Skeptische Put 2020: Mattias Desmet

Er waren in het (eerste) coronajaar 2020 dan ook veel kandidaten voor de Skeptische Put. Velen daarvan waren al eerder gekend: de mensen die tegen vaccinaties zijn, degenen die achter alles complotten vermoeden - en dus nu achter de virale uitbraak, achter het farmaceutisch onderzoek, achter elke 5G-mast. Sommigen geloofden al in pseudogeneeskunde en liepen nu hoog op met de wonderlijke werking van vitamine, bleekwater of antimalariamiddel. Anderen zagen hun vermoedens bevestigd over het bestaan van sinistere samenzweringen om de wereldbevolking te decimeren en de overlevenden beter in hun macht te krijgen.

Daarbij werd met getallen gegoocheld, voornamelijk met de bedoeling duidelijk te maken hoe de experten ons manipuleren. Het virus zou lang niet zo gevaarlijk zijn als beweerd werd. (Een aantal experten dachten inderdaad helemaal in het begin januari 2020, dat het ‘maar’ een nieuw griepje was. Zoals dat gaat in de wetenschap hebben zij dat idee op basis van de onmiskenbare sterftecijfers snel weer teruggenomen.) Het mondkapje zou niet helpen. De maatregelen om fysieke afstand te houden en je handen ‘kapot te wassen’ waren nutteloos en zelfs schadelijk. We moesten het virus maar zijn gang laten gaan en dat er dan wat meer ouderen zouden sterven moesten we er maar bij nemen. Dood hout mocht gesnoeid worden, de natuur is hard, daar valt toch niets aan te doen.

Kandidaten genoeg dus voor een eervolle vermelding in de annalen van de Put, zoals de mensen in organisaties die in naam van de geneeskunde complottheorieën verkondigen, uitgeweken psychoanalytici, of BV’s die zich uitten als vaccin-tegenstanders.

Velen onder de virusontkenners of maatregelenbashers werden in de loop van het jaar milder, toen bleek dat met het virus toch niet te spotten viel. Eén man hield echter het hoofd trots rechtop en blijft tot op de dag van vandaag meningen verspreiden waarvan wij vrezen dat ze de volksgezondheid ondermijnen. Hij bleek niet vatbaar voor nieuwe data noch voor voortschrijdend inzicht en falsificatie.

Op 25 maart 2020 schrijft hij een opiniestuk op VRT NWS.

De titel vat zijn standpunt goed samen: de angst voor het virus is gevaarlijker dan het virus zelf. Hij ontkent daarin niet dat het virus bestaat en zelfs niet dat het gevaarlijk is. Veel mensen zetten zich met de beste bedoelingen in om de gevolgen van de pandemie te bestrijden. Maar...

Wat onze reactie op ‘het virus’ bepaalt, zijn niet de feiten op zich, maar wel het verhaal dat omtrent de feiten geconstrueerd wordt. Dat verhaal wordt geconstrueerd door hulpverleners die oprecht hun best doen om te helpen, door mensen die hun medemens niet willen zien lijden, door politici die de juiste beslissingen willen nemen, door academici die zo objectief mogelijke informatie willen verstrekken.

Let op de aanhalingstekens rond ‘het virus’. Daarmee signaleert hij: hier is meer aan de hand. Eerder in zijn tekst zette hij ook reeds ‘de feiten’ tussen aanhalingstekens, tegelijkertijd zonder ze te ontkennen. We hebben hier, voor alle duidelijkheid, met een psychoanalyticus te doen en psychoanalytici zijn getraind om in woorden meer te zien dan wat er staat. Feiten zijn nooit zomaar feiten. Zij vormen een verhaal geconstrueerd door

leiders die de controle kwijt waren over de samenleving en nu door het virus de teugels terug in handen kunnen krijgen, door experts die hun onwetendheid moeten verbergen en de vlucht vooruit kiezen, door academici die een gelegenheid zien om zich te laten gelden, door de in de mens inherent aanwezige neiging tot hysterie en dramatiek, door farmaceutische bedrijven die een gouden kans ruiken, door media die gedijen op sensationele verhalen, door getuigenissen van unieke gevallen bij wie het ziekteverloop uitzonderlijk zwaar was.

Hier wordt heel wat beweerd waar geen bewijs bij geleverd wordt: controle terugwinnen, de experts zijn onwetend, en verbergen bovendien hun onwetendheid, winst maken, sensationele verhalen verkopen, ... we moeten het van hem aannemen. Al kan de opmerking dat academici in de coronacrisis een gelegenheid zien zich te laten gelden in zijn geval wel kloppen... En dan komt er nog een ‘maar’, er is meer. Hij schrijft:

Deze crisis is in de eerste plaats een psychologische crisis – een massieve doorbraak van angst in de maatschappij. Angst wordt in eerste instantie maar in heel beperkte mate veroorzaakt door reële problemen … maar ze rechtvaardigt zichzelf door reële problemen te creëren. Die problemen voelen we nu al aan: op politiek vlak het oprijzen van de dictatoriale staat, op economisch vlak de recessie en het failliet van talloze bedrijven en kleine zelfstandigen, op sociaal vlak een blijvende aantasting van de (fysieke) band tussen mensen, op psychologisch vlak nog meer angst en depressie, en jawel … op lichamelijk vlak, in de nasleep van de psychologische en sociale stresstoestand, een collaps van de immuniteit en de fysieke gezondheid.

Het vereist zoals in elke psychoanalytische duiding enige verbeeldingskracht om te proberen begrijpen wat hij precies bedoelt. Angst roept zichzelf in het leven door angstaanjagende problemen te veroorzaken? De problemen die door de angst veroorzaakt worden zijn, volgens hem, niet min: de dictatoriale staat, economische recessie, faillissementen, aantasting van menselijke relaties, de ineenstorting van ‘de immuniteit’ en de gezondheid, fysiek en psychisch. Waardoor nog meer angst ontstaat, en zo verder. Hij vervolgt:

Het Grote Verhaal van onze maatschappij is het verhaal van de mechanistische wetenschap; een verhaal waarin de mens gereduceerd wordt tot een biologisch ‘organisme’. Een verhaal ook dat de psychologische en symbolische dimensie van het menselijke wezen totaal miskent. Dat mensbeeld is de kern van het probleem. Elke behandeling van welke epidemie ook die vanuit dit mensbeeld vertrekt, zal het probleem uiteindelijk alleen maar erger maken. Of zoals Einstein het stelde: men kan een probleem niet oplossen door hetzelfde soort denken dat het veroorzaakte.

De ervaren skepticus ziet hier de typische kenmerken van de pseudowetenschap. Woorden worden met hoofdletters geschreven, zodat ze onontkoombaarder lijken. Hij heeft het over de ‘mechanistische wetenschap’ en versterkt zo het beeld van de stroman die hij wil gaan bestrijden. Wetenschap die alleen ‘mechanistisch’ is kan slechts een deel van de werkelijkheid doorgronden waarin de mens gereduceerd wordt tot een ‘organisme’. De aanhalingstekens in dezer doen vermoeden dat er een diepere betekenis achter het gebruik van dit woord zit, en ja, die wetenschap zou de psychologische en symbolische dimensie van het menselijke wezen miskennen.

Hij gaat voorbij aan het feit dat juist deze dimensies in de hedendaagse biologie en psychologie onderwerp van diepgaand onderzoek zijn. Hij gaat nog een stapje verder: precies doordat de wetenschap zo kortzichtig is, worden onze huidige problemen met het virus (de angst, dus) veroorzaakt. Om dat diepe inzicht kracht bij te zetten komt dan de klap op de vuurpijl: een citaat van Einstein. Een Nobelprijswinnaar en geniaal fysicus die deze antiwetenschappelijke gedachtegang zou onderschrijven. Niemand weet echter of Einstein dit ooit gezegd of geschreven heeft. Een citaat dat hier het dichtste bijkomt is “We have to learn to think in a new way.” uit een manifest dat Einstein samen met Bertrand Russel schreef in 1955 tegen de kernbewapening. De echte auteur van de vermeende quote is een new age-goeroe die het in een tijdschrift voor transpersonal psychology gebruikte.

Met andere woorden, wie met een skeptische veldgids probeert onbetrouwbare beweringen te herkennen, vindt hier al een groot aantal karakteristieken op een rijtje.

Het bleef niet bij het stuk op de website van de Vlaamse nieuwsdienst.

In oktober 2020 zat hij samen met de Nederlandse filosoof Ad Verbrugge in een gesprek op het webplatform De Nieuwe Wereld.

Onze landgenoot herhaalt in zijn tweegesprek met Verbrugge min of meer dezelfde pseudo-argumenten uit zijn eerder geciteerde tekst. Hij vertelt dat het hem verbaast dat de discussie over de slachtoffers van die maatregelen nauwelijks wordt gevoerd.

De meest elementaire afweging – hoe verhoudt de remedie zich tot de kwaal? – werd eigenlijk nooit gemaakt.

Nooit? Het ging er in de media bijna dagelijks over. In elke regeringstoespraak of persconferentie, van politici of experten, werd voortdurend gewikt en gewogen. Hij bedoelt hier wellicht iets anders: de afwegingen die hij zelf voorstaat krijgen niet genoeg aandacht. Want wat wil deze hoofddocent klinische psychologie, geschoold in de psychoanalyse wel? In een interview in de Nederlandse krant Trouw heeft hij het recent over een ‘zingevingscrisis’. Hoe dat een muterend en dodelijk virus kan helpen beteugelen vertelt hij er jammer genoeg niet bij.

Hij heeft het over onbewuste mechanismen van de massavorming: experten zouden een vernauwd gezichtsveld hebben, zichzelf misleiden en daarin de massa meeslepen. Zo gelooft iedereen dat ze goed doen maar zijn ze intussen blind voor de échte werkelijkheid. En die is? Het dominante verhaal drukt alles weg, zet zelfs andere meningen weg als complotdenkers. (Ziehier: immunisatiestrategie aan het werk!)

Zijn redenering gaat als volgt: Men jaagt mensen (die al angstig zijn) angst aan zodat die gewillig het roer in handen geven van de macht. We gaan nu vijftig jaar de gevolgen dragen van deze maatregelen. We moeten volgens hem toegeven dat we te streng zijn geweest. Want, zo voorspelt hij, men zal de slachtoffers van de maatregelen toeschrijven aan het virus, daarbij pleiten voor verdere maatregelen,

zodat we in een vicieuze cirkel gaan belanden. Met als gevolg een quasi onbeperkt draagvlak voor steeds strengere maatregelen. De ideologie die de macht gegrepen heeft zal die niet lossen, ook als er vaccins zijn.

(En die ideologie, voor wie het gesprek niet helemaal wil bekijken, heeft als kern het biotechnologische mechanistische wereldbeeld. Dat veroorzaakt verlies aan zingeving, wat leidt tot angst, dan depressiviteit en uiteindelijk massavorming, waardoor je je vastklampt aan de ideologie die het probleem veroorzaakt heeft, QED)

Maar nogmaals, volgens deze psychoanalyticus is angst niet het gevolg van de crisis, ze is er de oorzaak van. En, zo is het advies, we moeten op onze woorden letten, want die jagen de mensen angst aan. We moeten een redelijker verhaal vertellen. Hoe dat eruit moet zien maakt hij niet helemaal duidelijk. Wel iets in de zin van: van griep sterven ook mensen, zie corona in perspectief.

Ondanks het voortschrijdend inzicht van wetenschappers, van zowel virologen, epidemiologen, als psychologen en sociologen, bleef deze opiniemaker zijn boodschap ongewijzigd verkondigen. Op 18 januari werd hij geïnterviewd door De Wereld Morgen. Hij opent met:

Voorlopig is er weinig cijfermateriaal dat de evolutie van mogelijke indicatoren zoals de inname van antidepressiva en anxiolytica of het aantal suïcides in kaart brengt.

Met andere woorden, er is niet veel empirisch bewijs voor alles wat hij gaat beweren. Niet gehinderd door zijn eigen opmerking vervolgt hij door -

het mentaal welbevinden tijdens de corona-crisis in zijn historische continuïteit te plaatsen.

Hij betoogt dat angst, burn-out, depressie, suïcide en andere vormen van psychisch lijden al jaren aan het groeien was.

(Op basis van de beschikbare cijfers is deze bewering, hij is overigens niet de enige die zoiets zegt, niet zo gemakkelijk hard te maken. In het zeer recente rapport van professor Bruffaerts staat zelfs het tegenovergestelde: Het aantal psychische stoornissen is de jongste 20 jaar niet echt significant gestegen, al hebben we wel allemaal die indruk. Wel is het zo dat mensen nu meer hulp zoeken.)

Het laat voor hem wel zien dat de samenleving met corona nu een kantelpunt in die evolutie bereikt heeft waardoor latente angst tot uitbarsting is gekomen. Men was het moe en het verder niet zo gevaarlijke virus gaf alleen maar een zetje waardoor mensen de maatregelen gedwee aanvaardden:

Mocht de bevolking haar leven, en vooral haar jobs niet doodmoe geweest zijn, was er nooit een draagvlak voor de lockdown geweest. Tenminste niet naar aanleiding van een pandemie die in vergelijking met de historische, grote pandemieën toch wel héél goed meevalt.

Op het moment dat hij deze uitspraak doet is de pandemie een jaar ver en zijn er wereldwijd meer dan twee miljoen doden gevallen, ondanks strenge maatschappelijke maatregelen en een gezondheidszorg die op volle toeren draait. Deze getallen zouden nog veel hoger opgelopen zijn als er geen maatregelen waren getroffen. Tegenfeitelijk redeneren is niet de sterkste kant van deze klinisch psycholoog uit de Lacaniaanse school.

Verderop beweert hij dat de mortaliteit vrij laag is, opnieuw zonder enige verwijzing naar studies die dat zouden staven. De combinatie van hoge besmettelijkheid en redelijk hoge Infection Fatality Rate maakt nochtans van COVID-19 overduidelijk een ernstige en gevaarlijke ziekte. Dus niet iets dat wel ‘heel erg meevalt’.

Hij betwist de sterftecijfers en beschuldigt de media van een ‘enthousiaste’ telling van het aantal covid-doden:

Het is duidelijk dat het mortaliteitscijfer van het virus vrij laag is. De cijfers die de media toont zijn gebaseerd op, laat me zeggen, een enthousiaste telling. Zowat iedere oudere, los van welke onderliggende medische problemen deze al kende, die kwam te overlijden werd aan de lijst met coronadoden toegevoegd. Persoonlijk ken ik slechts één persoon die als coronadode werd geregistreerd.

Zijn persoonlijke ervaring (hij haalt verder ook meningen aan van mensen uit zijn straat) weegt blijkbaar zwaarder dan de officiële cijfers, waarvan breed wordt aangenomen dat de Belgische tot meest accurate behoren.

Waarna een veel gebruikt argument wordt opgediend:

daar bestaan veel tegenstrijdigheden in de wetenschap.

Daarmee wil hij aankaarten dat over, bijvoorbeeld, het gebruik van mondkapjes geen eensluidendheid bestaat. Of dat ook bij hydroxychloroquine en bij uitbreiding ivermectine en andere ‘mirakelmiddelen’ er wetenschappelijk bewijs zou zijn voor hun werkzaamheid. Dan loont het de moeite om te kijken naar de eigenlijke studies. In al die gevallen zie je een aantal observationele studies, waarbij een licht positief effect vermoed wordt. Grondige betrouwbare studies, waar inmiddels allerminst discussie over is, laten zien dat wel degelijk mondkapjes werken en dat de wondermiddelen dat niet doen.

In één beweging neemt hij ook de PCR-testen mee in zijn kritiek, ook die zouden niet betrouwbaar zijn want te veel vals positieven opleveren. Een test waar al twintig jaar veel ervaring mee is, zou het nu ineens laten afweten. Elke test levert, afhankelijk van zijn eigenschappen en de omstandigheden waarin hij gebruikt wordt, vals-positieve en vals-negatieve resultaten. Daar wordt dan ook bij hun gebruik rekening mee gehouden. Zijn uitspraken zijn tendentieus. Hij suggereert dat dé wetenschap (alsof die zou bestaan) het niet eens is, waardoor zijn pseudoscepsis aan waarde lijkt te winnen.

Onze laureaat blijft benadrukken dat de psychologische gevolgen van de pandemie en de maatregelen onderschat worden of zelfs genegeerd worden. In werkelijkheid is er niemand, virologen noch politici, die de ernst van de psychologische gevolgen van deze crisis in twijfel trekt. In werkelijkheid wordt voortdurend een middenweg gezocht tussen het medisch en sociaal welzijn en de signalen uit alle hoeken van de maatschappij worden gehoord. Het is ook duidelijk dat de politici bij hun afwegingen de medische experts niet altijd hebben gevolgd.

Het voorbije jaar toonde ook duidelijk aan dat in landen waar sneller wordt ingegrepen, op langere termijn minder strenge maatregelen nodig zijn, en de sociale en economische impact ook kleiner is. Studie na studie wijst uit dat een goed draagvlak bij de bevolking hiervoor noodzakelijk is. De beweringen die twijfel zaaien kunnen mensen aanzetten om de ernst van het virus te minimaliseren. Precies het soort misleidend verhaal dat onze laureaat blijft vertellen.

Het nocebo-effect van angst genererende en aanjagende betogen zoals die van hem zijn niet te onderschatten. De angst die hij meent te ontwaren, is net de angst die hij aanwakkert. De versoepelingsbrigadiers die zich verzetten tegen de maatregelen omdat ze schadelijk zouden zijn voor de volksgezondheid en de economie creëren daarmee juist bijkomende schade door het ondergraven van het vertrouwen en de vastberadenheid van het overgrote deel van de bevolking.

De pseudofilosofische bespiegelingen over het ontstaan van een dictatuur, over ‘massavorming en ‘totalisering’ (in vergelijkingen met het Derde Rijk en handig gebruik makend van de overpeinzingen van een autoriteitsfiguur als Hannah Arendt) laten we verder geheel voor rekening van deze psycholoog. Het zijn opinies waar men zich meer of minder kan in vinden maar die gezien het wetenschappelijke drijfzand waarom ze gebouwd zijn wellicht beter niet als richtinggevend worden beschouwd.

Op een bizarre, maar typisch pseudowetenschappelijke manier, beroept hij zich op de kwantumfysica, althans op zijn interpretatie ervan:

de Deense natuurkundige en Nobelprijswinnaar Niels Bohr stelde bijvoorbeeld dat de elementaire deeltjes en atomen zich op een radicaal irrationele en onlogische wijze gedragen.

(onnodig te zeggen dat deze uitspraak even apocrief is als onjuist).

Daaruit zou moeten blijken dat we de wetenschappelijke studies over corona niet al te ernstig moeten nemen. Het staat hem vrij om zich te gedragen zoals volgens hem subatomaire deeltjes dat doen, maar hij moet beseffen dat hij daarmee anderen in gevaar brengt.

Daarom gaat de Skeptische Put 2020 naar...

Mattias Desmet, hoofddocent klinische psychologie aan de Universiteit Gent, omwille van zijn talloze en herhaalde uitspraken die ongefundeerd, misleidend of ronduit fout zijn. Die kunnen mensen aanzetten tot onvoorzichtig gedrag en de vaccinatietwijfel voeden.

Een bijkomend bezwarend feit is dat hij met een academische functie aan een van ‘s lands grote universiteiten een publieke verantwoordelijkheid heeft in onze samenleving.

Het feit dat hij de coronacrisis door een psychoanalytische bril bekijkt, beschouwen we niet als een verzachtende omstandigheid omdat deze methode bij skeptici bekend staat als pseudowetenschappelijk. intensieve zorgen heeft gelegen zonder dat verblijf wellicht was overleden. Zoals de naam van de afdeling doet vermoeden, is een opname geen klein bier. Een heel aantal belastende interventies, van nauwgezette monitoring over straffe medicatie tot zware chirurgie en hartlongmachines worden ingezet. Daarnaast is er uiteraard het effect van de ziekte die de persoon op intensieve zorgen deed belanden: meestal is dat geen verkoudheid.