Alternatieve geneeskunde en sektarisme: een stilzwijgend verbond?

Alternatieve geneeskunde en sekten worden wel vaker in dezelfde context genoemd. Waar gesproken wordt over het occulte, het spirituele, het mystieke... treffen we ze dikwijls samen aan. Maar is er ook een werkelijk verband tussen beide? Leidt alternatieve geneeskunde tot sektarisme of omgekeerd? Of kunnen we misschien zelfs zover gaan te stellen dat sommige alternatieve behandelingen sterk tot sektarisme neigen?

Waarover spreken we eigenlijk wanneer we de term ‘alternatieve geneeskunde’ in de mond nemen? Over Chinese kruiden, chiropraxie, acupunctuur, homeopathie...? Er bestaan honderden soorten alternatieve geneeskunde. Maar ze hebben twee essentiële zaken gemeen: er werd nooit een overtuigend bewijs geleverd voor hun werking en het gaat om een ‘geloof’, niet om wetenschap. Wanneer van een van die alternatieve behandelingen aangetoond zou kunnen worden dat ze werkt, zouden we ze bijgevolg wel tot de wetenschap rekenen. De grens tussen wat tot het alternatieve en wat tot het reguliere circuit behoort, is ook scherp te trekken.

‘Alternatieve geneeskunde’ (AG) is trouwens een vreemde term. ‘Alternatief’ suggereert immers dat het gaat om een volwaardige vervanging van de reguliere geneeskunde of EBM (Evidence Based Medicine, de geneeskunde die gebaseerd is op bewijzen). En ‘geneeskunde’ suggereert ten onrechte dat ze daadwerkelijk ‘geneest’. Ook de benaming ‘allopathie’ die soms gebruikt wordt voor de EBM, kadert in diezelfde strategie. Die term werd bedacht door een homeopaat en suggereert dus nogmaals dat beide vormen gelijkwaardig zijn.

Kenmerkend voor de AG zijn haar pseudo- en zelfs antiwetenschappelijke houding. Hoewel de effectiviteit van alternatieve middelen nooit bewezen kon worden, blijven de alterneuten op een dogmatische en irrationele manier vasthouden aan het feit dat ‘het werkt’. Ze sluiten zich daarbij af voor informatie en zijn extreem intolerant voor kritiek. Patiënten worden - al dan niet met opzet - gedesinformeerd en bedrogen.

Complottheorieën

De AG duwt zichzelf steevast in de slachtofferrol en doet alsof ‘het establishment’ al haar zogenaamde bewijzen negeert. Het argument dat daarbij vaak gebruikt wordt is dat ‘al die dokters omgekocht worden door de farma-industrie.’ Sommige alterneuten gaan zo ver de vergelijking te maken met de Galilei-inquisitie. Galilei werd in zijn tijd verketterd wegens zijn heliocentristische theorie, maar kreeg nadien gelijk. Ook de alternatieve geneeskunde zal in de toekomst in het gelijk gesteld worden, aldus de aanhangers.

Niet alleen zou het establishment een listig complot tegen de AG smeden, het houdt ook de ‘blunderende wetenschap’ de hand boven het hoofd. De alterneuten verwijzen maar al te graag naar de onvolkomenheden in de medische wereld: ‘Kijk naar al die nutteloze kankertherapieën!’. Dat we er vandaag toch al in slagen ongeveer 60 procent van de kankerpatiënten te genezen, wordt er gemakshalve niet bijgezegd. Het is natuurlijk zo dat de EBM lang niet alle ziekten kan genezen. Maar daaruit volgt niet dat de AG dat wel zou kunnen.

De AG verwijst ook graag naar mistoestanden en bedrog in de wetenschap. En die komen wel degelijk voor, maar worden niet aanvaard door het systeem. Boerenbedrog is daarentegen wel een essentieel kenmerk van de AG. Laten we bijvoorbeeld kijken naar de chiropraxie. Deze vorm van AG werd op het einde van de negentiende eeuw uitgevonden door de Amerikaan D.D. Palmer, die zijn dove bediende zou hebben genezen door nekmanipulatie. Daaruit ontwikkelde zich de idee dat alle ziekten veroorzaakt werden door scheefzittende wervels. Of het nu gaat over astma, eczema, of de modeziekte ADHD,  ze zouden allemaal genezen kunnen worden door het manipuleren van de wervelkolom. Bewijzen zijn echter nog nooit geleverd. En de doven zijn de wereld nog niet uit. Toch is chiropraxie nog altijd populair.

Baat het niet dan schaadt het niet?

Maar is AG ook gevaarlijk? In het beste geval zijn de ‘therapieën’ nutteloos maar ongevaarlijk. Een van de stelregels van de homeopathie bijvoorbeeld, is dat een stof meer geneeskracht heeft naarmate de dosis ervan kleiner is. Dat axioma druist ten eerste al in tegen wat de farmacologie ons vertelt. Bovendien zijn die verdunningen zo extreem hoog (vaak 10 tot de 60ste macht!) dat het middel doorgaans geen enkele molecule van de werkzame stof meer bevat. In januari 2004 ondernamen ongeveer 30 leden van SKEPP en sympathisanten hun welbekende ‘zelfmoordstunt door homeopathie’. Ze dronken een overdosis homeopathisch verdunde giften en... overleefden hun stunt. Met hun actie wilden ze de terugbetaling van onwerkzame geneesmiddelen door ziekenfondsen aan de kaak stellen.

In het slechtste geval is AG wel degelijk gevaarlijk. Chinese kruiden bijvoorbeeld, zijn een zootje. Ten eerste weten we niet wat we precies slikken: er zitten vaak andere kruiden in dan op het etiket vermeld staat. We hebben ook nog helemaal geen zicht op de gevolgen op langere termijn van het slikken van veel van die kruiden. Begin jaren negentig was er het beruchte afslankschandaal, waarbij een honderdtal vrouwen te horen kreeg dat hun nieren onherstelbaar beschadigd waren doordat alternatieve artsen hun een cocktail met Chinese kruiden hadden voorgeschreven om te vermageren. Dat mengsel bevatte de plant Aristolochia, die een zuur bevat dat zeer giftig en kankerverwekkend is.

Gelijkenissen tussen AG en sekten.

Bij nader onderzoek zien we dat de AG en sekten een aantal gemeenschappelijke kenmerken hebben.Beide willen hun gebruikers of leden indoctrineren en maken daarbij systematisch gebruik van desinformatie en bedrog. Ze zijn intolerant voor kritiek en sluiten zich af voor informatie. Ze hebben een obsessie voor het occulte en hun houding is anti- en pseudo-wetenschappelijk. Hun denken is dogmatisch en irrationeel. Ze doen aan proselitisme en de buitenwereld wordt voorgesteld als dom en slecht. Net als de AG, dwepen ook sekten met complottheorieën.

Die overeenkomsten willen natuurlijk nog niet veel zeggen. Maar er is meer. Wanneer we een kijkje nemen in hun interne keuken, zien we dat sekten opvallend vaak gebruik maken van AG. Courante vormen van AG bij sekten zijn handoplegging, homeopathie, vreemde diëten zoals veganisme en macrobiotiek, Bachbloesems... Tot de verbeelding sprekend is ook de beruchte sekstherapie van de Bhagwansekte. Die AG is niet vrijblijvend voor de sekteleden. De sekte beschouwt haar ‘therapieën’ als de enige zaligmakende en weigert hun leden daarnaast de noodzakelijke medische zorg. Neem bijvoorbeeld de getuigen van Jehovah die zich tegen bloedtransfusies en inentingen kanten.

Isolatie

De vraag is nu hoe we die drang van sekten naar AG moeten verklaren.

Een fundamenteel kenmerk van sekten is dat ze er steeds op uit zijn om hun leden zo volledig mogelijk in te palmen. De leden worden geïndoctrineerd, verliezen hun persoonlijkheid en worden afhankelijk gemaakt van de hiërarchie en het gezag van de sekte. Om dat doel te bereiken is een isolement van de rest van de maatschappij noodzakelijk. Dat wil zeggen dat de banden met de familie en vrienden zo veel mogelijk verbroken moeten worden. Maar ook banden met reguliere zorgverstrekkers en opvoeders worden tegengewerkt. Sekten hebben daarom ook vaak hun eigen scholen of ze stimuleren thuisonderricht voor de kinderen. Ook eigen therapeuten en eigen artsen zijn cruciaal in die isolatiedrang.

Een prachtig voorbeeld van hoe sekten beslag leggen op alle facetten van het leven van hun leden, is de antroposofie. De antroposofische leer werd ontwikkeld door de Oostenrijker Rudolf Steiner (1861 - 1925). Antroposofen menen dat de werkelijkheid bestaat uit een spirituele en een materiële component die complementair zijn aan elkaar. Een ‘innerlijke scholingsweg’ moet je leven verdiepen en je helpen je ‘ware zelf’ te ontplooien. De antroposofen hebben ook hun eigen scholen, de Steinerscholen, die gebruik maken van de pedagogische ideeën van Steiner. De uiteindelijke doelstelling van zo’n school zou zijn dat het kind zich kan ontplooien tot een ‘vrij individu’. Daar kan je natuurlijk weinig op tegen hebben. Maar de middelen om tot dat doel te komen, doen ons de wenkbrauwen fronsen. Wat te denken bijvoorbeeld van de opvatting dat een kind tot aan de kleutertijd (die volgens de anthroposofische pedagogen tot aan de tandenwisseling gaat) aan ‘zijn lichaam en zijn organen bouwt’ en we het daarbij moeten ondersteunen door ‘ritme en fantasie’ ? En grammatica wordt best pas onderwezen aan kinderen van 14 - 15 jaar, omdat dat ‘structurele element van de grammatica houvast biedt in die moeilijke periode van de puberteit.’ Naast hun eigen pedagogie hebben de antroposofen ook hun eigen geneeskunde. Typisch voor sekten, en bij antroposofen in het bijzonder, is dat de zieke daarbij een schuldgevoel aangepraat wordt. Eigenlijk is het mensen hun eigen fout dat ze ziek worden. De primaire oorzaak van een ziekte ligt volgens antroposofen immers in het zielenleven. Hun ‘behandelingen’ worden dan ook gekenmerkt door biologische, spirituele en psychologische aspecten. Bekend is hun waardeloze kankerbehandeling met Iscador, een product dat uit maretak wordt bereid.

Psychische afhankelijkheid

Kenmerkend voor de AG is de psychische afhankelijkheid die men bij de patiënten tracht te creëren. En dat is natuurlijk een welkom element voor de sekten. Denk aan de dianetics van de kerk van de Scientology.

Deze ‘therapie’ zou je na zeer lang trainen in staat stellen voorgoed af te geraken van je ‘reactieve verstand’ dat de oorzaak zou zijn van irrationaliteit en allerlei ziektes en pijnen. Maar ook meer ingeburgerde vormen van AG zijn er op uit die afhankelijkheid te creëren. Zo zijn er de chiropractors die patiënten wijsmaken dat ze wekelijks hun nek moeten laten kraken.

Kunnen we uit dit alles besluiten dat de AG een sekte is of tot sektarisme leidt ? Het antwoord daarop is negatief. Ondanks de sektarische kenmerken die we aantreffen bij de AG, kan men er meestal gebruik van maken zonder zich daarom van de maatschappij af te zonderen. Om een idee te geven: naar schatting maakt ongeveer zeven tot tien procent van de Belgen gebruik van alternatieve geneeswijzen. Die mensen zijn meestal grote gebruikers van geneesmiddelen in het algemeen en voelen zich niet gelukkig. Slechts een kleine minderheid van dat percentage zijn ‘echte gelovigen’. Zij hebben ook een psychische afhankelijkheid van deze AG en zijn tevens geïnteresseerd in mystiek en occultisme.

Het omgekeerde is wel waar. Het verband bestaat erin dat een sekte niet zonder AG kan. Een eigen, alternatieve geneeskunde is noodzakelijk om de leden voldoende te kunnen isoleren  van de rest van de maatschappij.