eenvoudige zoektocht laat een ander licht schijnen op de autoriteitsfiguren waar CVI zo graag naar verwijst. Napoleon Hill is een bekende zelfhulpgoeroe die geloofde in het paranormale. Hij geloofde onder meer dat geesten hem bezochten en dat er zelfs een “Great School of Masters” was, waarbij de topmaster hem direct toesprak om hem ‘geheime kennis’ toe te fluisteren. Jan Bommerez is een Nederlandse charlatan die zelf verwijst naar andere charlatans zoals de befaamde Deepak Chopra. Voor wie meer wil weten over wie die illustere Tony Robbins is, verwijzen we naar het artikel in De Tijd van 17 februari 2018. Hij blijkt een zeer controversiële charlatan te zijn. Dus het begint er stilaan op te lijken dat de ene charlatan naar de andere verwijst in een poging om autoriteit op te bouwen. Volgens het artikel in De Tijd was Van de Velde nooit vies van enige misleiding: “Ik ging de straat op om onder het voorwendsel van een enquête over energiebesparing bij de mensen een voet tussen de deur te krijgen, waarna ik dan probeerde een koperen keukenstel van 54.000 Belgische frank te slijten.” Een praktijk die ondertussen verboden is ten aanzien van consumenten, maar die wellicht altijd als pure oplichting kon worden beschouwd.

Als dit het niveau van advies is waarvoor je 9.800 euro moet neertellen (volgens het inschrijvingsformulier kreeg onze vrije beroeper 1.000 euro korting), dan willen wij dringend in therapie om van onze ethische reflex af te raken en volop te gaan voor rijkdom. Tenslotte beschrijft Cialdini ook nog de praktijk van het creëren van schaarste. Door te zeggen dat het aantal plaatsen of producten beperkt is, probeert men kopers tot een snelle beslissing te manipuleren. Op het inschrijvingsformulier zien we dat deze praktijk inderdaad wordt gehanteerd, meermaals zelfs: bij ‘Marketing & Sales Masterclass’ lezen we dat de driedaagse editie van januari 2018 de ‘Laatste editie!’ is. Dit lezen we vervolgens ook bij ‘Success in Business Masterclass’ en de ‘Momentum Leadership Masterclass’.

We willen even aanstippen dat er in Europa sinds 12 december 2007 een richtlijn (2005/29/EC) van kracht is die een aantal van deze verkooppraktijken ten aanzien van particuliere consumenten verbiedt. Bewust schaarste creëren bijvoorbeeld, is duidelijk verboden. Een aantal van deze praktijken zou dus niet kunnen mocht CVI zich richten op particuliere consumenten. Dat is vermoedelijk de reden waarom CVI zich vooral richt op KMO’s en zelfstandigen. CVI gebruikt ook de immunisatiestrategie die charlatans zoals Freud hanteerden: wie weerstand voelt tegen de aanpak, levert meteen het bewijs dat de aanpak juist nodig is. Freud stelde dat wie tegen psychoanalyse was, meteen het bewijs leverde dat … hij aan psychoanalyse toe was. Van de Velde tapt uit hetzelfde vaatje tijdens zijn seminaries: de journalisten van De Tijd tekenen volgende uitspraak op:

“Wie hier zit om vooringenomenheid te bevestigen, zal niet kunnen toepassen wat hij hier leert. Ik nodig u wel uit kritisch te luisteren en eerlijk te antwoorden op de vraag: is dit iets voor mij?” En de deelnemer aan de Master in Results noteerde de volgende uitspraak van Carl Van de Velde: “Sommige mensen maken er hun missie van om alles in vraag te stellen en te relativeren. Stel je open voor de materie, ook al lijkt deze in eerste instantie voor jou niet van toepassing.”

Een tweede checklist om de charlatans te identificeren vinden we in een artikel van Anthony Pratkanis uit Skeptical Inquirer: “how to sell a pseudoscience”. Het dateert al uit 1995, maar de technieken blijven net als de charlatans “alive and kicking”. Als we de negen stappen van Pratkanis toepassen, zien we dat CVI aan heel wat criteria beantwoordt om hen te catalogeren als ‘verkopers van pseudowetenschap’:

1. Create a phantom: hier creëert CVI het (goede) spook dat iedereen succesvol zal worden (master in results). CVI beweert ook dat hij succesvolle ondernemers heeft geïnterviewd. Maar is dat zo? En wie waren zij? Bovendien is het een bekende maar slechte onderzoeksmethode: mensen interviewen leidt alleen maar tot halo effecten en hindsight bias (zie Wikipedia). Deze raad geeft CVI ook letterlijk aan de cursisten: als eerste stap moet je volgens hem een “geweldige claim” maken.
2. Rationalization trap: Dit is ongeveer hetzelfde als het ‘engagement en consistentie’ principe van Robert Cialdini. CVI gebruikt de foot-in-the-door techniek: je gaat eerst naar een gratis seminarie (uitgenodigd door een verkoper of verkoopster) en nadien moet je alsmaar meer betalen om een ‘volgend niveau’ van opleiding te mogen bijwonen.
3. Manufacture source credibility: hij verwijst naar vermeende autoriteitsfiguren zoals Napoleon Hill, in de hoop dat niemand diens geloofwaardigheid checkt.
4. Establish a Granfalloon (creëer een gevoel van tot een speciale club te behoren): bij CVI gebruiken ze ook rituelen (planken doorslaan, over kolen lopen, jezelf oppeppen) en symbolen en jargon (CRUP, IMA…). En uiteraard komt elke deelnemer met hetzelfde doel, namelijk om succesvol en liefst ook rijk te worden. De brochures staan vol getuigenissen van anderen ‘die al deel uitmaken van de club’.
5. Self-generated persuasion (mensen overtuigen uiteindelijk zichzelf ). Door mensen samen te brengen met anderen overtuigen de deelnemers zichzelf.
6. Vivid appeals: CVI vertelt tijdens de cursussen vaak over mensen die extreem succesvol werden (bijvoorbeeld 280% meer omzet) na zijn cursussen. Uiteraard zullen er altijd louter op basis van toeval mensen tussen zitten die succesvol zijn. Maar voor hoeveel mensen leverde het niets op, behalve een financiële kater? Uiteraard vormen alleen statistische gegevens een degelijk bewijs, geen zorgvuldig geselecteerde  getuigenissen van mensen die (toevallig?) succesvol werden.
7. Pre-persuasion (van tevoren mensen beïnvloeden door je aanbod op een bepaalde manier te framen, net zoals de gelovers in ‘alternatieve geneeskunde’ doen door het gebruik van het woord ‘alternatief’ waarmee ze hopen te ontsnappen aan toezicht van wethouders of de orde van geneesheren). CVI noemt zijn opleidingen steevast ‘masters’, een titel normaal voorbehouden voor diploma’s aan de universiteit.
8. Heuristieken en gemeenplaatsen: Mensen hebben helaas een aantal eenvoudige, maar vaak foute beslissingsregels zoals: “als het veel kost, dan moet het wel goed zijn”. Het hoeft dan ook niet te verwonderen dat het cursusmateriaal er prachtig uitziet in een chique doos en geprint in kleur op extra dik papier.
9. Val opponenten aan (innuendo, ad hominem): toen Patrick (in 2010) een artikel publiceerde op de website van vzw Evidence Based HRM, counterden verschillende medewerkers van CVI de argumenten, daarbij de lof zingend van Carl Van de Velde. Wiens brood men eet …

Inhoudelijk zijn de cursussen een regelrechte ramp. Het is letterlijk te veel om te beschrijven en te bespreken. We gaan dus enkel maar de meest frappante zaken eruit nemen en kort bespreken. Zo wordt er gretig ingegaan op een van de oudste en meest belachelijke misverstanden omtrent ons brein, met name de linker versus rechter breinhelft mythe: “links is rationeel en rechts is emotioneel” en “mensen compenseren met hun rechterbrein wat ze in hun linkerbrein te kort komen”; “de kunst is om heel uw brein te gebruiken.” Positief denken en NLP zijn ook nooit ver weg. De kijkrichting zoals verkondigd in NLP komt aan bod: “wie visueel is, kijkt omhoog, wie auditief is kijkt  opzij, wie kinesthetisch is kijkt omlaag”. En je moet je als verkoper aanpassen aan “het zintuiglijk voorkeurssysteem” van je potentiële koper. Als je op basis van de kijkrichting merkt dat deze visueel is ingesteld bijvoorbeeld, moet je je lichaamstaal en taalgebruik aanpassen of spiegelen. Dit is al zo vaak gefileerd op skepp.be, skepsis.nl en andere skeptische websites, dat we hieraan geen tijd meer besteden. Ondanks het feit dat Albert Mehrabian zo vaak publiekelijk heeft verklaard dat zijn onderzoek naar de ‘componenten’ van onze communicatie totaal verkeerd is gebruikt, verwijst CVI uiteraard weer naar de mythe dat communicatie bestaat uit “55% lichaamshouding, 38% toon en slechts 7% woorden”. Een foto van Barack Obama moet de argeloze cursist overtuigen dat ook Barack Obama deze techniek gebruikt “om anderen onder zijn invloed te plaatsen”. Voor de geïnteresseerde lezer: in 1967 publiceerden Albert Mehrabian en Morton Wiener een artikel over de emotionele lading van woorden (geen zinnen). Zij gingen na hoe mensen woorden beoordeelden. Woorden zoals ‘dear, great, honey’ (positief affect) werden vergeleken met neutrale woorden zoals ‘maybe, really, what’ en negatief geladen woorden zoals ‘brute, no, terrible’. In een tweede artikel dat Mehrabian publiceerde met Susan Ferris stelden zij een soort van vergelijking op waarbij ze op blz. 252 verwijzen naar de ‘gewogen som van de effecten” (“.07, .38 and .55 respectively”). 

Al in 1979 waarschuwde Mehrabian in zijn boek dat het enkel onderzoek betrof aangaande woorden die ‘houden van’ of ‘afkeer hebben van’ uitdrukten. Maar het kwaad was geschied en de mythe begon te leven. In een laatste uitwisseling tussen Patrick en Albert Mehrabian schreef de laatste: “Incorrect interpretations of my findings are simply due to over-generalizations which imply that my equation referred to ALL communications. I have always emphasized that my findings were applicable only to the  communications of feelings and attitudes.” (uitwisseling op 25 november 2015).

CVI gelooft dat als je ‘je rijk denkt, je dan ook rijk wordt’ en het verwondert dan ook niet dat CVI het boek ‘Think en Grow Rich‘ van de charlatan Napoleon Hill als ‘de bijbel’ beschouwt. 
De cursussen zijn ook doorspekt met sciency terminologie: de terminologie oogt of klinkt wetenschappelijk, of toch alvast geleerd en maakt daarom vaak indruk op leken: het treffendste voorbeeld is “maak een quantumstructuur van je organisatie”! Maar er is ook “de wetenschap van het momentum”. Verder zou je brein zich werkelijk alles herinneren – alles wordt opgeslagen via de vijf zintuigen en in het brein opgenomen: “wat relevant is wordt bewust opgenomen en wat niet relevant is wordt onbewust opgenomen”.

Om mensen te selecteren, raadt CVI aan om 4 selectiegesprekken per kandidaat te voeren. Het derde gesprek moet je overigens bij de kandidaat thuis doen: “maak kennis met eventuele levenspartner en familie. Als mensen dat niet willen moet je je afvragen waarom? Enkel en alleen als je denkt dat dit de witte raaf is mag je deze persoon aanvaarden.” Los van het feit dat dit compleet irrelevant is, is het nog maar de vraag of dit juridisch laakbaar is of niet. We denken dat het een serieuze inbreuk op de privacy vormt. Voer voor juristen, Unia of de Privacy Commissie. Het voeren van selectiegesprekken heeft echter slechts een voorspelkracht van 58%, terwijl de combinatie van een intelligentietest en een integriteitstest een voorspelkracht van 78% oplevert. Een beetje verder in de persoonlijke nota’s van de onfortuinlijke deelnemer lezen we:  “videovacatures zijn de nieuwe norm!” Van intelligentietests of persoonlijkheidstests is echter geen sprake bij CVI.

Eens die mensen binnen zijn in je organisatie echter, wordt het pas beangstigend mocht je de adviezen van CVI toepassen. Niet alleen moet je een “zachte dictator” zijn, je moet ook een taakomschrijving maken die elk detail van de taak beschrijft – CVI noemt dit een CRUP, wat staat voor ‘Cap right Up’). Het voordeel volgens CVI is dat je dan voor taken kunt trainen en ze eventueel kunt overdragen aan een andere medewerker. Want inderdaad: “als mensen die taakomschrijving niet willen volgen, moet je afscheid van hen nemen.” De taken van de medewerker zo nauwgezet afbakenen en omschrijven is volgens CVI het geheim van je bedrijf. En Carl laat er geen twijfel over  bestaan: “It’s my way or the highway”. “Jij richt immers je eigen bedrijf op en doet je eigen investeringen, dus is het logisch dat jij alle beslissingen neemt en mag je ook je stem verheffen. Want “democratie op uw bedrijf leidt tot anarchie”. Volgens CVI moet je dus “alles uitwerken in een quantumstructuur en uzelf klonen”.

Er passeren nog heel wat even lege als onzinnige slogans de revue, zoals “succes is geen toeval maar een keuze” en “falen is geen optie”, “weerstand komt van angst”, “het beste diploma haal je na je studies” en “als je je karakter verandert, verander je je lot”. Hoe je je karakter bijvoorbeeld zou kunnen veranderen, legt CVI uiteraard niet uit. Hij pept je op, doet je geloven in de onbestaande kracht van positieve gedachten en doet je belanden in een roes, een beetje zoals iemand die in de manie-fase van de bipolaire depressie zit, met alle risico’s eraan verbonden. Uiteraard is er geen enkele verwijzing naar wetenschappelijk onderzoek dat aantoont dat het karakter van mensen haast niet evolueert tijdens hun leven want dat past niet in het alles kan verhaal. Net zo min als een verwijzing naar onderzoek dat aantoont dat voor elk jaar formele scholing het IQ toeneemt met 1 tot 3 punten. 

Als er iets is dat Carl Van de Velde ontdekt heeft, is het wel dat de combinatie van lichtgelovigheid en hebzucht een geweldige goudmijn is voor gewetenloze verkopers van prietpraat zoals hijzelf. Dat het een goudmijn is, konden de journalisten van De Tijd becijferen. En het ergste van al is dat wij allen als belastingsbetalers een deel van deze winst hebben bekostigd via subsidies via de KMO-portefeuille van de Vlaamse overheid. Kunnen we het geld niet beter besteden?

TalentTester

Een tweede recent voorbeeld dat intussen ook in diverse media verscheen betreft het bedrijf TalentTester. Dat bedrijfje richt zich naar werkgevers, werknemers en studenten. Het biedt een aantal testen aan (of is het toch maar één test – onduidelijkheid troef op de FAQ-webpagina). Na onze correspondentie met TalentTester en de mediaaandacht na het stuk in EOS magazine “kwakzalverij, met de steun van de overheid” (april 2018), werden sommige onderdelen van de website onder handen genomen. Vele van de hieronder vernoemde claims zijn nu wat moeilijker om te vinden. Het reclamefilmpje (want een interview gaan we dit niet noemen) dat televisiezender Kanaal Z maakte staat nog steeds online en de claim naar wetenschappelijkheid is daarin nog steeds terug te vinden.

Sherlock als we zijn hebben we echter de webpagina’s omgezet in pdf-bestanden zodat we onze claims kunnen bewijzen. Volgens TalentTester zit achter deze test “Een wetenschappelijk onderbouwde studie die sinds 1741 onderzocht is door artsen, dokters, professoren en psychologen.” Tiens, zou er een verschil zijn tussen artsen en dokters? In elk geval, de website beweert “een zekerheid van 95%” te kunnen bieden op een juiste analyse. Dat is verdorie beter dan om het even ons bekende  wetenschappelijk ontwikkelde test die persoonlijkheid of gedrag meet. Het komt verdacht dicht in de buurt van 100% zekerheid. Nog op de FAQ-pagina lezen we dat het om karakterkunde gaat: “ Hoe gaat karakterkunde in zijn werk? We bekijken uw gelaat en voelen aan uw schedel.” Gelukkig mag je je altijd schminken. Patrick meldt zich aan om de test te ondergaan. Echter, TalentTester is niet bereid om de test gratis aan te bieden, dus er moet voor betaald worden. In het antwoord lezen we:

“Karakterkunde is geen exacte wetenschap, maar wel wetenschappelijk onderbouwd. U vindt de nodige informatie terug op onze website onder de tab Voor werknemers/studenten/werkwijze/Karakterkunde/geschiedenis.” Blijkbaar is men er toch niet gerust op want de email eindigt als volgt: “We mogen ervan uitgaan dat er enkel een advies wordt gepubliceerd na het ondergaan van een analyse en onze goedkeuring.” 

Wanneer we ons aanmelden op de website lezen we dat we de gedragsanalyse PACS4Sollicitant en Karakterkunde zullen afleggen. Hier valt zelfs een straffere uitspraak: “Door deze combinatie weet je 100% waar je talenten liggen en wat je nodig hebt om gelukkig te zijn in een job of studiekeuze.” Dat laatste is bizar, want we melden ons aan als sollicitant bij een werkgever. 100% zekerheid, dat prikkelt de verbeelding natuurlijk. We vrezen echter het ergste voor de prijs. Bij een volgend scherm krijgen we te lezen dat de karakterkunde ‘Face2Face’ gebeurt: “Tijdens deze consultatie analyseren wij de kandidaten en kunnen o.a. volgende talenten zien: doekracht, denkkracht, wilskracht, communicatie, doorzettingsvermogen, perfectionisme, sociale vaardigheden, ethisch handelen, teamplayer, zelfstandig werken, leidinggevende capaciteiten, …”. Blijkbaar is het lijstje onvolledig. We krijgen een nieuw schermpje te zien, dat nog meer tips van de sluier oplicht: “Karakterkunde is een wetenschappelijke vormleer. De vorm van het lichaam, het gelaat en de schedel laten zien wat iemand zijn persoonlijkheid, talenten, sterktes en zwaktes zijn.” De grote verrassing is dat deze ongelooflijke methode slechts 145,20 € BTW inbegrepen kost. Zij zijn zeker nog niet in de leer geweest bij Carl Van de Velde. Groot is echter onze verbazing wanneer we zien dat Veerle Dobbelaere
wel eens onze coach zou kunnen zijn. Pardon? Welke studies deed zij dan om psychologische uitspraken te doen? Haar foto en de analyse van haar gelaat op de website moeten blijkbaar volstaan om ons gerust te stellen. 

We lezen op haar profielpagina bij TalentTester dat zij ook nog eens opgeleid is als “life- en mental coach” bij The Coaching Square, een bedrijf dat bekend staat om zijn  cursussen op basis van NLP. Geloofwaardigheid nul dus gelet op de problematische status van NLP die Patrick al grondig analyseerde in een van zijn boeken.

Gealarmeerd door de teksten bewandelen we twee pistes. Patrick vraagt via de website en e-mail naar de wetenschappelijke onderbouwing, terwijl Bart op zijn beurt een e-mailuitwisseling met Nancy Steels van TalentTester opzet. Helaas, driewerf helaas. Er wordt verwezen naar de website, meer specifiek de “historiek van karakterkunde”. Na een beetje warrige inleiding over astrologen, alchemisten en Hippocrates komen we dan bij de Siang Ming-leer uit China die “de kunst om het gezicht te lezen” inhield. In een volgende zin lezen we echter dat de prediker Lavatar de “vader van de gelaatkunde is”. Hij noemde zijn leer blijkbaar de physiognomiek of “gelaatkunde met kijken naar vormen. Physiognomiek is de kennis om het karakter van de persoon te lezen”. Men verwijst dan naar “andere wetenschappers” (is een prediker dan een wetenschapper?) zoals Jozeph Gall, die wordt opgevoerd als een “Weense arts en frenoloog” die ons “de leer van de morfologie van de schedel heeft geleerd.” Dus de aloude pseudowetenschap van het bestuderen van de schedelbobbels is ook een basis voor deze TalentTester? Wacht, dat is nog niet alles, de gelaatkunde en de schedelkunde werden uitgebreid met de “kiembladen theorie” door een zekere Carl Huter: “Hij ontdekte de verschillende energieën en assen in het hoofd, die hij verantwoordelijk hield voor de vorm van de mens en zijn hoofd”. Deze combinatie is degene waarop TalentTester zich baseert. Elders op de website vinden we een artikel dat verwijst naar Charles Darwin (autoriteitsargument) en waarin wordt verwezen naar “de bekende gelaat- en schedelkundige Rhené Emmerich”. Gaat u vooral op zoek naar de tekst, het heeft een bijzonder hoog amusementsgehalte. Een klein uitstapje naar de website van de man leert dat hij in Nederland nog steeds actief is en zich met plezier de ‘laatste erkende frenoloog’ laat noemen. Daar kan je voor slechts 70 euro een cursus volgen die nog verder gaat: “zeer bijzondere, unieke en leerzame tweedaagse workshop ‘Het geheim van Haren lezen’. Wat vertellen jouw haren en kapsel over jou? Hoe komt het dat mijn haren steeds weerbarstig zijn en wat betekent het? Kom en leer de  geheimen van de enige leraar die dit leren kan. Geschikt voor iedereen maar zeer zeker voor coaches en therapeuten.”

Patrick heeft TalentTester voor de keuze gesteld: ofwel bezorgt men hem de echte wetenschappelijke onderbouwing: “Uw verwijzing naar karakterkunde en de zogenaamde wetenschappelijke onderbouwing moet een grap zijn. Frenologie is je reinste onzin en wetenschappelijk weerlegd.”, ofwel bezorgt men onverwijld een creditnota. Ofwel doen ze dit niet maar dan “behoud ik mij het recht voor deze te protesteren en een strafklacht wegens poging tot oplichting in te dienen.” Een dag nadien was de factuur gecrediteerd.

Bart probeerde het anders. Nadat een goede vriend had gemaild dat men TalentTester gebruikte “om karaktergeflipte gevallen uit cv’s te halen”, maar ook mensen die dicht bij depressie of burn-out zitten, zouden via TalentTester prefentief geweerd kunnen worden. Dat is al wat minder onschuldig. Bart ontdekt dat er ook een video te zien is op Kanaal Z waaruit zou blijken dat het allemaal erg wetenschappelijk is onderbouwd. Zonder zijn identiteit te verbergen speelt Bart de onschuldige nieuwsgierigaard: “Ik las op uw website onder de FAQ-rubriek: “wat zit erachter? - Een wetenschappelijk onderbouwde studie die sinds 1741 onderzocht is door artsen, dokters, professoren en psychologen.” Daarnaast vond ik op wikipedia: https://nl.wikipedia.org/wiki/Frenologie. Kan u mij wat meer achtergrond bezorgen? Waar is uw methode op gebaseerd?”

Oprichtster Nancy Steels antwoordt als volgt: “U mag frenologie zeker niet vergelijken met wat wij doen. Frenologie alleen werkt echt niet. Wij doen Psychognomie. Dat is de leer van Professor Paul Bouts. Door je te verdiepen in de wetenschap ‘psychognomie’ leer je kenmerken van de uiterlijke vorm van het hele lichaam, het gelaat en de schedel van mensen te herkennen. Door deze wetenschappelijke analyse te combineren met onze and ere persoonlijkheidsassessments slagen wij erin om een zeer accuraat beeld van iemand te krijgen. En dit noemen wij karakterkunde. Heeft u verder nog vragen?”

Uiteraard had hij nog enkele vragen; vooral nadat Bart ontdekte dat professor Paul Bouts geen professor maar een priester was. Dus vroeg Bart even door naar de opleiding van ‘professor’ Bouts en zijn opleiding. Nancy bezorgt hem het enigszins onbevredigende antwoord: “Professor Paul bouts heeft zelf de wetenschappelijke studies rond deze materie gedaan door meer dan 30000 schedels en gezichten met elkaar te vergelijken. Je kan de master in psychognomie volgen bij psychognomen die hierin gespecialiseerd zijn. Is enkel in het buitenland momenteel. Op onze website vindt u bij de geschiedenis de historiek over de wetenschappelijke analyses. Het is geen exacte wetenschap.” Toch raar, want een accuraatheid van 95 tot 100% lijkt ons redelijk exact. We bespeuren een switcheroo (terugplooien op een minder sterke claim). 
Bart vraagt even vriendelijk door:

“Dag Nancy,
Bedankt voor je snelle antwoorden. Ik reis graag en spreek enkele talen, dus geen enkel probleem om opleiding in het buitenland te gaan volgen. Waar is dat precies? Waar op uw website vind ik precies die wetenschappelijke analyses? Hoe kan iets wat geen exacte wetenschap is een zekerheid van 95% opleveren? (FAQ nr 7 op uw website)? En, mag ik je toch nog even vragen mij te antwoorden op de vraag waar Professor Bouts opgeleid werd, waar hij z’n doctoraat haalde en hoe hij dus aan de titel “Professor” kwam?”

Het antwoord van Nancy laat niet lang op zich wachten:
“Dag Bart,
Ik heb 2 jaar gezocht om zo’n opleiding te kunnen volgen dus je begrijpt dat ik nu niet al mijn geheimen ga prijsgeven hè :-)
Bij werkwijze - karakterkunde - historiek
95% zekerheid op basis van de gekende resultaten.
En waar professor Bouts zijn doctoraat heeft gehaald zou ik terug moeten opzoeken. Weet dat niet uit mijn hoofd.
Mvg
Nancy”

Bart doet nog een laatste poging, maar om de wetenschappelijke analyses te raadplegen raadt Nancy aan om de boeken van Paul Bouts zelf te lezen.

Volgens de commerciële pitch van TalentTester heeft Nancy al gewerkt in opdracht van Argenta, het Ministerie van Financiën, Fortis en de VDAB. Help! Echt. Zou het kunnen dat men daar zo dom is om zulke onzin voor zoete koek te slikken? En jawel, ook dit keer werden er weer subsidies, loopbaancheques en de kmo-portefeuille gebruikt.

Het EOS-artikel en onze eigen e-mailcorrespondenties en (bijna) juridische stappen hebben wel iets opgeleverd. De website werd aangepast … niet de methode natuurlijk … nee … de website (en dan nog niet al te consistent). De betrouwbaarheid van de methode … een overzicht in cijfers. In februari stond er nog te lezen dat de test 95% betrouwbaar was. Elders werd 100% zekerheid beloofd. In maart stond er ineens te lezen dat “90% van de mensen zichzelf herkenden in de resultaten.” In april werd dit: “De mensen die we reeds geanalyseerd hebben, herkennen zichzelf voor 85% in onze analyse. Aangezien de cijfers verzonnen zijn (of de bronnen zo geheim dat we ze niet kunnen controleren), hoeft dat gegoochel met cijfers niet te verbazen. De claim dat mensen zichzelf herkennen, hoeft echter ook niet te verbazen. Al in 1948 deed B. Forer een experiment waarbij hij met statements uit een astrologieboekje een testresultaat fabriceerde. Hij gaf dat aan een groep van 39 studenten en vroeg hen hoe accuraat ze de beschrijving vonden. Op een schaal van 0 (very poor) tot 5 (excellent) was de gemiddelde ingeschatte accuraatheid 4,3 (ofte 86%). Alleen heeft dat niets met de kwaliteit van een test te maken. Het is wat we het Barnum- of het Forer-effect zijn gaan noemen. Onze neiging ons te herkennen in nietszeggende en bij voorkeur positief geformuleerde vaagheden. Een horoscoop kan dan nog als onschuldig entertainment gezien worden, in een context van selectie of loopbaanadvies is het dat niet.

Dit is de trieste toestand in ons land en zolang de wetgever charlatans niet sterker aan banden legt en een strafklacht riskeert om te worden geseponeerd wegens ‘belangrijker zaken’, kunnen zij verder gaan mensen geld uit de zakken te kloppen en mogelijk carrières te verwoesten.

Patrick Vermeren is auteur van diverse boeken over HR en leiderschap en voorzitter van de vzw Evidence Based HRM.
Bart Van de Ven is arbeidspsycholoog. Naast een collega van Patrick is hij ook gastprofessor aan de Universiteit van Gent, waar hij het vak ‘consulting’ doceert aan laatstejaars masterstudenten bedrijfspsychologie.

Referenties

Cursusmateriaal CVI: “21 kerneigenschappen van topondernemers”, “Leadership naslagwerk”, “Sales naslagwerk”“Business building naslagwerk”, folder “Business Intensive”, Master in Results notaboek van onze vertrouwenspersoon die de opleiding volgde en tenslotte “de 10 bouwstenen van een winnend businessmodel”

i.v.m. Napoleon Hill: https://paleofuture.gizmodo.com/the-untold-story-of-napoleon-hill-the-greatestself-he-1789385645

Jan Bommerez: https://www.slideshare.net/ELLLA/presentatie-jan-bommerez-18-maart-2009

De website van de frenoloog Rhené Emmerech vind u hier: http://anettemuller.nl
http://anettemuller.nl/workshops/psychognomie/workshop-het-geheim-van-haren-lezen/

Cialdini, R. (2001). Invloed. De zes geheimen van het overtuigen. Amsterdam: Uitgeverij Nieuwezijde.

Pratkanis, A.R. (1995). How to Sell a Pseudoscience. Skeptical Inquirer.

Schmidt, F. L., Oh, I. S., & Shaffer, J. A. (2016).The Validity and Utility of Selection Methods in Personnel Psychology: Practical and Theoretical Implications of 100 Years of Research Findings. Published via Researchgate (awaiting peer-reviewed publication).

Naschrift van de redactie

Op maandag 4 juni reikte SKEPP zijn jaarlijkse skeptische prijzen uit. De Zesde Vijs ging naar de journalisten Maxie Eckert en Mark Van Eeckhaut voor hun diepgravend onderzoek naar voormalige “topdokter” Stefaan Van Gool in de krant De Standaard. Nancy Steels en Veerle Dobbelaere wonnen met TalentTester met grote voorsprong de Skeptische Put. Een fragment uit het persbericht:

De laureaten van dit jaar vertegenwoordigen eigenlijk een sector waar een grote meerderheid van de beoefenaars problematisch zijn. Maar onze kandidaten hebben nog enkele extra troeven die voor de prijzencommissie de balans liet overslaan.

Onze kandidaten bedachten een volledig nieuwe manier om rijk te worden door de carrières van mensen op een dwaalspoor te brengen. Niet via vragenlijsten zoals bij het onzinnige MBTI of Insights Discovery, maar door gewoon de gezichten van mensen te analyseren. Een soort negentiende-eeuwse frenologie in een modern kleedje. Ook het BV-schap van één van onze twee laureaten wordt voor eigen promotie gebruikt. Bovendien slagden ze erin om hun interventies door de overheid te laten subsidiëren. Ze beweren dat hun methode wetenschappelijk onderbouwd is. Bij navraag hiernaar ontvingen we een hele lijst referenties, waaronder zelfs een studie van skepticus Richard Wiseman die net aantoonde dat je iemands persoonlijkheid niet kan afleiden uit zijn uiterlijk. De zaakvoerster van het bedrijf TalentTester Nancy Steels en haar medewerkster en actrice Veerle Dobbelaere hebben dan ook met recht de skeptische put verdiend.