Ilse van Lysebeth en Ellen Vermeulen winnen Zesde Vijs - Laudatio

Dames en heren, beste medeskeptici,

Het zou onjuist zijn te beweren dat de commissie voor de skeptische prijzen veel keuze had bij het toekennen van de Zesde Vijs. Publicaties die voor de Vijs in aanmerking komen, zijn en blijven relatief zeldzaam. Ze zijn druppels op een hete plaat, niets meer dan druppels, vergeleken met de stroom van onzin die ons dagelijks bereikt, en met de oceaan van vaagheid, oppervlakkigheid en onverschilligheid waarin we zin en onzin soms niet meer van elkaar kunnen onderscheiden. De keuze was beperkt, maar toch verdienen de winnaars van de Zesde Vijs 2009 hun prijs dubbel en dik.

Net als vorig jaar gaat de Vijs naar een tv-documentaire die door de openbare omroep werd uitgezonden. Ditmaal is het een eigen productie van de VRT (ter herinnering, vorig jaar was het een reportage van RTBF-journalist Bruno Clément, die door Ter Zake was heruitgezonden). Het gaat om een reportage voor Panorama, uitgezonden op 10 oktober van afgelopen jaar, naar aanleiding van de heiligverklaring van pater Damiaan. Het ging daarbij meer specifiek om het mirakel dat die heiligverklaring mogelijk maakte.

Houdt SKEPP zich dan met mirakels bezig? Zeker. Als SKEPP verschijnselen bestudeert die volgens de huidige stand van de wetenschap onmogelijk zijn, dan vallen mirakels daar per definitie onder. Daar zou niemand een probleem mee mogen hebben. De katholieke kerk erkent in principe alleen iets als mirakel als het wetenschappelijk onverklaarbaar is en eist daarvoor zelfs een voorafgaand onderzoek. Daar zijn we het als SKEPP volledig mee eens. We beweren niet dat mirakels niet kunnen bestaan. Dat zou een vooroordeel zijn, en SKEPP beweert of ontkent niets a priori. SKEPP onderzoekt. We stellen echter wel vast dat de vermeende bewijzen voor het bestaan van mirakels bijzonder zwak en betwistbaar zijn. En daar wringt het schoentje.

Dat is nu precies wat de reportage De Mirakelmakers aantoont. We zien hoe Audrey Toguchi, een Hawaïaanse oude dame die van kanker is geopereerd, chemotherapie weigert om vastgestelde uitzaaiingen in de longen te behandelen en haar hoop stelt op God en pater Damiaan. Na enkele maanden blijken de uitzaaiingen verdwenen. De behandelende arts, dr. Walter Chang, beschouwt de genezing als medisch onverklaarbaar en daarmee is het mirakel gevonden. Bij nader inzien hapert er echter van alles aan dat onverklaarbare. Zo legt de kankerspecialist Simon Van Belle in de reportage uit waarom gezwellen ook zonder specifieke behandeling kunnen verdwijnen. Bovendien wordt opgemerkt dat dr. Chang mogelijk niet eerlijk is geweest in zijn diagnoses. Zo bleek het bewijsmateriaal voor de uitzaaiing uit het dossier verdwenen te zijn. Audrey Toguchi is misschien genezen van een ziekte die ze niet had (iets wat meer voorkomt bij erkende mirakels). En wat te denken van dokter Chang die in zijn carrière al vijf onverklaarbare genezingen heeft meegemaakt? Hoogst betwistbaar, zo blijkt uit de reportage. De Congregatie voor de Heiligenzaken in Rome beschikt over medische experts die deze bezwaren hadden kunnen vaststellen. Maar de reportage toont aan dat ze dat niet deden en dat een van de centrale instellingen van de katholieke kerk van de medische wetenschap een lachertje maakt.

Bovendien vernemen we in De Mirakelmakers dat zelfs de kerkelijke regels voor de erkenning van een mirakel niet worden gerespecteerd. Volgens die regels is het immers niet voldoende dat een verschijnsel wetenschappelijk onverklaarbaar is, er moet bovendien worden aangetoond dat het tot stand gekomen is door de tussenkomst van de betrokken kandidaat-heilige – in dit geval dus pater Damiaan. Volgens haar oorspronkelijke verklaring zou mevrouw Toguchi echter maar liefst elf verschillende personen hebben aangeroepen om voor haar genezing bij God tussen te komen. Pater Damiaan was slechts een van die elf. Daarmee kon niet worden aangetoond dat Damiaan aan de oorzaak van haar genezing lag. Toch zien we in de uitzending hoe een kerkelijke commissie in Hawaï mevrouw Toguchi en enkele getuigen gaat ondervragen en tot de conclusie komt dat het alleen pater Damiaan is geweest. We horen een getuige zeggen dat de ondervraging weinig kritisch verliep.

Kortom, de reportage maakt duidelijk dat het mirakel op zeer dubieuze gronden erkend is. En waarom? Omdat er nu eenmaal formeel een mirakel nodig is voor een heiligverklaring. De manier waarop dat gebeurt, roept enige gêne op. Zoals dr. Van Belle het op het einde treffend uitdrukt is het een beetje oneerbiedig om een medisch mirakel bij elkaar te rapen om erkenning te geven aan iemand die vroeger waarschijnlijk veel goeds gedaan heeft, ook op medisch gebied.