Osteopathie. Wetenschap of kwakzalverij?

Osteopathie is een manier van behandelen die op het einde van de 19de eeuw werd uitgevonden door Andrew Taylor Still (1828-1917), een Amerikaans arts die meende dat alle ziekten veroorzaakt worden door beenderen of gewrichten die scheef zitten en zo op bloedvaten drukken. Het woord osteopathie betekent letterlijk ”ziekte van de beenderen”. Still beweerde dat hij door met zijn handen te knijpen, trekken of draaien alle ziekten kon genezen. In zijn autobiografie schrijft hij: “ Ik kan een kind genezen van roodvonk, van difterie door er mee te schudden, ik kan kinkhoest genezen in drie dagen door een draai aan de nek”. Zijn opvattingen over de oorzaak van ziekte zijn natuurlijk al lang achterhaald door de ontdekking van bacteriën, virussen en andere oorzaken.
Vandaag is osteopathie een vlag die veel verschillende ladingen dekt. In de USA is de osteopathie in de meeste scholen geëvolueerd van een kwakzalverig systeem van kraken en aan de ledematen zwengelen voor zowat alle ziekten, naar een meer wetenschappelijke opleiding, erg gelijkend op die van gewone artsen, vaak met inbegrip van stages in gewone hospitalen. In veel Amerikaanse staten wordt de 'dokter in de osteopathie (DO) die een degelijke opleiding volgde, erkend als een osteopathisch arts met bevoegdheid tot onderzoek, het stellen van diagnoses en het voorschrijven van medicatie. Men maakt er nog maar zelden gebruik van manipulatieve technieken. Dit is een totaal verschillende evolutie van de chiropractors die zich blijven afzetten tegen de wetenschap en die nog steeds blijven beweren dat ze de meest verscheiden ziekten kunnen genezen door de wervelkolom te kraken.

In sommige landen, zoals de UK, bestaat er ook een officiële vorm van osteopathie die zich bezighoudt met het behandelen van problemen van het bewegingsstelsel. In Frankrijk wordt de term osteopathie zelfs gebruikt als een synoniem voor manuele therapie en bestaan er ook universitaire opleidingen, die zich enkel richten op problemen van het bewegingsstelsel.
Dat sommige handgrepen of manipulaties verlichting kunnen brengen bij welbepaalde klachten van spier- of gewrichtspijnen is geen geheim, dat weet en doet de gewone geneeskunde en kinesitherapie ook al jaren. De opleiding tot kinesitherapeut vraagt in België 3 tot 5 jaar voltijds hoger of universitair onderwijs. Aan meerdere Belgische universiteiten bestaat er een postgraduaat onderwijs in de toepassing van manuele technieken voor artsen en kinesisten, waar ernstig wetenschappelijk onderzoek wordt gedaan naar de waarde van elementen van verschillende systemen van manuele behandelingen, zoals de orthopedische geneeskunde volgens Cyriax, de manipulatieschool Eindhoven, het systeem Kaltenborn, en uiteraard ook de osteopathie en chiropraxie. Ze trachten het waardevolle te behouden en het zinloze te elimineren.
Buiten deze wetenschappelijk verantwoorde opleidingen bestaan er overal nog heel wat privé kraakschooltjes die zich ook osteopathie noemen en graag erkenning zouden krijgen. Ze spreken van jaren studie, maar vaak betekent dat enkele weekends per jaar. Om zich een schijn van wetenschappelijkheid aan te meten vragen ze soms een echte professor in bijvoorbeeld de anatomie om enkele gastcolleges te geven. Soms huren ze tijdens avonden of weekends een zaal in de een of andere universiteit en doen dan alsof het een erkende universitaire cursus is. Ze noemen zich ook DO, dokter in de osteopathie en stellen zelf diagnoses, maar dat is een onwettige praktijk.
Volgens de Belgische wet zijn enkel geregistreerde artsen bevoegd om een diagnose te stellen. Als de arts oordeelt dat het probleem van orthopedische aard is kan hij verwijzen naar een geregistreerd kinesitherapeut die dan de aandoening kan behandelen volgens de regels en de mogelijkheden van zijn kunnen. 

Wim Betz: “De niet bestaande obstructie van de stroom van het hersenvocht moet dan ook nog geregeld worden langs het andere uiteinde van de wervelkolom, door het staartbeen of heiligbeen te manipuleren. Dat doen ze dan met een vinger in de aars of de vagina. Voor alle zekerheid heb ik gezocht op welke datum dit nummer van de "Mutualistische Weergalm" geschreven werd, en het was niet op 1 april.” 

Mocht de osteopathie zich beperken tot het behandelen van problemen van het bewegingsstelsel, en dan nog enkel na verwijzing, dan zou een vorm van erkenning nog enigszins te verdedigen zijn, zij het dat het niet erg fair is dat sommige ziekenfondsen hen bevoordeligen ten opzichte van anderen die wel jaren ernstige studie gedaan hebben. Maar ze beperken zich niet, de werkelijkheid is heel anders. Ze stellen zelf diagnoses en behandelen klachten die niets met spieren of gewrichten te maken hebben. Vaak zitten er in die scholen nog steeds aanhangers van Still, de stichter-uitvinder van de osteopathie, die blijven zweren bij zijn 19de-eeuwse opvattingen over de oorzaken van ziekte.
Het bewijs daarvan kan men vinden in een recente brochure verdeeld door de Socialistische mutualiteiten "Mutualistische Weergalm". Die maakt reclame voor osteopathie en laat een, door hen erkende, osteopaat aan het woord. Die beweert dat hij diagnosen kan stellen, dat het manipuleren van gewrichten een geneeswijze is voor problemen van de spijsvertering, de ademhaling, de zenuwen en hart en bloedvaten en ook nog van “de klieren en de lymfe". Het is eveneens goed tegen "slaapstoornissen, stress, maag- darm en leverklachten, hoofdpijn, ademhalingsproblemen, spijsverterings-stoornissen en gynecologische aandoeningen". Beweren dat dit allemaal kan genezen worden door aan de armen en de benen te zwengelen is je reinste charlatannerie. Hoe kunnen ze deze beweringen rijmen met wat enkele regels verder staat: "dat ze geen ziekten behandelen"? Volgens dit blad worden door de osteopathie "de afvalstoffen" uit het lichaam verwijderd, en natuurlijk wordt al zwengelend "het natuurlijk evenwicht hersteld", want "de spieren, beenderen, pezen en gewrichten vormen het gebinte van de mens, en als dat gebinte goed staat, dan heeft ziekte er geen vat op". Dit is niet enkel openlijke promotie van kwakzalverij en aanzetten tot onwettige uitoefening van de geneeskunde, maar zo gaan we terug naar de duistere Middeleeuwen, gesubsidieerd door een ziekenfonds. Het meest onthutsende is dat dergelijke gevaarlijke nonsens wordt verspreid door een organisme dat van de staat een bevoorrechte positie heeft gekregen om voor de gezondheid van de bevolking in te staan. De officiele ziekenkas-osteopaat gaat verder in de brochure door de osteopathie voor te stellen als een "zachte" geneeswijze want “er worden geen geneesmiddelen voorgeschreven, er worden geen naalden gebruikt en er worden geen operaties gedaan". Hiermee wordt dan even afgerekend met sommige concurrenten zoals de gewone geneeskunde en de acupunctuur. Ook de chiropractors krijgen er van langs want “die behandelen enkel maar delen, terwijl de osteopaat het geheel behandelt”. Blijkbaar hebben ze de eigen propaganda van de chiropraxie en alle andere kwakzalvers niet goed gelezen, want die beweren ook dat ze de "gehele mens" behandelen.

Volgens de publicatie van dit ziekenfonds is de meerwaarde van de osteopathie dat ze niet enkel de gewrichten, de pezen en spieren onderzoekt, zoals de chiropractor of de kinesist, maar ze onderzoekt ook de "organen, de ingewanden en de schedel". Dit is een verwijzing naar een uitwas van osteopathie die door de ernstige osteopaten in de USA als verwerpelijk beschouwd wordt; de zogenaamde "cranio-sacrale therapie", wat het behandelen van de schedel en het staart- of heiligbeen betekent. Deze therapeuten beweren dat ze door betasten van de schedel een diagnose kunnen stellen door de "stroming en pulsaties" van het hersenvocht te voelen. Dit is gewoon boerenbedrog. Die pulsaties zijn niet voelbaar, want ze bestaan gewoon niet! Ze regelen vervolgens die “vochtstroom” door de beenderen van de schedel "goed te zetten". Ook dit is totale nonsens, want de volwassen schedel is een solide beenderige doos waaraan niets te manipuleren valt.
De niet bestaande obstructie van de stroom van het hersenvocht moet dan ook nog geregeld worden langs het andere uiteinde van de wervelkolom, door het staartbeen of heiligbeen te manipuleren. Dat doen ze dan met een vinger in de aars of de vagina. Voor alle zekerheid heb ik gezocht op welke datum dit nummer van de "Mutualistische Weergalm" geschreven werd, en het was niet op 1 april. (maart 2004, nvdr).
Als u denkt dat ik deze zaken fantaseer, lees dan verder in dit nummer de brief van een osteopaat naar SKEPP (p. 28), die bevestigt dat dergelijke gevaarlijke nonsens deel uitmaakt van de Belgische opleiding tot osteopaat. De ziekenfondsen beweren dat ze dergelijke behandelingen erkennen en terugbetalen omdat ze willen garanderen dat hun klanten goede kwaliteit krijgen. Dat is een hele geruststelling. Stel u voor dat een onkundige uw staartbeen verkeerd manipuleert, de stroom van het hersenvocht zou verkeerd gaan lopen!
Kort voor het ter perse gaan van dit nummer werd ons gesignaleerd dat er aan de Université Libre de Bruxelles volgend jaar een cursus start met opleiding in de osteopathie. De praktische oefeningen zullen verzorgd worden door het Sutherland College, de uitvinders van het rechtzetten van de schedelbeenderen. SKEPP schreef op 10/9/2004 naar de ULB om te vragen of ze wel weten welk vlees ze in de kuip hebben. Blijkbaar was het een initiatief van de kinesisten en was de faculteit geneeskunde niet op de hoogte van de bedoelingen. We wachten op een officieel antwoord.

Welk advies kunnen we nu geven aan de patiënt met rug-of gewrichtsklachten? We kunnen stellen dat manipulaties soms kunnen helpen voor welbepaalde problemen van het bewegingsstelsel, zoals de wervelkolom. Als een osteopaat beweert ook andere ziekten te kunnen behandelen, als hij uw schedel begint te betasten, neem dan liever de benen voordat hij aan uw staartbeen begint. Terugbetaling door een ziekenfonds is absoluut geen garantie meer dat de behandeling enig nut heeft.

Still AT. Autobiography
    with a history of the discovery and development of the science of osteopathy. Reprinted, New York, 1972, Arno Press and the New York Times.

Prof. med. Willem Betz († 2019) was verbonden aan het Centrum voor Huisartsgeneeskunde van de VUB en bestuurslid van Skepp.

Aansluitende brief

"Geachte,

Ikzelf ben in 1992 afgestudeerd als osteopaat. De bedoeling was om mijn patienten nog beter te kunnen behandelen. Ik ben namelijk kinesitherapeut. Mijn conclusie na mijn studie osteopathie was de volgende:

craniale osteopathie is lulkoek, nooit of te nooit heb ik de fluctuaties van het cerebrospinale vocht gevoeld of kunnen constateren. De craniale therapie practiseer ik dus niet en heb het trouwens nooit gedaan.

Viscerale osteopathie is ook nonsens, de lesgevers beweren een verzakte nier te kunnen terugplaatsen of een maaghernia te kunnen herstellen. Probeer maar eens een nier te palperen, laat staan een hernia in de maagwand te kunnen localiseren via palpatie. Deze hernia van de maagwand kan niet via een manipulatie hersteld, maar toch beweren die lui van wel.

Energetische osteopathie is nog ergere lulkoek, je kan het zo gek niet bedenken, maar sommigen beoefenen nu ook al de energetische opsteopathie. Zonder de patient aan te raken brengen ze HUN energie over naar de patiënt waardoor ze de wervels kunnen manipuleren, of zelfs neurofibroma's bij de ziekte van Recklinghausen kunnen doen verdwijnen. Niets van dit alles, maar toch boeken die energetische mannen succes.

Mijn osteopathie

Mijn behandeling bestaat erin het onevenwicht proberen te herstellen door de verkorte spiergroepen te behandelen door spierrekkingen(stretching) en de verzwakte spiergroepen te versterken en niet door het onnodig kraken van gezonde gewrichten. Veelvuldig manipuleren of kraken zorgt ervoor dat de ligamenten uitgerokken worden of beschadigd waardoor de gewrichten onstabiel worden. Zonder nog te spreken van de gevaren die verbonden zijn aan het manipuleren. Manipulaties zijn volgens mij enkel van toepassing als er GEEN hernia mee gemoeid is. Dus bij hernia nooit ofte nimmer manipuleren. Het meeste succes boek ik bij dorsale blockages en cervicale facetsyndromen.

Wat het manipuleren van het staartbeentje betreft: een "collega" in mijn gemeente maakt er een gewoonte van om bij iedereen zijn staartbeentje "recht" te trekken en bij vrouwen gaat hij vaginaal aan de slag om de hormonenproductie op gang te krijgen. Iedere huisarts weet dit en toch kan die man ongestoord zijn gestoord gedrag verder zetten. Weet echter één ding, die man heeft veel werk.

Zo zie je maar, de brave burger wordt eens te meer letterlijk en figuurlijk in zijn blootje gezet door kwakzalvers. Soms ben ik beschaamd dat er op mijn bord osteopathie staat.

Hoogachtend en volledig achter Skepp staand,

Marc Depuydt
Oostendestraat 76 
8820 Torhout

kinesitherapeut