Het Mozart-effect bij epilepsie

Het Mozart-effect werd voor het eerst beschreven in 1993 door Frances Rauscher, een psycholoog die ontdekte dat studenten beter ruimtelijke taken kunnen uitvoeren na het beluisteren van de Mozarts sonate voor twee piano’s in D groot, K448. Raushers bevindingen bracht andere wetenschappers op het idee om het muziekstuk te testen bij patiënten met epilepsie, en jawel, via EEG-onderzoek (waarbij via elektrodes op de schedel de elektrische activiteit van de buitenste hersenschors wordt gemeten) stelden zij vast dat epilepsie-opwekkende hersenprikkels afnemen tijdens het beluisteren van de Mozart-sonate K448.

Datzelfde effect kon niet geproduceerd worden met andere muziek of componisten, zoals van Beethovens Für Elise, noch met andere composities van Mozart. Sommige muziek zou zelfs leiden tot een verhoging van de abnormale hersenactiviteit bij epileptici. Dat bleek het geval met de 94ste symfonie van Haydn. De bevindingen leverden tal van publicaties op, steevast goed voor een aantal krantenkoppen.

Een overzichtsonderzoek uit 2014 gebaseerd op twaalf zulke studies bevestigde het gunstige Mozart-effect bij epilepsie, met als kanttekening dat de afzonderlijke studies vrij zwak waren en er meer methodologisch sterke studies nodig zijn om dat effect te bevestigen. Terwijl er druk gespeculeerd werd over de precieze mengeling van positieve emotie en muziek om het effect van Mozarts muziek te verklaren, kwam een Oostenrijkse onderzoeksgroep¹ onlangs roet in het eten gooien: de bewuste Mozartsonate blijkt helemaal geen impact te hebben op de hersenen van epileptici, zoals al jarenlang wordt beweerd.

Een grondige analyse van de data van eerdere studies, die pas na veel trekken en sleuren werden vrijgegeven door de betreffende auteurs, maakt brandhout van het Mozart-effect. Luisteren naar ontspannende muziek die je mooi vindt, heeft een kalmerend effect op ieders brein. Maakt niet of dat Mozarts sonate is, Toots Thielemans’ Bluesette of Wish you where here van Pink Floyd. Overigens werd nooit nagegaan of de epileptici die naar de klaviersonate luisterden daadwerkelijk minder epileptische aanvallen hadden. Het verband tussen (lichte) EEG-afwijkingen en duidelijke epileptische aanvallen is immers allesbehalve lineair.

1. Oberleiter S, Pietschnig J. ‘Unfounded authority, underpowered studies and non-transparent reporting perpetuate the Mozart effect myth: a multiverse meta-analysis’, Nature 2023;13:3175.

Marleen Finoulst is gewezen huisarts, journalist en ondervoorzitter van SKEPP. Ze is hoofdredacteur bij Gezondheid en Wetenschap en geeft lezingen over kritisch omgaan met gezondheidsinformatie.