Je blauw betalen aan voedingssupplementen doet pas pijn

Dat is de onverbloemde mening van professor dokter Willem Betz. Hij hekelt hetgeen hij noemt 'de supplementenmaffia' en de misleidingstechnieken en flagrante onwaarheden van de kwakzalverij. Voortdurend moet hij opboksen tegen die miljardenbusiness. Soms is het vechten tegen de bierkaai, soms haalt hij zijn slag thuis. Waarschuwing: fervente gebruikers van voedingssupplementen kunnen ontgoocheld zijn na het lezen van dit artikel. Ontgoocheld, maar wel juist geïnformeerd.

Heikel thema

Blijkbaar is het onderwerp over voedings- of complementaire supplementen een heikel thema. Bij verschillende deskundigen ving ik bot. Ze stelden op de man af dat ze "niets zinnigs te vertellen hebben over voedingssupplementen". Na wat heen en weer getelefoneer kwam ik bij Professor Willem Betz terecht, bekend als Europees expert van alternatieve geneeswijzen, verbonden aan de Vrije Universiteit Brussel en daar diensthoofd van het Centrum voor huisartsopleiding. "Wanneer je een patiënt zijn laatste geld hebt zien afgeven aan die kruidendokters, moet iemand zich toch verzetten", opent prof Betz dit gesprek eerst wat aftastend, maar al snel uiterst vastberaden. Hij trekt van leer tegen de alternatieve "genezers", hierin gesteund door een heel peloton wetenschappers. Professor Betz is namelijk mede-oprichter en secretaris van SKEPP, de Studiekring voor Kritische Evaluatie van Pseudo-Wetenschap en het Paranormale. Hij is ook voorzitter geweest van een gemengde werkgroep van alternatieven en wetenschappers uit 13 verschillende landen. In gezamenlijk overleg stellen zij de richtlijnen op voor studies over alternatieve geneeswijzen in een poging tot resultaten te komen, die zowel door de wetenschappelijke als door de alternatieve wereld kunnen aanvaard worden. Professor Betz krijgt zware kritiek te slikken vanuit de alternatieve wereld, "Betz heeft doden op zijn geweten" en nog van dat genre, enkel omdat hij beweringen als zouden alternatieve middelen helpen, ontkracht en kritisch durft stellen dat ze geen enkel bewijsbaar nut hebben. "Die charlatans beloven volledige genezing op voorwaarde dat het ook iets mag kosten uiteraard.
Ooit, als jonge arts, heeft prof Betz opleidingen gevolgd in verschillende alternatieve geneeswijzen (homeopathie, neuraaltherapie, manuele geneeskunde) en ze ook met succes toegepast. Hij dacht zo zijn patiënten beter te kunnen helpen. Snel begon hij te twijfelen aan de behaalde "successen" met deze alternatieve methodes en ging hij zich verdiepen in de bewijsvoering. Het gebrek daaraan bracht hem bij de psychosomatiek. Dit is de studie van ziekten die veroorzaakt worden door de inwerking van de geest op het lichaam, maar ook het placebo-effect (placebo = een stof die uiterlijk lijkt op een geneesmiddel, maar die het niet is en gegeven wordt aan patiënten die toch een "geneesmiddel" willen). Professor Betz kent als geen ander de leugenachtige en minstens bedrieglijke slogans van de alternatieve miljardenhandel, een business die er niet mee inzit verwarring die ze zaaien.

Voedingssupplementen zijn pillen, capsules, tabletten, poeders of druppels die zijn bedoeld als aanvulling op de dagelijkse voeding. Er zijn vitaminen (A, B1, B2, B3, B5, B6,biotine, foliumzuur, B12, C, D, E en K), mineralen zoals natrium, kalium, calcium, fosfor, ijzer, magnesium, koper, selenium, zink, chloor, chroom, fluor, jodium, mangaan, molybdeen, zwavel) en allerlei "natuurlijke" kruidendrankjes, tabletten en druppels (knoflookpillen, gisttabletten, ginseng…).

Weinig zinvol

Iedereen kent wel de vertrouwd klinkende beweringen als "Voedingssupplementen die écht helpen" en "Herstelt het lichaam en verbetert de weerstand". Of de reclameslogans: "Vrije radicalen liggen aan de basis van celbeschadigingen. Tabak, alcohol, onevenwichtige voeding, langdurige blootstelling aan de zon bevorderen aanvallen van vrije radicalen. Product X beschermt uw lichaam en verwijdert vrije radicalen…". Vele gebruikers redeneren dus dat ze hun persoonlijk risicogedrag niet moeten wijzigen, gerust kunnen blijven roken en drinken en ongebreideld zonnebaden, want een beetje meer van product X innemen geeft tóch bescherming, denken ze!
Die producten hebben echter allemaal hetzelfde gemeen: beloven dat ze de gezondheid bevorderen en allerlei klachten voorkomen. Vitamines en mineralen zijn inderdaad van groot belang voor de gezondheid, maar moeten stuk voor stuk aangebracht worden met de voeding. En evenwichtige voeding is de basis voor een gezond en goed leven. Het kan dat externe factoren dit evenwicht verstoren (bv. na een operatie). Dan kunnen voedingssupplementen tijdelijk nuttig zijn en nà doktersadvies! En dit wegens wisselwerking met medicijnen, zelfs al zijn die voedingssupplementen zogezegde "natuurlijke" producten! "Een evenwichtige en gevarieerde voeding kan gemakkelijk in de behoefte van alle essentiële mineralen en vitaminen voorzien. Een fundamenteel tekort aan vitaminen en mineralen is in ons land een zeldzaam fenomeen. Zelfs een student die een hele week op kot "fast food" eet, en thuis in het weekend normaal eet, zal geen tekorten krijgen. Ik blijf herhalen dat een normaal mens in ons land geen tekorten heeft aan welke stof ook, en er is geen enkele aanduiding noch reden om extra supplementen in te nemen. Buiten mensen die door één of andere ziekte bv. na darmoperatie of een vermageringsoperatie, bepaalde stoffen niet meer goed opnemen". Er zijn natuurlijk risicogroepen zoals kinderen, zwangere vrouwen, bejaarden en zieken waar vitamines en mineralen dan wel nuttig kunnen zijn, maar op doktersadvies. Soms halen deze mensen niet voldoende uit de dagelijkse voeding. Of ze gebruiken "lege calorie-bronnen" zoals suiker- en vetrijke voedingsmiddelen, die bovendien door de industrie nogal ingrijpend behandeld en geraffineerd zijn. De vervuiling maakt ook dat ze meer blootgesteld zijn aan relatief hoge gehalten van bepaalde elementen zoals lood, kwik en cadmium, die opname van essentiële mineralen en vitaminen tegenwerkt.
Professor Betz laat verstaan dat al die beweringen en slogans in feite rammelende theorieën zijn die - en niet alleen bij goedgelovige mensen - de illusie creëren dat met het slikken van wat pillen, de balans in het lichaam hersteld wordt. "Echt gewetenloos is het wanneer er verkoopsargumenten gebruikt worden die de wetenschap misbruiken om betrouwbaar over te komen. Ze doen aan immorele marketing zonder ethische dimensie. Als er maar geld te graaien valt".

Natuurlijk

Te weten dat er (pijn)patiënten zijn die dusdanig veel supplementen slikken dat ze zich blauw betalen of dat de aankoop ervan de grootste post is in hun uitgavenbudget, stemt zwaar tot nadenken. "Van voedingssupplementen is het niet aangetoond dat ze nodig of nuttig zijn voor pijn", klinkt het uit de mond van onze deskundige.
Ook het gezegde met betrekking tot vitamines: "Baat het niet, het schaadt ook niet", wuift professor Betz weg. "Roken is slecht, daar twijfelt niemand aan. Dat men de kwalijke gevolgen van roken kan tegengaan door vitamine A en C te nemen, is niet bewezen. Er zijn vitamines die in grote hoeveelheid heel schadelijk tot kankerverwekkend kunnen zijn. Overigens, extra vitamines en mineralen verminderen niet de risico's op ziekten als kanker en hart- en vaatziekten, die ontstaan door een onevenwichtig voedingspatroon. In combinatie met een bepaald geneesmiddel kan inname van vitamine C de stolling van het bloed afremmen en de zuurgraad van de urine doen dalen. Ik heb er niets op tegen dat iemand af en toe een vitaminepilletje neemt. Eigenlijk spoelt het gewoon door de WC. Maar iemand die op regelmatige basis tot één gram vitamine C neemt per dag, speelt met zijn gezondheid. Het is geweten dat de vitamines A, D, K en E in hoge dosis écht gevaarlijk zijn. Maar ook B en C, de zogezegde wateroplosbare vitamines, schijnen niet zo onschuldig te zijn. Overdaad schaadt dus wel degelijk. Wat betreft de mineralen is het zonde om daar geld aan te geven. Bij het slikken van mineralenpreparaten zoals selenium, koper, zink is de grens waarbij deze stoffen schadelijk zijn, snel bereikt. Geef er uw goeie centjes niet aan, want het zal niets doen aan je pijn". Is er dan tussen al die supplementen niets te vinden dat de pijn verzacht?
"Kijk, pijn is iets subjectiefs, iedereen kent het verschijnsel pijn, maar iedereen beleeft het ook anders. Pijn van een zelfde oorzaak wordt door verschillende mensen heel anders ervaren. Er zijn mensen die depressief worden door pijn of angstig of die overgevoelig zijn voor pijn. Mensen die ontspannen zijn, kunnen veel meer pijn verdragen. Kun je iemand op "z'n gemak" stellen of afleiden, dan zal zijn pijn verzachten of zelfs even vergeten worden. Het is een feit dat geruststelling en ook alle middelen tegen depressie een pijnstillend effect hebben. Dus ook de natuurlijke middelen, zoals Sint Janskruid, kunnen helpen de pijn beter te verdragen. Of ik zou aanraden om dat op eigen houtje te gebruiken? Neen! Vraag raad aan de huisdokter, want hoewel Sint Janskruid door velen als een natuurlijk middel wordt gezien, gaat het niet met alle geneesmiddelen samen. Mensen gaan er nogal lichtzinnig over door te denken dat al wat van de dieet- of natuurwinkel komt geen medicijn is, maar "natuurlijk" is en geen kwaad kan. Men vergeet dat morfine, cocaïne, cafeïne, tabak, alcohol (gisting) ook natuurlijke producten zijn, maar ze zijn niet onschadelijk. "Natuurlijk" is niet altijd veilig".

Wetgeving

"De supplementenindustrie heeft de laatste tien jaar een enorme vlucht genomen. Door de Europese wetgeving op het vlak van medicijnen, moeten de geneesmiddelen die verkocht worden in alle apotheken van de lidstaten, bewijs geleverd hebben qua werking, en gekend zijn qua gevaren. Die procedure maakt medicijnen zo duur. Nu omzeilt de industrie de strenge regels van veiligheid en samenstelling door te zeggen dat het product een voedingssupplement is. Je krijgt regelmatig folders in de brievenbus. Hierop staat niet echt dat het een geneesmiddel betreft, maar een gewone gebruiker krijgt wel die indruk. Dat gaat van ietwat onschuldige producten, zoals anti-rimpelcrème, iets voor haaruitval… kortom, producten die nooit zullen helpen, maar die mensen blijven kopen. Zeggen en schrijven "dit product verhoogt de natuurlijke weerstand" is leugenachtig. Ze praten er zich dus sluw uit met: "Product X verhoogt de natuurlijke weerstand… àls je tekort hebt aan vitamine C"." Voedingssupplementen zouden volgens de Warenwet moeten gezien worden als eet- en drinkwaren. Naast de informatie met ingrediënten, gebruiksaanwijzing, de fabrikant en houdbaarheidsdatum, moet op de verpakking ook de voedingswaarde worden vermeld. Zijn er aan het product vitamines en mineralen toegevoegd, dan moet dat ook vermeld worden in mg en in percentage van de aanbevolen dagelijkse hoeveelheid (% ADH). Op de verpakking mag niet worden verwezen naar een ziekte of een vermageringseffect, er mogen ook geen eigenschappen worden vermeld die niet objectief kunnen aangetoond worden zoals bv. "cholesterolverlagend", en evenmin mag er verwezen worden naar een effect op de gezondheid als daar geen bewijs kan worden voor geleverd! De supplementenindustrie trekt zich vaak niet veel aan van deze regels. "Een aantal voedingssupplementen zijn inderdaad gereglementeerd. Producten waarin veel vitaminen A en D zitten, vallen al niet onder de eet-en drinkwarenwetgeving. Onlangs is er nog een Europese wet gekomen die stelt dat voedingssupplementen in de vorm van pillen, dus voorgedoseerd zijn, de juiste samenstelling moeten vermelden. Hiertegen is door de supplementenfabrikanten geweldig geprotesteerd. Losse kruiden zijn niet gereglementeerd. Vroeger waren losse kruiden iets dat je in Mexico vond en enkele zuiderse landen. Kruiden voor de nieren, voor het hart en noem maar op. Nu begin je die losse kruiden ook hier op markten te vinden. Dat is onzinnig en gevaarlijk. Er zijn zoveel verschillende ziektes van het hart, van de nieren, van de darmen…"

Misschien geeft het nemen van voedingssupplementen je een "goed" gevoel of heb je de indruk dat de pijn vermindert. Maak je er geen punt van dat deze pillen wel héél duur zijn? Besef je ten volle dat slikken ervan niet zonder gevaar is, ook vanwege de reactie met sommige medicamenten? Spreek je er over met je huisarts? Dan ben je alleszins een bewuster consument, doch professor Betz kan geen appreciatie opbrengen voor het klakkeloos en kritiekloos geloven van de reclame rond voedingssupplementen en natuurproducten. "En op het vlak van andere alternatieve geneeswijzen loont het eveneens om strijdvaardig te blijven want dagelijks sterven mensen als gevolg van toepassingen van kwakzalverij! Maar", verzucht hij, "iedereen heeft het recht zich iets op de mouw te laten spelden en ernaar te leven."