Prijsuitreiking Skeptische Put & Zesde Vijs 2011

Laudatio Skeptische Put 2011

De Skeptische Put is een onderscheiding die wordt toegekend aan iemand die zich het afgelopen jaar buitengewoon onkritisch heeft opgesteld, iemand die grossiert in pseudowetenschap en onzin en die daar hardnekkig kond van doet. Ieder jaar dient zich weer een schare gewillige kandidaten aan, als een vliegenzwerm bij een dampende beerput. Zo onstuimig staan deze mededingers te trappelen dat een onbevangen waarnemer zou vermoeden dat zij de Skeptische Put als een begerenswaardige trofee beschouwen, een ereteken of keurmerk waarmee men kan pronken in beduimelde parochiezaaltjes en op esotericabeurzen allerwegen (‘100% Certified Bullshit’ of ‘Gegarandeerd Onversneden Lulkoek’). Toch is onze Put niet voor één gat te vangen en willen we geen nuttige idioten ter wille zijn. Neem nu de onheilsprofeet Patrick Geryl, die zich met zijn volgelingen ergens in de Sierra Nevada van Spanje heeft verschanst voor de nakende Apocalyps die de Maya’s zogenaamd voorspelden, en dat terwijl de hele aardkorst in een oogwenk zou smelten indien Geryl gelijk had (daar is zelfs het rampenfonds van de EU niet tegen opgewassen!). Afspraak volgend jaar, Patrick, bij leven en welzijn? Of denken we aan Peter Vereecke, voormalig burgemeester van Evergem en voorzitter van de Belfortgroup, die gelooft dat duistere genootschappen de wereldbevolking besproeien met gifstoffen en onze gedachten manipuleren met nanorobots, teneinde een totalitaire wereldregering te vestigen. En dat terwijl de wereld in december dit jaar toch vergaat! De uitslovers. Ook ouwe getrouwen dienden zich opnieuw aan. Denken we aan de zweverige onzin die Flair geregeld publiceert of het hersenverlammende AstroContact, dat VTM via haar dochteronderneming Paratel op de nietsvermoedende bevolking loslaat.

Maar nee, laat ons eerlijk zijn, dit zijn allemaal véél te gewillige en gemakkelijke slachtoffers. Wie tuimelt er dan wel in de Put? Blijkbaar lieten mensen van enige invloed en faam zich dit jaar niet op klinkklare onzin betrappen. Ons skeptische schrikbewind begint zowaar zijn vruchten af te werpen! Niemand durft de toorn van de prijzencommissie, deze grootinquisiteurs van de rede, te tarten.

Geen van de gedoodverfde kandidaten stak boven het maaiveld der malloten uit, en geen van hen verdient verdere aandacht. Geen frats als de E-waves Phone chip dit jaar, een kwantumkleinood dat schadelijke gsm-straling zou neutraliseren. Geen onversneden stralingsparanoia in een kwaliteitsblad en geen gevaarlijke onzin over vaccinatie (of beter: niet meer dan gewoonlijk). Met andere woorden, u liet zich dit jaar allen van uw meest kritische en wetenschapsminnende kant zien. Om u daarvoor te belonen, heeft het SKEPP-prijzencomité besloten om de Skeptische Put 2011 niét uit te reiken. Om te tonen dat De Put niet door de eerste de beste zweefteef of doemdenker wordt binnengerijfd. Om niet op elke slak zout te leggen. Om in de verf te zetten dat we een meer waardige, hogere, ja verheven categorie van minkukels in het vizier nemen.

Maarten Boudry

Laudatio Zesde Vijs 2011 

De Zesde Vijs wordt jaarlijks uitgereikt aan een of meerdere personen die zich in het voorbije jaar lieten opvallen door een kritische houding tegenover de pseudowetenschappen.  Onder de vele kandidaten die de voorbije jaren voor het waakzame oog van de jury passeerden, zijn er namen die in het verleden meermaals voor de Vijs in aanmerking kwamen. 

Dit jaar gaat de prijs naar de wetenschapsredactie van een Vlaams dagblad. Deze redactie, hoewel ze slechts twee krachten telt, weet een volwaardige wetenschapsverslaggeving te brengen. Met niet alleen nieuws en nieuwtjes, maar ook toelichting, interviews, duiding en commentaar, en zelfs een heuse vraag- en antwoordrubriek. Opvallend volledig, in de breedte en in de diepte. En met de nodige kritische zin, gekoppeld aan een goede dossierkennis, wat in deze discipline allesbehalve evident is. 

In deze wetenschapsrubriek lezen we regelmatig kritische stukken over pseudowetenschap, teksten die evengoed in het tijdschrift van SKEPP hadden kunnen en mogen staan. Niet meer dan normaal, want uiteindelijk werken we allebei vanuit een wetenschappelijke benadering. Om niet aan zelfverheerlijking te doen, wordt de Zesde Vijs niet aan leden van SKEPP toegekend en voor zover we weten zijn deze journalisten dat ook nooit geweest.

Toch heeft een van deze journalisten van De Standaard, Steven Stroeykens, een gemeenschappelijk verleden met SKEPP, zelfs een gemeenschappelijke vorming. Ooit was hij actief lid van de Vereniging Voor Sterrenkunde. In deze vereniging was men zeer op zijn hoede voor pseudowetenschappen als de astrologie, die door de buitenwereld wel eens met astronomie werd verward. Er ontstond een werkgroep pseudowetenschappen die de rechtstreekse voorloper van SKEPP werd. Dat Steven Stroeykens toen van de sfeer heeft geproefd, merken we duidelijk wanneer hij over pseudowetenschappelijke onderwerpen schrijft.

Ook zijn collega Hilde Van den Eynde heeft zich niet onbetuigd gelaten in een dergelijke aanpak. We herinneren ons nog goed hoe verscheidene Vlaamse journalisten zich in 2004 lieten ringeloren op een congres van homeopaten in Brussel, waar ‘het definitieve bewijs voor homeopathie door tien Europese wetenschappers’ werd bekendgemaakt. Groot nieuws, wereldnieuws bijna, maar voor wie het onderzoek naar de werkzaamheid van homeopathie op de voet volgt, bleek deze zogenaamde grote doorbraak al snel opgewarmde kost. 

Homeopaten hebben er een handje van weg om op voortvarende wijze met grote doorbraken te zwaaien, zowel in de richting van de politiek als in de richting van de media. Hilde Van den Eynde toonde echter de juiste skeptische reflex en verwees in een nuchter artikel naar de ware feiten en naar de prijs van één miljoen dollar van James Randi, die ook toen nog steeds niet was opgeëist.

 Ook de columns van Steven Stroeykens hebben niet zelden een skeptische insteek en bevatten telkens rake opmerkingen. Eén column van het afgelopen jaar viel ons bijzonder op: een stuk met als titel ‘GEZOCHT: TAROTLEZER (M/V)’(1). Daarin stelt Stroeykens zich voor hoe de wereld eruit zou zien als astrologen, kaartleggers en/of andere waarzeggers inderdaad de toekomst zouden kunnen voorspellen. Ze zouden zonder twijfel zeer veel geld verdienen met het adviseren van bedrijven voor de toekomstige evoluties van de beurs, de olieprijzen, het mogelijk succes van smartphones en nog veel meer. Zoals hij het uitdrukt: 

Een goede tarotkaartenlezer of astroloog kan voor een bedrijf een miljardenverschil maken. Hij hoeft het niet eens altijd bij het rechte eind te hebben. Een paar procentjes vaker bij het rechte eind dan de concurrentie volstaat ruimschoots. Bedrijven vechten om de beste astrologen. Op Wall Street strijken ze miljoenenbonussen op. Ambitieuze studenten kiezen een mba-opleiding met een stevige cursus tarot. Bedrijven die te weinig investeren in hun astrologie-afdeling, zijn kansloos in de bikkelharde concurrentiestrijd. Academici vergelijken de effectiviteit van de Chinese en de westerse astrologie. Nieuwe internationale normen en regels voor de financiële sector zijn gebaseerd op de principes van de kwantitatieve astrologie.

Als het kon... Quod non. Dit alles gebeurt dus niet en dat is meteen het beste bewijs dat deze vormen van voorspellen waardeloos zijn. Met een knipoogje wellicht naar meer rationeel ogende vormen van voorspellingen, die ook al niet veel succes boeken, zoals bij ratingagentschappen en andere modieuze consulenten.

Dit originele stuk zou op zich een goede aanleiding kunnen vormen voor het toekennen van de Zesde Vijs. Maar daar bleef het niet bij. Eind vorig jaar verscheen een interview door Hilde Van den Eynde over Reliable Cancer Therapies(2), een initiatief dat tot doel heeft de betrouwbaarheid te onderzoeken van kankertherapieën, zodat wetenschappelijk verantwoorde behandelingskeuzes kunnen worden gemaakt.  Hopelijk kan dit kritische artikel van Hilde Van den Eynde patiënten écht helpen. In tegenstelling tot – helaas – het oppervlakkige en goedgelovige geschrijf in sommige bladen over de zoveelste vorm van onbewezen geneesmethodes. 

Kortom, beide wetenschapsredacteurs van De Standaard verdienen voor dat jaar de Zesde Vijs. Daarom reiken we de prijs aan hen gezamenlijk uit.

 Denk daarmee niet dat we hiermee slaafse volgelingen van SKEPP huldigen. Deze laureaten zijn lieden die af en toe een kritische noot over ons laten weerklinken. In zijn column waarschuwde Steven Stroeykens er ons bijvoorbeeld voor om geen beweringen te verwerpen met als argument dat ze fysisch onmogelijk zouden zijn(3). Daarmee maant hij skeptici aan tot voorzichtigheid. Het is boeiend om kritiek van dat niveau te lezen. We zijn in SKEPP wel wat erger gewend. Met de Zesde Vijs huldigen we geen volgelingen, maar wel mensen die de skeptische aanpak en methode delen.

Tim Trachet

1. De Standaard, 11 maart 2011.
2. ‘Twee werelden verzoenen’. De Standaard, 6 december 2011.
3. Fysisch onmogelijk, inderdaad’. De Standaard, 9 november 2010.