De Zesde Vijs: de winnaars

zesde vijs

De Zesde Vijs wordt toegekend aan iemand die zich het voorbije jaar verdienstelijk heeft gemaakt in het verspreiden van objectieve kennis inzake pseudo-wetenschap en het paranormale.

Lees meer over de prijzen van SKEPP.

Ilse van Lysebeth en Ellen Vermeulen

Dames en heren, beste medeskeptici,

Het zou onjuist zijn te beweren dat de commissie voor de skeptische prijzen veel keuze had bij het toekennen van de Zesde Vijs. Publicaties die voor de Vijs in aanmerking komen, zijn en blijven relatief zeldzaam. Ze zijn druppels op een hete plaat, niets meer dan druppels, vergeleken met de stroom van onzin die ons dagelijks bereikt, en met de oceaan van vaagheid, oppervlakkigheid en onverschilligheid waarin we zin en onzin soms niet meer van elkaar kunnen onderscheiden. De keuze was beperkt, maar toch verdienen de winnaars van de Zesde Vijs 2009 hun prijs dubbel en dik.

Net als vorig jaar gaat de Vijs naar een tv-documentaire die door de openbare omroep werd uitgezonden. Ditmaal is het een eigen productie van de VRT (ter herinnering, vorig jaar was het een reportage van RTBF-journalist Bruno Clément, die door Ter Zake was heruitgezonden). Het gaat om een reportage voor Panorama, uitgezonden op 10 oktober van afgelopen jaar, naar aanleiding van de heiligverklaring van pater Damiaan. Het ging daarbij meer specifiek om het mirakel dat die heiligverklaring mogelijk maakte.

Houdt SKEPP zich dan met mirakels bezig? Zeker. Als SKEPP verschijnselen bestudeert die volgens de huidige stand van de wetenschap onmogelijk zijn, dan vallen mirakels daar per definitie onder. Daar zou niemand een probleem mee mogen hebben. De katholieke kerk erkent in principe alleen iets als mirakel als het wetenschappelijk onverklaarbaar is en eist daarvoor zelfs een voorafgaand onderzoek. Daar zijn we het als SKEPP volledig mee eens. We beweren niet dat mirakels niet kunnen bestaan. Dat zou een vooroordeel zijn, en SKEPP beweert of ontkent niets a priori. SKEPP onderzoekt. We stellen echter wel vast dat de vermeende bewijzen voor het bestaan van mirakels bijzonder zwak en betwistbaar zijn. En daar wringt het schoentje.

Dat is nu precies wat de reportage De Mirakelmakers aantoont. We zien hoe Audrey Toguchi, een Hawaïaanse oude dame die van kanker is geopereerd, chemotherapie weigert om vastgestelde uitzaaiingen in de longen te behandelen en haar hoop stelt op God en pater Damiaan. Na enkele maanden blijken de uitzaaiingen verdwenen. De behandelende arts, dr. Walter Chang, beschouwt de genezing als medisch onverklaarbaar en daarmee is het mirakel gevonden. Bij nader inzien hapert er echter van alles aan dat onverklaarbare. Zo legt de kankerspecialist Simon Van Belle in de reportage uit waarom gezwellen ook zonder specifieke behandeling kunnen verdwijnen. Bovendien wordt opgemerkt dat dr. Chang mogelijk niet eerlijk is geweest in zijn diagnoses. Zo bleek het bewijsmateriaal voor de uitzaaiing uit het dossier verdwenen te zijn. Audrey Toguchi is misschien genezen van een ziekte die ze niet had (iets wat meer voorkomt bij erkende mirakels). En wat te denken van dokter Chang die in zijn carrière al vijf onverklaarbare genezingen heeft meegemaakt? Hoogst betwistbaar, zo blijkt uit de reportage. De Congregatie voor de Heiligenzaken in Rome beschikt over medische experts die deze bezwaren hadden kunnen vaststellen. Maar de reportage toont aan dat ze dat niet deden en dat een van de centrale instellingen van de katholieke kerk van de medische wetenschap een lachertje maakt.

Bovendien vernemen we in De Mirakelmakers dat zelfs de kerkelijke regels voor de erkenning van een mirakel niet worden gerespecteerd. Volgens die regels is het immers niet voldoende dat een verschijnsel wetenschappelijk onverklaarbaar is, er moet bovendien worden aangetoond dat het tot stand gekomen is door de tussenkomst van de betrokken kandidaat-heilige – in dit geval dus pater Damiaan. Volgens haar oorspronkelijke verklaring zou mevrouw Toguchi echter maar liefst elf verschillende personen hebben aangeroepen om voor haar genezing bij God tussen te komen. Pater Damiaan was slechts een van die elf. Daarmee kon niet worden aangetoond dat Damiaan aan de oorzaak van haar genezing lag. Toch zien we in de uitzending hoe een kerkelijke commissie in Hawaï mevrouw Toguchi en enkele getuigen gaat ondervragen en tot de conclusie komt dat het alleen pater Damiaan is geweest. We horen een getuige zeggen dat de ondervraging weinig kritisch verliep.

Kortom, de reportage maakt duidelijk dat het mirakel op zeer dubieuze gronden erkend is. En waarom? Omdat er nu eenmaal formeel een mirakel nodig is voor een heiligverklaring. De manier waarop dat gebeurt, roept enige gêne op. Zoals dr. Van Belle het op het einde treffend uitdrukt is het een beetje oneerbiedig om een medisch mirakel bij elkaar te rapen om erkenning te geven aan iemand die vroeger waarschijnlijk veel goeds gedaan heeft, ook op medisch gebied.

Wellicht vanwege die gêne kwam er kritiek op de reportage. Sommigen vonden het flauw om zoveel aandacht te besteden aan dat mirakel, want dat is de essentie niet van de heiligverklaring. Misschien niet, maar dat betekent nog niet dat men lichtzinnig moet voorbijgaan aan vermeende mirakels waar een reukje aan zit. Als er inderdaad een wetenschappelijk onverklaarbare genezing plaatsvindt, is het voor de wetenschap uiterst belangrijk om dat te weten te komen en te onderzoeken. En als omgekeerd blijkt dat er bedrog in het spel is, moet dat geweten worden. De waarheid heeft haar rechten.

Het is bedenkelijk dat een instelling die beweert uiterst streng te oordelen over wat wetenschappelijk onverklaarbaar is, in de praktijk een heel andere houding aanneemt. Verhalen over wonderbaarlijke genezingen zijn niet onschuldig. Audrey Toguchi weigerde medische behandeling, omdat ze meer vertrouwen had in een goddelijke tussenkomst. Dat is een heel gevaarlijke houding, die zeker niet als voorbeeld mag worden gesteld. Mensen die dat voorbeeld volgen, zullen er meestal niet zo goed van af komen als deze Hawaïaanse dame.

De media mochten dus niet te snel voorbij gaan aan zo’n mirakel pour le besoin de la cause. Een reportage als De mirakelmakers voldeed aan een elementaire plicht van de journalistiek: het zoeken naar de waarheid . De grondige aanpak, de serene, objectieve benadering, de kritische toon en de heldere uitleg gaven de kijker inzicht in deze troebele zaak. Laat dit een voorbeeld zijn dat navolging krijgtWe zijn dan ook bijzonder blij dat we vandaag de Zesde Vijs kunnen overhandigen aan de makers van De mirakelmakers.. Of beter: aan de maaksters, want voor de eerste keer wordt de Zesde Vijs uitsluitend aan vrouwen toegekend: Ilse Van Lysebeth en Ellen Vermeulen.

 

Datum
2009
Laureaat
Ilse van Lysebeth en Ellen Vermeulen