Dinosauriërs: Fictie en Wetenschap

Stel je voor… een zonnige vakantiedag: ideaal voor een dagje uit met vrienden of familie naar een pretpark. Nee, niet naar Walibi, Bellewaerde of Plopsaland. De uitstap gaat naar ‘Jurassic Park’! Een prehistorisch wildpark waar je terugkeert in de tijd en een dolle rit maakt tussen levensechte dinosaurussen. Fantastisch toch?

Van ’Jurassic Park’ tot ‘Jurassic World’

De Amerikaanse auteur Michael Crichton had dit idee al in de jaren 80 van de vorige eeuw. Hij schreef het boek ‘Jurassic Park’, waarin hij vertelt over een wildpark van uitgestorven dieren ergens op een verzonnen eiland nabij Costa Rica.

De beroemde Amerikaanse filmmaker en regisseur Steven Spielberg gebruikte in 1993 die roman als inspiratie voor de kaskraker ‘Jurassic Park’. Die film was zo’n succes dat er nog een hele reeks volgde: ‘The Lost World: Jurassic Park’(1997), ‘Jurassic Park III’ (2001), ‘Jurassic World’ (2015), ‘Jurassic World: Fallen Kingdom’ (2018) en ‘Jurassic World: Dominion’ (2022), waarin de visuele effecten telkens spectaculairder werden. In de films lijken de dinosauriërs heel levensecht. Maar hun gedrag en hoe ze eruitzien komt niet altijd overeen met de laatste nieuwe wetenschappelijke ontdekkingen…

Laat mij u even voorstellen: de ‘DINOSAURIER’

Ze ontstonden pas zo’n 225 miljoen jaar geleden, terwijl de aarde al ongeveer 4500 miljoen jaar oud is. Ze leefden tijdens het Krijt, Jura en Trias tijdperk. De dinosauriërs bleven ongeveer 160 miljoen jaar op onze aarde. Dat is heel lang, want de mens bestaat pas ongeveer 2 miljoen jaar. Dus, mensen en dino’s zijn elkaar nooit in levende lijve tegengekomen.

Waarom er nu geen dinosauriërs meer zijn? Dat weten de geleerden zelf niet precies. Sommigen  denken dat er 65 miljoen jaar geleden een meteoriet op aarde is gevallen en dat er daardoor teveel stof en rook was en dus te weinig zonlicht, waardoor er geen planten meer konden groeien. De dinosauriërs konden zich hier niet zo snel aan aanpassen en stierven toen allemaal uit. Of waren er op een bepaald moment teveel vulkaanuitbarstingen zodat er ook heel veel rook en weinig zon op aarde was? Ook grote veranderingen in het weer kunnen de oorzaak zijn geweest van het uitsterven van deze dieren.

Paleontologen ontgoocheld over ‘Jurassic World’

Terug naar de film. ‘Jurassic World’ uit 2015 neemt je mee in een spannend en spectaculair dino-avontuur in 3D, maar is een teleurstelling voor de wetenschap. Is dat zo erg, vraag je je misschien af. Ja en nee. Het gaat hier over ‘sciencefiction’ waarin ‘fantasie’ boven de waarheid staat. Maar het is bewezen dat mensen hun kennis van de paleontologie niet uit de schoolboeken halen, maar wel uit films. Dus ons beeld van hoe dinosauriërs eruitzien en zich gedragen is heel erg beïnvloed door de  Jurassicfilms.

In de eerste Jurassicpark-film werd toch wel rekening gehouden met de meest nieuwe wetenschappelijke ontdekkingen: Steven Spielberg kreeg daarvoor advies van de Amerikaanse paleontoloog Jack Horner. Zo dacht men bijvoorbeeld vroeger dat de staart van de dino’s achter hen aansleepte en dat ze erop leunden (zoals een kangoeroe in rust). Door onderzoek ontdekte men dat dat niet zo is. Men vond namelijk in fossiele dinosporen geen staartafdruk. Dankzij de film kwam iedereen dit te weten. ‘Jurassic Park’ leerde ons ook dat dinosaurussen geen lompe, domme hagedissen zijn maar actieve, beweeglijke en intelligente dieren.

Ook de Tyrannosaurus Rex (T-Rex) gedroeg zich in de film niet echt ‘zoals het hoort’. In werkelijkheid detecteerde hij zijn prooi niet door beweging, maar wel dankzij een supergoed ontwikkeld zicht- en reukorgaan. Hij is ook niet zo snel als in de film, waar hij zonder moeite een auto achtervolgt. Hij kon waarschijnlijk niet sneller lopen dan wij. Door zijn grootte was hij wellicht ook geen actieve jager, maar wel een aaseter.

De wetenschap ontdekt elk jaar nieuwe dingen over deze uitgestorven diersoort, zo vertelt Jack Horner. De belangrijkste ontdekking van het laatste decennium (op basis van uitzonderlijk goed bewaarde fossielen) is dat vele, ook niet-vliegende dinosaurussen veren hadden. Zo weten we ondertussen dat de Velociraptor bedekt was met veren en de T.Rex een donslaag had. Men vermoedt zelfs dat alle dinosaurussen een of andere vorm van veren hadden. Groot was  de ontgoocheling  bij de wetenschappers wanneer bleek dat in de film ‘Jurassic World’ de dino’s niet aangepast waren aan die nieuwe ontdekking. De filmmakers kozen bewust voor een fout weergavebeeld van de dieren. Ze gaven als reden dat het te duur was om de dino’s door middel van computeranimaties een verenpak te geven. Ook vonden ze dat een dino met schubben er veel angstaanjagender uitziet dan een met veren. Jammer, want op die manier verliezen de films hun betrouwbare, wetenschappelijke basis. Een gemiste kans ook om ons beeld van deze fascinerende, prehistorische wezens opnieuw bij te stellen. Een ander gebrek in ‘Jurassic World’ is dat er enkele nieuwe ‘dino’s’ te zien zijn die eigenlijk geen dinosaurussen zijn. De Mosasaurus (een prehistorisch dier dat in de oceaan leefde), die wel samenleefde met de dinosaurussen maar eigenlijk familie is van de slangen en varanen. Bovendien is de Mosasaurus in de film een stuk kleiner dan in het echt en heeft hij ook geen gevorkte tong (zoals de slang). Een andere soort die in de film wordt voorgesteld is de  Pterosaurus, die wel dezelfde voorouders heeft als de dinosaurus, maar er geen is. In de film zie je bovendien hoe zo’n Pterosaurus in zijn vlucht mensen grijpt als prooi. Ook al hadden ze vleugels met een spanwijdte tot wel 7 meter, ze wogen veel te licht om mensen te kunnen oppikken. Ze worden ook voorgesteld als kale wezens, terwijl ze eigenlijk een harige vacht hadden.

Een andere grote flater is dat de dinosaurussen weer te zien zijn als staart-voortslepende hagedissen. Met hangende staarten of staarten die zelfs over de grond slepen! Nochtans was dit in de eerste ‘Jurassic Park’-film niet zo.

Jammer dat ‘Jurassic World’ de gevederde dino’s en andere nieuwe wetenschappelijke inzichten in het fascinerende leven van die dieren niet getoond heeft in de film. 

Maar de hele ‘Jurassic-reeks’ blijft natuurlijk een fascinerende en spannende  filmreeks, die zonder twijfel veel jongeren kan begeesteren tot wetenschap.

Bronnen

Fictie versus wetenschap in Jurassic World (Cliff Beeckman)

wikipedia en wikikids

https://spreekbeurten.info/dinosauriers.html

Opdrachten voor de leerlingen

1. Gesprek: Hoe belangrijk vind jij het dat filmmakers hun scenario aanpassen aan de laatste wetenschappelijke bevindingen?
2. Muzische opdracht: teken of boetseer een dino volgens de laatste nieuwe wetenschappelijke inzichten.

Enkele woorden uitgelegd

• kaskraker: Bioscoopfilm die een groot succes is     
• schutkleur: kleur waarmee je niet afsteekt tegen de omgeving 
• Triastijdperk: van 252miljoen tot 201miljoen jaar geleden       
• Juratijdperk: van 201miljoen tot 145miljoen jaar geleden       
• Krijttijdperk: van 145miljoen tot 66miljoen jaar geleden
• meteoriet: stuk steen uit de ruimte
• paleontologie: wetenschap die zich bezighoudt met het bestuderen van fossielen
• Velociraptor: vleesetende dino (roofdier)
• Tyrannosaurus Rex: heel grote vleesetende dino
• detecteren: opsporen
• aaseter: dier dat van dode dieren leeft
• decennium: periode van 10 jaar
• weergavebeeld: beeld dat getoond wordt
• Mosasaurus: uitgestorven zeereptiel (geen dinosaurus dus)
• Pterosaurus: uitgestorven vliegend reptiel (ook geen dinosaurus,wel zelfde voorouders) 
• spanwijdte: afstand tussen uiteinde van beide vleugels
• begeesteren: enthousiast maken