Reuzenprostaat zet mannen op het verkeerde been

Prostaatkanker is de meest voorkomende kwaadaardige kanker bij mannen en ontstaat bijna steeds na de leeftijd van 60 jaar. Het risico ligt 2 tot 3 keer hoger als je vader of broer werd gediagnosticeerd met prostaatkanker. Van de tachtigplussers heeft zo’n 9% van de mannen prostaatkanker. Veel van de gevallen blijven onopgemerkt. Bij lijkschouwingen wordt bij 70-80% van de tachtigplussers toevallig prostaatkanker vastgesteld. De meeste mannen sterven met hun prostaatkanker; slechts 4% van alle mannen sterft als gevolg van prostaatkanker. Prostaatkanker geeft meestal geen klachten. Met een bloedtest (PSA-test) kun je wel prostaatkanker opsporen, maar het systematisch opsporen van prostaatkanker bij 50-plussers zonder klachten wordt door alle richtlijnen afgeraden. In een vroeg stadium kun je immers meestal niet voorspellen of het om een agressieve, snelgroeiende tumor gaat. Meestal is er sprake van een zeer langzaam groeiende prostaatkanker die nooit zal uitzaaien en waarvoor behandelen helemaal niet hoeft. Helaas kan de PSA-test dit onderscheid moeilijk maken.  

Hoewel je zou kunnen veronderstellen dat het systematisch opsporen van prostaatkanker bij 50-plussers enkele mensenlevens kan redden, blijkt dat amper of niet het geval. Wanneer 1000 mannen gescreend worden op prostaatkanker, redt men in het beste geval twee mensenlevens binnen de 15 jaar, zo blijkt uit een groot literatuuroverzicht uit 2013 (Ilic D, Neuberger MM, Djulbegovic M, Dahm P. Screening for prostate cancer. Cochrane Database Syst Rev. 2013 Jan 31). Recent onderzoek uit 2017 spreekt dat echter tegen en vindt men geen enkel overlevingsvoordeel door PSA-screening (Tsodikov A, Gulati R, Heijnsdijk EAM, et al. Reconciling the effects of screening on prostate cancer mortality in the ERSPC and PLCO trials. Ann Intern Med 2017. doi:10.7326/M16-2586). Prostaatkankerscreening is dus zinloos en daarom worden er geen bevolkingsonderzoeken georganiseerd en wordt de test om die reden ook niet terugbetaald.

Helaas is het wél zo dat de PSA-test zeer veel mannen onnodig opzadelt met een erg belastende kankerdiagnose, die aanzet tot verdere diagnostische onderzoeken (echografie, biopsie), angst en (meestal onnodige) behandelingen. Baat het niet, het schaadt wel. Alle gangbare behandelingen voor prostaatkanker hebben zeer ingrijpende, soms blijvende nevenwerkingen: meer dan de helft van de behandelde mannen kampt met erectieproblemen en 10% met ongewild urineverlies. Medicatie voor prostaatkanker leidt vaak tot apathie en depressieve gevoelens.

Op de kar van de farma

De installatie ‘reuzenprostaat’ die deze week in het televisiejournaal te zien was, droeg een zichtbaar label van Janssen Pharmaceutica. Patiënten van een zelfhulpgroep die het opblaasbare onding vergezelden, deden hun best om de vroegtijdige opsporing van prostaatkanker te promoten bij de oudere, mannelijke voorbijgangers. Het is geen geheim dat veel zelfhulpgroepen gesponsord worden door de farmaceutische industrie en hun leden zijn zich niet altijd bewust van die invloed. Johnson & Johnson, het Amerikaanse moederbedrijf van Janssen, heeft zo pas de goedkeuring gekregen voor een nieuw prostaatkankermedicijn in de VS: Erleada® (https://pharmaphorum.com/news/fda-approves-jjs-prostate-cancer-drug-erleada-in-new-use-as-zytiga-sales-fall/). Het bedrijf stelt hoge verwachtingen aan de verkoop van dit nieuw product voor niet-uitgezaaide prostaatkanker, zo blijkt uit een bericht van de Amerikaanse site PharmaPhorum op 19 september. PharmaPhorum.com houdt de vinger aan de pols in farmaland. Dat de nieuwsdienst deze Amerikaanse nieuwssite niet volgt, nemen we ze niet kwalijk, maar de minste research had meteen duidelijk gemaakt dat de jaarlijkse PSA-test sinds 2014 niet meer systematisch aanbevolen wordt wegens zeer omstreden. Daarover bestaan brochures van de Vlaamse Kanker Liga, een duidend filmpje van het Federaal Kenniscentrum van de Gezondheidszorg (https://kce.fgov.be/nl/een-beslishulp-bij-de-vraag-naar-prostaatkankeropsporing-met-de-psa-test) alsook informatie op Gezondheid en Wetenschap (https://www.gezondheidenwetenschap.be/gezondheid-in-de-media/vermindert-de-psa-test-het-risico-om-aan-prostaatkanker-te-overlijden).