Skeptische Put 2000: Test Aankoop en Test Gezondheid

Omdat een niet-commerciële vereniging die als doel heeft de consument te beschermen boven elke verdenking van partijdigheid, van bevoordelen of benadelen moet staan.

Op gebied van geneeskunde heeft de Verbruikersunie Test Aankoop bijna steeds zeer correcte informatie geleverd in haar publicaties Test Aankoop (TA) en Test Gezondheid (TG), maar af en toe is ze toch wel eens op een onbegrijpelijke manier uit de bocht gegaan. Regelmatig wordt er op een openlijke of verdoken manier reclame gemaakt voor niet bewezen behandelingen, of wordt het gebrek aan bewijs voor de werking ervan omfloerst of dubbelzinnig voorgesteld. Dat is al jaren bezig.

Enkele voorbeelden

In TA van september 1991 staat onder de titel "Alternatieve Geneeswijze en Klassieke Geneeskunde" letterlijk te lezen dat "acupunctuur als verdovingsmethode stilaan algemene erkenning begint te genieten". Dat was toen niet waar en nu ook nog steeds niet. Wij hebben hen toen gevraagd in welke hospitalen de operaties uitgevoerd worden met acupunctuur als verdoving, maar nooit een antwoord gekregen. Wij vragen hen nu weer uitdrukkelijk: zeg ons welke ziekenhuizen de meeste , of veel operaties uitvoeren zonder normale verdoving.

In hetzelfde artikel wordt ook gevraagd naar de tevredenheid van de gebruiker. Vermits die nogal hoog lag werd gepleit voor een erkenning, want schrijven ze: "Iets waar zoveel mensen over tevreden zijn mag toch niet genegeerd worden." Ze gaan er aan voorbij dat tevredenheid iets heel anders is dan werking en er eigenlijk helemaal niets over zegt. Tevredenheid wordt bepaald door het subjectieve gevoel van vriendelijkheid en goede service Hier werd dus bewust een verwarring geschapen met bewijs voor werking of schade. Volgens dezelfde redenering zouden we misschien aan reizigers naar Lourdes of aan rokers kunnen vragen of ze tevreden zijn over hun reis of hun sigarettenmerk, en dan oordelen dat het wel goed moet zijn en zeker niet mag genegeerd worden.

Merkwaardig genoeg was er iets later nog een ander vergelijkbaar artikel in TA van oktober 1990. Onder de titel "Kwakzalverij, geen Mirakels" werd een enquête gehouden over duidelijk waardeloze of bedrieglijke behandelingen en apparaten, die gedefinieerd worden als zonder enig bewijs voor hun werking. Men kan zich afvragen wat het verschil is met de alternatieve geneeswijzen van het september artikel, die toch ook geen enkel overtuigend bewijs hebben voor hun werking. De overeenkomst is nog groter want alhoewel de meeste gebruikers van die bedrogmiddelen wel meenden dat het niet werkte waren ze er toch "tevreden" over.
De tabellen over het percentage gebruik en de "tevredenheid" staan in de uitgebreide licentiaatthesis van de auteur Guido Adriaenssens (VUB 1990) maar werden niet overgenomen in het TA-artikel. Merkwaardig is dat de cijfers een sterke overeenkomst vertonen met die van de alternatieve behandelingen. Ook de redenen waarom de mensen zich er aan wagen zijn zeer vergelijkbaar.
Op basis van dezelfde populariteit en tevredenheid had TA ook hier toch kunnen pleiten voor een erkenning van bijv. haargroeimiddelen, elektrische kwakapparaten of borstvergroters. Een brief van SKEPP aan TA om te vragen naar het waarom van deze twee maten en gewichten werd nooit beantwoord. Een vraag aan TA: ik ken iemand die alle dagen drie glazen whisky drinkt voor zijn aders, en daar zeer tevreden over is. Verdient dat geen erkenning?

Maar er is meer.

In Test Gezondheid van november 1997 wordt de lof van de homeopathie bezongen. De propaganda van de homeopaten wordt gewoon overgenomen met weinig of geen relativering. Het wordt voorgesteld of het homeopathisch jargon over de "beelden" van hun geneesmiddelen en de similia regel allemaal waar en bewezen zou zijn. Nergens wordt er op gewezen dat er nog nooit enig overtuigend bewijs werd geleverd dat die regels van de homeopaten op enige werkelijkheid berusten. Ze moffelen handig weg dat voor de zgn. complexe middelen er door de fabriek wel degelijk ziekten en symptomen vermeld worden zonder dat daar ooit een bewijs voor geleverd werd. Ze beweren dat er geen Europese regelgeving bestaat voor homeopathische producten die geconcentreerd zijn. Dat is een pertinente onwaarheid. De Europese richtlijn 92/73/EEC van 22 September 1992 zegt duidelijk dat ook homeopathische middelen geen enkele ziekte mogen vemelden of een merknaam mogen dragen als er geen bewijs voor de werking geleverd werd.
TA had moeten aanklagen dat de homeopathische business hier duidelijk aan bedrog doet. Deze miljardenbusiness vraagt uitzonderingen op de plicht van bewijsvoering omdat homeopathische middelen "geen ziekten behandelen" en dan brengt hij toch medicijnen tegen bepaalde ziekten op de markt zonder enig bewijs van werking. Wie verdedigt TA hier? Zeker niet de patiënt.

Maar er is nog meer.

In juli 1998 verschijnt er een lovend artikel over chiropraxie, een vorm van manipuleren of "kraken". Dat artikel komt ook weer recht uit de propagandawinkel van de vereniging in kwestie. Zelfs het verhaal dat de stichter het ontdekt zou hebben omdat hij een dove weer liet horen door zijn nek te kraken staat er in. Lieve Test Aankoop, hoeveel gevallen van aldus genezen doven kent u?

Over de zeer ernstige kritiek die op die methode bestaat: geen woord. De gekende gevaren, die zeker niet zo zeldzaam zijn als zij beweren, worden gewoon weggewimpeld. De subluxatie diagnose waarop dit hele systeem steunt, wordt voorgesteld alsof het een feit is, alhoewel nog nooit het bestaan van die subluxatie aangetoond werd. Ook daar wordt met geen woord over gerept, evenmin als over het door chiropractors systematisch afraden van vaccinaties, hun gekke diëten en vitaminekuren die ze voorschrijven. Ze schrijven zelfs dat het een opleiding van universitair niveau is die voldoende kwaliteit biedt, voorbijgaand aan het aantal nepscholen dat overal bestaat en de rapporten over de gevaarlijke nonsens die daar onderwezen wordt. De chiropractors hadden hen wijsgemaakt dat ze enkel tussenkomen bij rugpijn en gewrichtsproblemen. De werkelijkheid is wel anders, ze kraken zowat voor alles: astma, oorontsteking, hartziekten tot bedwateren toe. Ze maken zelfs reclame om baby's vlak na de geboorte te kraken om ze te behoeden tegen wiegendood.

Wat nog?

In Test Gezondheid van oktober 1999 een artikel over koortsblaasjes en de vraag of de producten van Svensson en Dr. Vogel op basis van rode zonnehoed of Echinacea daar tegen helpen. Hun antwoord is zeer verhelderend: "vermits er geen gegevens bekend zijn over de werking kunnen ze niet antwoorden op die vraag". 
Begrijpe wie het kan. Dit is de wereld op zijn kop zetten. Wie een product verkoopt tegen een bepaalde ziekte heeft toch wel de plicht om overtuigende bewijzen te leveren dat het werkt, en wie die bewijzen niet kan leveren is een oplichter of kwakzalver dachten wij. TG denkt daar blijkbaar anders over.

En het blijft maar komen.

In het nummer van TG december 99 januari 2000 stelt een lezer een vraag over de doeltreffendheid van een product dat door de homeopathische fabriek Homeoden-Heel op de markt gebracht wordt : de PCB-Dioxinekuur. Test Aankoop zegt dat zij die firma hebben aangeschreven en wel enige documenten aankregen, maar die bleken over iets heel anders te gaan: over de algemene principes van de homeopathie en ook iets over ratten en tetrachloorkoolstof. Met andere woorden totaal naast de vraag en die firma had geen enkel bewijs voor de werking.
Van een verdediger van de patiëntenbelangen zou men nu verwachten dat ze zeggen "dit is oplichterij", maar neen hoor, TG gaat er nog heel ernstig op in, zegt dat ze zich niet willen uitspreken over de degelijkheid van die onderzoeken, (die dus totaal niets te maken hadden met de beweringen) en zegt dan op het einde heel voorzichtig dat dergelijke beweringen toch wel wat voorbarig zijn, en zelfs misleidend.

In januari 2001 bespreken ze het artikel van Reilly over verstopte neus en homeopathie (zelfs geen echte homeopathie maar isopathie) onder de titel "Werkt het of werkt het niet?". Van dit artikel wordt in de medisch pers geen spaander heel gelaten, maar het enige wat TG daarover zegt is dat je de brieven voor en tegen kan vinden in het British Medical Journal. Zouden er veel abonnees van TG ook een abonnement hebben op het BMJ? In het oorspronkelijk artikel zeggen de auteurs zèlf dat deze proef geen bewijs is voor de werking. Deze woorden worden door TG enkel in het Engels geciteerd. Waarom heeft de lezer die geen Engels kent niet het recht om onomwonden te horen dat er geen bewijs voor werking werd geleverd?

En dan verschijnt er enkele maanden geleden het boek van TG met als titel "Handboek andere Geneeswijzen", een boek van zeer goede kwaliteit waar bijna al deze kwakbehandelingen kordaat worden afgeraden. Zouden er binnen de Verbruikersunie twee verschillende redacties aan het werk zijn, een eerlijke en een andere met een verborgen agenda? Bijna alle artikels in TG zijn zeer objectief maar af en toe sluipt er blijkbaar een andere stem binnen die sluiks en soms zelfs openlijk tracht de argeloze lezer een niet bewezen behandeling aan te smeren. Voor die persoon of personen is deze skeptische put bestemd.

Wim Betz , Gustaaf Cornelis, Geerdt Magiels, Jean Paul Van Bendegem

(Werkgroep Skeptische Prijzen)