Nieuwe vorm van kwakzalverij: invriezen van navelstrengbloed voor eigen gebruik

Het herinjecteren van eigen bloed is een oeroude gewoonte, vaak verkocht met theorieën over het versterken van de eigen weerstand. De gebrekkige en weinig kritische informatie over de mogelijkheden van stamcellen en navelstrengbloed sluit naadloos aan bij deze oude ideeën en creëert zo de ideale ruimte voor de moderne kwakzalver. Het invriezen van navelstrengbloed voor eigen gebruik, een smerige vorm  van nieuwe kwakzalverij, parasiteert op het moederinstinct van zwangere vrouwen, bezorgd om de gezondheid van hun kind.

Instellingen zoals de Stichting Cryo-Save, Cells4health, Cells4life of Stamcelbank Nederland maken uitgebreid reclame voor het tegen betaling invriezen van stamcellen uit beenmerg en navelstrengbloed. In diverse tijdschriften staan advertenties, gericht op zwangere vrouwen. In Nederland bleek verbazend genoeg twee derde van de verloskundige praktijken  bereid te zijn om mee te werken aan het tegen betaling opslaan van navelstrengbloed voor eigen gebruik. Marktonderzoek suggereert dat het in België nog erger is. Drie kwart van de ondervraagden, bevolking zowel als artsen, vindt dat zij het recht en de vrije keuze moeten hebben om zelf stamcellen te bewaren bij de geboorte. Sensationele hoera-journalistiek over stamcellen, gebrekkige wetenschappelijke bijscholing van artsen en gebrekkige geïnformeerdheid van zwangere vrouwen door de tandeloze publieke gezondheidszorg zijn daar de hoofdoorzaak van.

Gebruik van navelstrengbloed

De therapeutische indicaties van stamcellen zijn beperkt. De meest voorkomende toepassing van stamcellen is de transplantatie van deze cellen bij de behandeling van kwaadaardige bloedziekten. Door bestraling en chemotherapie worden zoveel mogelijk zieke cellen vernietigd en daarna vervangen door gezonde stamcellen. Die stamcellen regenereren dan gezonde bloedcellen: witte en rode bloedcellen en bloedplaatjes. Indien iemand een donor nodig heeft, wordt eerst gezocht naar een geschikte donor in de familie. Als die niet beschikbaar is, wordt in het wereldwijde bestand van vijf miljoen donoren gezocht (België registreert er 50.000, een behoorlijk resultaat). Eigen stamcellen uit navelstrengbloed zijn natuurlijk geschikt, maar er kleven ook bezwaren aan. Het bloed van één navelstreng bevat veel stamcellen, maar het volume is beperkt. Grote kinderen en volwassenen hebben er niet genoeg aan, waardoor bij deze patiënten ook navelstrengbloed van andere donoren nodig is. Bij een navelstrengbloedtransplantatie van een andere donor zullen de witte bloedcellen van de donor zich keren tegen de nog overblijvende kwaadaardige witte bloedcellen van de receptor, het zogenaamde “graft versus host”-effect. Het grootste bezwaar tegen het gebruik van eigen stamcellen is dan dat bepaalde vormen van leukemie, die vooral voorkomen bij die jongere kinderen waarvoor een enkele navelstreng nog voldoende is, reeds embryonaal aanwezig zijn in die stamcellen van het eigen navelstrengbloed.

De kans op het vinden van een geschikte donor hangt mee af van de zeldzaamheid van het weefseltype van de patiënt. 30% vindt een donor in de eigen familie, de kans op een goede match in de bank is gemiddeld 1 op 150.000 (niet veel, maar er zijn vijf miljoen donoren). De kans dat een kind een kwaadaardige bloedziekte krijgt, dat dat gebeurt op een voldoende jonge leeftijd zodat een enkele navelstreng volstaat, dat die bloedziekte niet reeds embryonaal aanwezig is in de stamcellen, dat er geen donor is in de eigen familie en ook niet in de wereldwijde bloedbank, is daarbij niet nul, maar wel verwaarloosbaar klein.

In de navelstreng zijn ook stamcellen aanwezig die bot of kraakbeen kunnen regenereren. Bij mensen boven de vijftig is het vaak moeilijk om die te kweken uit het beenmerg. Het ingevroren bloed moet dan meer dan vijftig jaar worden bewaard en van goede kwaliteit blijven. Bovendien staat de technologie de komende vijftig jaar niet stil. In 2002 slaagde de baanbrekende onderzoeksgroep van Catherine Verfaillie, de toponderzoekster die vooral bekend is omdat ze naar België terugkeerde, erin “multipotente progenitorcellen” te kweken uit beenmerg. Die cellen kunnen verschillende celtypen vormen, zoals zenuwcellen, spier- en levercellen. De methode van Verfaillie is nu gereproduceerd door andere onderzoekers, is robuust en niet afhankelijk van de leeftijd van de donor. Dat betekent dat er geen noodzaak meer is om op een jongere leeftijd beenmerg in te vriezen.

Een dankbare doelgroep van de kwakzalverij zijn uitbehandelde patiënten met terminale aandoeningen. Er is geen enkel bewijs dat patiënten met amyotrofische laterale sclerose (ALS), multiple sclerose of een beroerte baat hebben bij behandeling met stamcellen uit beenmerg of navelstrengbloed. Turkije wordt meer en meer een Europese vrijhaven voor moderne kwakzalverijen zoals stamceltherapie of dendritische celtherapie, de familie kan tegelijkertijd met vakantie aan een zonnig strand. In deze “all in”-formules benaderen genezers de spaargelden van wanhopige zieken nog holistischer, door het overnemen van onbewezen experimentele medische technieken naast het bekende alternatieve kwakzalven. Een van de zes beroertepatiënten die er onder begeleiding van Cells4health werd behandeld met stamceltherapie kreeg epileptische toevallen na de transplantatie.

De behandeling van een hartinfarct  met al dan niet eigen beenmerg geniet een aparte status. Patiënten met grote infarcten verbeterden door therapie met stamcellen uit het beenmerg, al zijn de resultaten nog ver van duidelijk. Het is onwaarschijnlijk dat die cellen zich omvormen tot hartspiercellen. Vermoedelijk stimuleren deze beenmergcellen de nieuwe bloedvatvorming in het infarctgebied. Deze transplantaties van beenmergcellen in het hart lijken veilig te zijn. De behandeling is nog experimenteel, en ook hier ligt het optreden van de ziekte in de verre toekomst. Bij deze studies is nog nooit gebruik gemaakt van ingevroren cellen, laat staan van gedurende decennia ingevroren cellen. Er is evenmin onderzocht of navelstrengbloed even effectief is als beenmerg. Behandelingen met stamcellen van ernstig hartfalen of hartspierziekten zijn nog volledig experimenteel – recent werd een onderzoek in Nederland gestopt wegens twijfels over de veiligheid.

“Gift for life”

In de meeste Europese landen bestaat een navelstrengbloedbank die voorziet in de opslag voor publiek gebruik van stamcellen uit navelstrengbloed. In België is die bloedbank te vinden in Leuven, onder leiding van Marc Bogaerts. Als de informatie nog klopt, worden de kosten van dit initiatief volledig gedragen door vrijwilligers, benefietavonden en tutti quanti, best te beschrijven als “een publieke schande”. Aan de opslag van navelstrengbloed in deze bank zijn voor de patiënt geen kosten verbonden, het bloed is vrij beschikbaar voor ieder die het nodig heeft. Privé-bloedbanken vragen forse bedragen om navelstrengbloed in te vriezen en te bewaren, in België 985 euro voor twintig jaar. Omdat de peperdure weefseltyperingen van een publieke bloedbank niet moeten gebeuren, wordt de winst geschat op zo’n 600 euro per staal. Het is dan ook niet te verwonderen dat men met reclame over “the gift for life” aanstaande moeders ervan probeert te overtuigen dat men een soort van garantie kan geven voor de net geboren mens. Indien er in de toekomst organen of orgaanfuncties zouden wegvallen, zouden de diepgevroren cellen beschikbaar zijn om de organen te repareren. De nadelen worden niet vermeld in de glanzende brochures. Het aseptisch verzamelen van navelstrengbloed is niet zo eenvoudig. In Engeland bleek ongeveer 30% bacterieel besmet en dus ongeschikt voor gebruik. Zoals vermeld is het nut van deze stamcellen totnogtoe óf uiterst beperkt óf zeer onzeker. De kans dat een kind die cellen ooit nodig heeft, schat Bogaerts op 1 op 100.000, of 60 miljoen euro winst per geholpen kind voor het betrokken bedrijf. Daarvoor kan je wel een advocaat van kwade zaken inhuren om critici de mond te snoeren.

Een ander bedreigend kenmerk van deze uit de VS overgewaaide wanpraktijken is het gretig misbruiken van de rechtsstaat. Cryo-Save daagde de Leuvense professor Marc Bogaerts en de VLD-politicus en huisarts Patrick Vankrunkelsven voor de rechtbank omdat ze “Cryo-Save op lasterlijke wijze afschilderden als bedrieger”. Wij mogen hopen dat Vankrunkelsven en Bogaerts een loodzware tegeneis stellen ten voordele van de publieke navelstrengbloedbank en dat de Belgische rechtspraak een kloeke jurisprudentie opbouwt om de vrije meningsuiting en het recht op onafhankelijke informatie van het publiek te beschermen tegen dergelijke commerciële organisaties met meer advocaten dan scrupules. Waar Vankrunkelsven hier nog een indirect belang zou kunnen hebben als politicus, daar heeft professor Bogaerts zeker geen naspeurbaar belang, buiten dat van de toekomstige gebruikers van de publieke bank. Skepp wenst hem en Vankrunkelsven proficiat met hun moedige standpunten en duimt voor een goede afloop.

Een rijke traditie van belangeloze bloeddonors

Wat Amerika helemaal niet kent, maar de Belgische publieke gezondheidszorg wel, is het belangeloze bloeddonorschap. Terwijl hiv-aids in de VS bij hemofiliepatiënten een ware slachting heeft aangericht, hebben onze vrijwillige donors hen beschermd tegen hiv-aids. Dat is een mooie en rijke traditie van onze solidaire zorg, die we moeten koesteren. We mogen hopen dat die traditie zich verder kan uitstrekken over het belangeloze navelstrengbloeddonorschap en we zijn ervan overtuigd dat de Belgische jonge moeders daar graag aan meewerken. Het Ministerie van Volksgezondheid is hier totnogtoe in gebreke gebleven. We hopen dat de publieke navelstrengbloedbank als publiek goed wordt erkend en dat artsen en moeders beter geïnformeerd worden over het nut van publieke opslag en de nadelen van private opslag.

Commerciële firma’s maken misbruik van de onwetendheid van vele zwangere vrouwen. Er is geen enkel bewijs dat het invriezen van navelstrengbloed voor eigen gebruik zinvol is. Als mensen ooit stamcellen nodig hebben, dan kunnen zij heel goed (en vaak beter dan met opgeslagen eigen stamcellen) behandeld worden met eigen ‘verse’ stamcellen uit het bloed of beenmerg of met stamcellen uit de publieke navelstrengbloedbank. Artsen die aan de praktijken van deze privé-firma’s meewerken zijn schuldig aan misleiding. Als zij niet opgeleid zijn in het aseptisch verzamelen van navelstrengbloed, begaan ze een beroepsfout. Naast voorlichting – van het publiek maar ook van artsen – pleit Skepp voor een algemeen verbod op commerciële navelstrengbloedbanken. België moet trots zijn op zijn publieke bloedbank met belangeloze donors. Laat ons in de toekomst ook trots zijn op onze publieke navelstrengbloedbank met belangeloze navelstrengbloeddonors, een echte “gift for life”.

Informatie over de Belgische navelstrengbloedbank vindt u op:
https://www.uzleuven.be/nl/navelstrengbloedbank

Dit artikel is geschreven voor "Wonder en is gheen Wonder", op basis van “Invriezen van navelstrengbloed en beenmerg voor eigen gebruik: hedendaagse kwakzalverij?”, gepubliceerd door Braat en anderen in het Nederlands Tijdschrift voor Geneeskunde van 4 november 2006 (NTvG 2006;150:2410).