Wat is stress?

Vanuit een evolutionair en biologisch perspectief bekeken, is het een verhoogde staat van paraatheid om het hoofd te kunnen bieden aan bedreigende situaties. In een ver evolutionair verleden waren de meest bedreigende situaties aanvallen door roofdieren, voedselgebrek, conflicten binnen de groep en conflicten met andere groepen. In de huidige Westerse omgeving wordt stress ook veroorzaakt door onder andere de (subjectieve) ervaring van een hoge werkdruk.

Wat geloven mensen?

• Dat stress soms goed is en soms slecht. Stress zou dus niet altijd een probleem zijn.
• Dat je je kan trainen in stressbestendiger worden.
• Dat het dus min of meer ook je eigen fout is als je teveel stress hebt.

Waarom geloven mensen dit?

• veel mensen hebben geen idee waar je deugdelijke informatie over stress kunt terugvinden, zoals bijvoorbeeld de Belstressonderzoeken I, II en III uitgevoerd door academische onderzoekers van de Universiteit van Gent en de ULB te Brussel.
• omdat met de regelmaat van de klok boeken verschijnen, ook van vermeende autoriteitsfiguren die zich opwerpen als experts inzake stress (soms een gewone huisarts die aan geen enkel wetenschappelijk onderzoek deelnam en de huidige stand van de wetenschap duidelijk niet meer volgt).

Wat zijn de feiten en wat zegt de wetenschap?

• Stress produceert stoffen zoals het stresshormoon cortisol. Bepaalde stoffen hebben negatieve effecten op onze hersenen en andere organen. Stress kan bijvoorbeeld het geheugen aantasten, het angstmechanisme overactief maken. Voor werkgerelateerde stress toonden de Belstress-onderzoeken aan dat stress de oorzaak was voor aandoeningen zoals depressie (meer bij vrouwen), burnout, lage rugpijn (meer bij mannen), verhoogde bloeddruk en andere cardiovasculaire problemen. Deze onderzoeken vonden voor België plaats tussen 1994 en 2006 bij 24.000 werknemers in 32 organisaties.
• Het lichaam kan maar zolang stress verwerken tot het uitgeput is (Selye).
• De Belstress-onderzoeken toonden ondermeer aan dat volgende zaken leiden tot verhoogde stress:
  • hoofdfactor 1: weinig controle over het eigen werk en de werktijd (job control: autonomy & use of skills – de houding van de directe chef speelt hierin een belangrijke rol)
  • hoofdfactor 2: weinig sociale steun (social support)
  • andere factoren:
    • hard en snel moeten werken (demand)
    • een onevenwicht tussen inspanningen en beloningen
    • werkonzekerheid
    • pesten op het werk
    • een problematische balans tussen werk en privé
• Deze stressproblematiek doet zich voor ongeacht individuele predisposities (aanleg). Er zijn uiteraard verschillen tussen individuen, maar de Belstress-onderzoeken brachten aan het licht dat “een systeem” wel degelijk leidt tot verhoogde klachten en verhoogd ziekteverzuim bij mensen.

Bronnen (ondermeer):

Belkic K, Landsbergis P, Schnall P, Baker D, Theorell T, Siegrist J, Peter R, Karasek R. (2000) Psychosocial factors: review of the empirical data among men. Occupational Medicine 2000; 15(1): 24-46.

Belkic KL, Landsbergis PA, Schnall PL, Baker D. (2004) Is job strain a major source of cardiovascular disease risk? Scandinavian Journal of Work Environment & Health 2004; 30(2): 85-128.

Bosma H, Marmot MG, Hemingway H, Nicholson AC, Brunner E, Stansfeld SA. (1997) Low job control and risk of coronary heart disease in Whitehall II (prospective cohort) study. British Medical Journal 1997; 314(7080): 558-565.

Clays, E.; Kittel, F.; Godin, I. De Backquer, D.; De Backer, D. (2009) Measures of Work-Family Conflict Predict Sickness Absence From Work. JOEM • Volume 51, Number 8, August 2009; 879-886.

Clays, E.; De Bacquer, D.; Leynen, F.; Kornitzer, M.; Kittel, F.; De Backer, G. (2007) The Impact of Psychosocial Factors on Low Back Pain. Longitudinal Results From the Belstress Study. SPINE Volume 32, Number 2, pp 262–268.

Clays E, Leynen F, De Bacquer D, Kornitzer M, Kittel F, Karasek R, De Backer G. (2007) High job strain and ambulatory blood pressure in middle-aged men and women from the Belgian job stress study. Journal of Occupational and Environmental Medicine 2007.

Clays E, De Bacquer D, Leynen F, Kornitzer M, Kittel F, De Backer G. (2007) Job stress and depression symptoms in middle-aged workers: prospective results from the Belstress study. Scandinavian Journal of Work, Environment & Health 2007; 33(4): 252-259.

Voor andere publicaties van Els Clays zie: https://biblio.ugent.be/person/801001544175

Coetsier,  P.; De Backer,  G.; De Corte,  W.; et al.(1996)  Belgian job stress study (BELSTRESS): overview of the study model and research methods. Rev Psychol Psychométrie 1996;17:17–35

De Bacquer, D.; Pelfrene, E.; Clays, E.;  Mak, R.; Moreau, M.; de Smet, P.;  Kornitzer, M. & De Backer, G. (2004) Perceived Job Stress and Incidence of Coronary Events: 3-Year Follow-up of the Belgian Job Stress Project Cohort

Hemingway H, Marmot M. (1999) Evidence based cardiology: psychosocial factors in the aetiology and prognosis of coronary heart disease. Systematic review of prospective cohort studies. British Medical Journal 1999; 318(7196): 1460-1467.

Karasek, R.; Brisson, C.; Kawakami, N.; Houtman, I.; Bongers, P.; Amick, B. (1998) The Job Content Questionnaire (JCQ): an instrument for internationally comparative assessments of psychosocial job characteristics. J Occup Health Psychol. 1998;3:322–355.

Kittel,  F.; Leynen, F.; Stam,  M.; et al. (2002) Job conditions and fibrinogen in 14226 Belgian workers: the Belstress study. Eur Heart J 2002;23:1841–8

Kivimaki M, Virtanen M, Elovainio M, Kouvonen A, Vaananen A, Vahtera J. (2006) Work stress in the etiology of coronary heart disease–a meta-analysis. Scandinavian Journal of Work Environment & Health 2006; 32(6): 431-442.

Moreau M, Valente F, Mak R, Pelfrene E, De Smet P, De Backer G, Kornitzer M. (2004) Occupational stress and incidence of sick leave in the Belgian workforce: the Belstress study. Journal of Epidemiology and Community Health 2004; 58(6): 507-516.

Van Der Doef M, Maes S. (1999) The job demand-control(-support) model and psychological well-being: a review of 20 years of empirical research. Work and Stress 1999; 13(2): 87-114.