Circumplex

Wat is het circumplex?

Het interpersoonlijk circumplex is een weergave van het interpersoonlijk gedrag (gedrag tussen twee mensen) in twee dimensies. Het wordt weergegeven in een cirkel. De twee dimensies worden gevormd door een horizontale as (communion) en een verticale as (agency).

Communion is het metamotief waarbij mensen willen behoren tot een groep, een gewaardeerd groepslid willen zijn en goede relaties willen. Dit spoort met de evolutietheorie waaruit blijkt dat de mens een groepsdier is. Een groot stuk van onze breinfuncties zijn overigens gericht op ons sociaal verkeer.

Agency is het metamotief waarbij mensen willen invloed uitoefenen, opkomen voor zichzelf, status willen verwerven enz. Dit spoort met de evolutietheorie omdat individuen willen overleven en zich voortplanten. Mannetjesdieren met status zijn aantrekkelijk voor vrouwtjes. Bij de mannelijke mens gaat dit om vertoon van dominantie, macht, economische status enz. De vrouwelijke mens is echter, net zoals enkele andere primaten, ook statusgericht. Enerzijds selecteert de gemiddelde vrouw nog altijd mannen op basis van status, anderzijds concurreren vrouwen (gemiddeld!) met elkaar nog altijd op basis van schoonheid. We ontsnappen niet helemaal aan deze “ultieme” biologische programma’s… Vele psychologen zijn het er over eens dat dit motief ervoor zorgt dat we niet alleen erg competitief zijn, maar dat we ons ook specialiseren (status in een domein of ‘beroepsniche’ waarin we goed zijn). Deze specialisatie is volgens velen de reden van het succes van de mens.

 

Wat zijn de wetenschappelijke feiten?

Het circumplex is één van de weinige psychologische modellen waarover dermate grote consensus bestaat. De onderzoekstraditie gaat al terug op de jaren ’50 van vorige eeuw. Timoty Leary leidde een onderzoeksgroep van psychologen (de Kaiser Foundation), met als opdracht het menselijk interpersoonlijk gedrag in kaart te brengen. De eerder ‘intuïtieve” indeling uit de ‘roos van Leary’ ruimde ondertussen plaats voor een gedegen wetenschappelijk kader. De huidige wetenschappelijke methodes omvatten naast factoranalyse nu vooral ook MDS-technieken (MultiDimensional Scaling).

Een circumplex is niet zomaar een cirkel: er dient te worden beantwoord aan enkele stringente criteria:

 

  • de cirkel moet kunnen opgedeeld worden in 8 gelijke schalen van 45°;
  • elke schaal moet een vector bevatten die in het centrum van de schaal zit;
  • elke schaal moet een vector bevatten die even ver van het middelpunt verwijderd is als de andere vectoren van de andere schalen;
  • tegenoverliggende schalen op de cirkel moeten negatief met elkaar correleren, aanliggende schalen positief (in afnemende mate naarmate ze verder van elkaar op de cirkel liggen).

 

Wanneer men er een test op baseert, dient elke schaal natuurlijk voldoende items te bevatten, en elke schaal dient een interne consistentie (interne betrouwbaarheid) van .80 (alfacoefficiënt) te hebben.

 

Welke tests bestaan er om het interpersoonlijk gedrag te meten?

Naast enkele wetenschappelijke tests, bestaan er jammer genoeg ook tal van zelfgebouwde testjes (vaak gebaseerd op de zogenaamde 'roos van Leary', waarbij men meer dan 60 jaar vervolgonderzoek verwaarloost…).

 

De wetenschappelijke tests zijn:

  • IASR van Wiggins (Engels) Reviewed In: Plake, B. S., & Impara, J. C. (Eds.). (2001). The fourteenth mental measurements yearbook. Lincoln, NE: Buros Institute of Mental Measurements.
  • NIAS van Danny Rouckhout en Rik Schacht (Nederlands – een beoordeling van ‘gewoon’ interpersoonlijk gedrag). Positief beoordeeld door de Commissie Testaangelegenheden (COTAN) van het Nederlands Instituut voor Psychologen in Nederland (NIP), beoordeling verkrijgbaar via Boom Testuitgevers (abonnement)
  • NIHS van Danny Rouckhout en Riks Schacht (Nederlands, Frans, Duits) – een variant van de NIAS met zinnen.
  • CLS360 (Circumplex Leadership Scan 360° – huidige versie van Redeker, De Vries, Rouckhout, Vermeren en De Fruyt, 2009) (Nederlands, Frans, Engels; meet leiderschapsstijlen door middel van een multirater of 360° beoordeling). Status: test-hertestbeoordeling werd zonet afgerond (erg positief) alsook een onderzoek naar convergente validiteit met o.a. MLQ van Bass & Avolio.
  • IIP (Inventory of Interpersonal Problems – Horowitz, Alden, Wiggins, & Pincus); In Ned; versie door Stijn Vanheule UGent Reviewed In: Plake, B. S., Impara, J. C., & Spies, R. A. (Eds.). (2003). The fifteenth mental measurements yearbook. Lincoln, NE: Buros Institute of Mental Measurements.
  • AB5C (Hofstee, de Raad, & Goldberg).
  • CSIV (Circumplex Scales of Interpersonal Values, Locke 2000).
  • ICL-R (Interpersonal Checklist, Laforge & Suczek, 1955 en 2000), ook positief beoordeeld door de Commissie Testaangelegenheden (COTAN) van het Nederlands Instituut voor Psychologen in Nederland (NIP), beoordeling verkrijgbaar via Boom Testuitgevers (abonnement).