Vanwaar de aantrekkingskracht van de alternatieve geneeskunde?

De tijd dat geneeskunde grotendeels gebaseerd was op empirische bevindingen maakt langzaam maar zeker plaats voor evidence-based medicine, al is er nog veel werk aan de winkel. In tijden van vergrijzing en krappe budgetten wordt de bewijslast voor nieuwe geneesmiddelen overigens dwingender. Een terechte controle, want medische innovaties worden almaar duurder en op de duur onbetaalbaar. De alternatieve sector werd jarenlang gedoogd, maar komt nu meer in het gedrang. Geld dat besteed wordt aan tegemoetkoming aan therapieën zonder dubbelblind en placebogecontroleerd effect, kan beter andere doelen dienen, klinkt het. Een van de mensen die de kat de bel aanbindt, is de Duitse professor Edzard Ernst, de enige door de wetenschap erkende hoogleraar in alternatieve geneeskunde.

'Homeopathie is onzin'

Edzard Ernst begon zijn carrière als arts-homeopaat in Duitsland. Hij verliet de praktijk en startte wetenschappelijk onderzoek naar homeopathische geneesmiddelen. "Met een open geest en als voorstander", zo benadrukt hij. Na jaren studiewerk moest hij echter voor zichzelf toegeven dat homeopathie onzin is : "Homeopathische middelen werken niet, althans niet beter dan een placebo (schijngeneesmiddel)." Ernst kon zijn onderzoek voortzetten aan de universiteit van Exeter in Engeland als 's werelds eerste hoogleraar in alternatieve geneeskunde.

Lees ook: Studie: homeopathie werkt bij 0 van 68 onderzochte ziektes

Geprikkeld door allerlei beweringen uit de alternatieve sector nam de wetenschapper de populaire alternatieve geneeswijzen stuk voor stuk onder de loep. Gaandeweg stapelden de bewijzen zich op : niets werkte, op enkele uitzonderingen na. Zo zijn er wel wetenschappelijke aanwijzingen dat acupunctuur een middelmatig gunstige impact heeft (beter dan een placebo) op misselijkheid en pijn. Ook osteopathie zou haar verdiensten hebben, op voorwaarde dat de osteopaten zich beperken tot problemen van het bewegingsapparaat. Ernst waarschuwt daarentegen voor de gevaren van alternatieve therapieën : "Wie ernstig ziek is en geen doeltreffende medicijnen krijgt, brengt zijn leven in gevaar." Voor therapieën als oorkaarsen of detoxkuren heeft hij geen goed woord over : die onttrekken vooral geld aan de patiënt.

Lees ook: 14 pseudowetenschappelijke middeltjes die u beter links laat liggen

Kritisch versus klakkeloos

Lees ook: Edzard Ernst:'Als homeopaten deze 5 vragen kunnen beantwoorden, dan geef ik hen gelijk'

Edzard Ernst bracht, samen de Britse wetenschapsjournalist en natuurkundige Simon Singh, de wetenschappelijke inzichten over alternatieve geneeskunde samen in een toegankelijk boek bestemd voor het brede publiek. "Omdat mensen recht hebben op de waarheid en moeten gewaarschuwd worden voor de gevaren", vinden ze. "Baat het niet, dan schaadt het niet : dat gaat absoluut niet op voor alternatieve therapieën." Het boek van Ernst en Singh past in de nieuwe trend van het niet langer klakkeloos aannemen van alles wat niet degelijk onderbouwd is.

Het hoeft niet gezegd dat het boek Bekocht of behandeld ? insloeg als een bom en zowel Ernst als Singh voortdurend bestookt worden met haatmails en dito brieven. "Prettig is dat niet," geeft professor Ernst toe, "maar ik begrijp het wel. Ik heb namelijk ook aan de andere kant gestaan. Als je rotsvast gelooft dat een therapie zoals homeopathie werkt en ineens blijkt het tegendeel waar, dan wordt in één klap je hele carrière en alles waar je voor stond onderuitgehaald. Dat is niet alleen hard voor jezelf, maar ook voor je omgeving en je patiënten. Het is niet meer dan menselijk dat aanhangers van alternatieve geneeswijzen op zulke momenten de hele wetenschap en al het wetenschappelijk onderzoek in vraag stellen of complotten vermoeden met de farmaceutische industrie. Soms wil men de waarheid niet onder ogen zien, omdat de consequenties te verstrekkend zijn."

Edzard Ernst vervolgt : "Maar er is meer. Alternatieve geneeswijzen werken natuurlijk wel. Ze werken even goed als een placebo, en dat effect mag niet onderschat worden. Placebomedicijnen in combinatie met begrip missen hun doel niet."

Een dokter wil in de eerste plaats dat zijn patiënt beter wordt. Hoe is minder belangrijk. Is de patiënt niet tevreden, dan blijft hij gewoonlijk weg. Daardoor zien therapeuten vooral tevreden patiënten en krijgen ze de indruk dat hun werk succesvol is. "Dat verklaart waarom sommige artsen die zelf wetenschappelijk geschoold zijn meegaan in therapieën die wetenschappelijk geen steek houden", meent Singh. "Vaak hebben ze oprecht het idee dat het wel efficiënt is."

Natuurlijk is bedrieglijk

Uit enquêtes gevoerd in de hele westerse wereld blijkt dat de talrijke mensen die hun heil zoeken in alternatieve geneeswijzen geen simpele geesten zijn. Integendeel. Ze zijn niet zelden intelligent en hoogopgeleid. Waarom staan zij zo weinig kritisch tegenover alternatieve geneeskunde ? "De redenen waarom mensen alternatieve geneeskunde in het begin zo aantrekkelijk vinden, heeft met 3 kernbeginselen te maken waarop veel van die therapieën berusten", legt Ernst uit. "Het gaat om natuurlijk, traditioneel en holistisch." Hij haalt ze alle 3 meteen als drogreden onderuit. "Dat iets natuurlijk is, wil nog niet zeggen dat het goed is. Anderzijds betekent onnatuurlijk niet automatisch slecht. Arsenicum, slangengif en het ebolavirus zijn stuk voor stuk natuurlijke elementen, terwijl heupprothesen, brillen en vaccins bijvoorbeeld onnatuurlijk zijn. Dat behoeft geen verdere uitleg."

De term traditioneel wordt graag in de mond genomen door alternatieve genezers. Denk maar aan een traditionele oosterse geneeskunst als acupunctuur. Iets wat eeuwenlang meegaat, heeft zijn deugdzaamheid toch al bewezen, of niet ? "Gelukkig hebben wij een traditionele therapie als aderlaten al enkele decennia verlaten, want daarmee werd meer kwaad dan goed gedaan", repliceert professor Ernst. "Een therapie die al eeuwen meegaat, is daarom niet efficiënt. Ook het tegendeel is waar." De holistische benadering is nog de meest genoemde aantrekkingspool van de alternatieve geneeswijzen. "Een huisarts is evengoed holistisch," reageert Simon Singh, "want hij houdt rekening met de leeftijd, de familiegeschiedenis, de medische achtergrond en de levenswijze van zijn patiënt." Volgens Ernst heeft de alternatieve sector zich de term holistisch onrechtmatig toegeeigend, ook al is de gemiddelde alternatieve therapeut vermoedelijk empathischer dan de doorsneearts.

Lees ook: 'De mens is lichaam én geest: stel de patiënt centraal, niet alleen zijn zieke orgaan'

Daarmee slaat Ernst de nagel op de kop. De aandacht en de tijd die een alternatieve therapeut aan zijn patiënt besteedt, creëert het idee van een soort luxegeneeskunde, en precies daarin schieten nogal wat reguliere artsen in de huidige, overvolle ziekenhuizen tekort. Edzard Ernst vat het krachtig samen : "Het gevoel dat alternatieve geneeskunde bij mensen oproept, doet me denken aan de slagzin Because you're worth it, van een bekende cosmetica-gigant." Zo'n positieve sfeer is een pleister op elke wonde.

"De geneeskunde zal de alternatieve sector nooit kunnen verdringen door te zwaaien met wetenschappelijke bewijzen", beseft professor Ernst. "De aanhangers staan namelijk niet open voor rationele argumenten. Alternatieve geneeskunde heeft iets van religie : je gelooft het of je gelooft het niet." Dat de klassieke geneeskunde steunt op wetenschap is overigens een vrij recent fenomeen, waar nog heel wat te verbeteren valt. Veel klassieke geneesmiddelen werken amper beter dan een placebo, denk maar aan de wijdverspreide antidepressiva.

Lees ook: 'Een patiënt die alleen met antidepressiva wordt behandeld, zal nooit helemaal genezen'

Pillen maken ziek

Professor Ernst meent dat de alternatieve sector zijn succes mede te danken heeft aan de overmedicalisering vanuit de klassieke geneeskunde.

"Een directeur van een homeopathisch hospitaal vertrouwde me ooit het volgende toe : dat patiënten zich hier beter voelen, heeft niets met de homeopathische medicijnen op zich te maken, maar vooral met het feit dat het slikken van gigantische hoeveelheden overbodige medicatie wordt stopgezet. Zo hebben ze geen last meer van de ongewenste neveneffecten."

Edzard Ernst besluit : "Het is niet omdat alternatieve geneeskunde veel lacunes vertoont en bij momenten gevaarlijk kan zijn, dat de klassieke geneeskunde dat bijwijlen ook niet is."

Oorspronkelijk verschenen in Knack (07/04/2017): https://www.knack.be/nieuws/gezondheid/vanwaar-de-aantrekkingskracht-va…