SKEPP naar de rechtbank: Over zachte geneeskunde en harde censuur.

Waarover gaat het? Ongeveer vier jaar geleden werd SKEPP aangeschreven door een woordvoerder van de Nederlandse vereniging van kankerpatiënten, de SDK (Stichting Diagnose Kanker[1]), die ons advies vroeg over een alternatief kankercentrum in Keulen dat agressief reclame maakt en klanten ronselt voor zijn “Keuls Model” van alternatieve kankerbehandelingen, waarmee het spectaculaire resultaten beweert te behalen. De SDK had de officiële Nederlandse kankerstichting (KWF) om advies gevraagd, maar die gaf een nogal vaag en voorzichtig antwoord[ii]. De SDK schreef aan SKEPP:

“...het gaat om longkankerpatiënten (hoewel er ook in de borstkankergroepen al over gesproken wordt) die uitbehandeld zijn in Nederland. Zij richten hun hoop dus op deze man. Zelf hebben wij onze twijfels hierover. Het klinkt niet echt betrouwbaar wat hij schrijft. […] Dus mijn vraag: kennen jullie deze man en zijn werk? En is het nodig om de bezoekers van onze site te beschermen tegen zo iemand, vanwege valse hoop en geldklopperij? ”

We hebben toen de websites en reclameteksten van die arts en zijn “Keuls Centrum” bekeken en waren geschokt door de triomfantelijke reclame en de overdreven tot ronduit valse beloften. De leider van deze “kankerkliniek” was Dr. Robert Gorter, een Nederlandse huisarts.

De kankerkliniek van Gorter

Gorter noemt zich antroposoof, maar ook oncoloog en professor. Deze titels heeft hij zichzelf echter aangemeten. Gorter is helemaal niet opgeleid tot oncoloog en hij is evenmin professor. Hij heeft wel een wetenschappelijke carrière met interessante publicaties over het gebruik van Cannabis, onder andere bij terminale kankerpatiënten. Zijn hoge opleiding maakt hem geloofwaardig en buitengewoon gevaarlijk voor minder kritische patiënten. Hij beweert een baanbreker te zijn die het beste uit de alternatieve en de wetenschappelijke spitstechnologie combineert. Gorter schrijft dat hij ongelooflijk goede percentages van genezingen behaalt bij patiënten die door de reguliere geneeskunde niet meer konden gered worden. In zijn centrum past hij een tiental soorten behandelingen toe, waarvan hij letterlijk beweert dat “al deze therapieën wetenschappelijk goed gefundeerd zijn" [iii]

Het zijn vooral zogenaamde alternatieve behandelingen die hij aanprijst, waarvan geweten is dat ze zinloos tot gevaarlijk zijn: de inspuitingen met mistletoe of maretak, de megadosis vitamines (orthomoleculaire therapie), de ozon, het procaïne-bicarbonaat (zie kaderstuk). Sommige daarvan zijn zo goed “onderbouwd” dat ze verboden zijn in de ter zake strengere VS. Een paar andere behandelingen lijken op de allernieuwste medische spitstechnologie, zoals warmtetherapie en therapie met dendritische cellen. Vooral hier is de combinatie van mooipraterij en wetenschap verleidelijk (zie kaderstuk). Gorter doet geen lichamelijk onderzoek bij de klant, maar babbelt wel lang en overtuigend. Deze manier van handelen werd mij (Betz) bevestigd door patiënten, ondersteund door getuigen.

De “kankerkliniek” van Gorter bevindt zich in een appartementsgebouw, boven een supermarkt en een fitnesscentrum. Elke avond na de kantooruren sluit het gewoon de deuren. De doodzieke mensen moeten dan maar in een hotel gaan slapen. Wat gebeurt er als een ernstige complicatie zich voordoet? Vaak is er zelfs helemaal geen arts aanwezig, enkel een paramedicus, want Gorter is dikwijls op reis.

Na grondig opzoekwerk en bevraging van meerdere specialisten in die materie schreven wij (W. Betz en L. Bonneux) het gewraakte artikel, dat nog steeds op onze website staat (zie ook kaderstuk) [iv] Onze conclusie was duidelijk: Gorter is een kwakzalver die zich tooit met valse titels, die misbruik maakt van de wanhoop van doodzieke mensen, die een hele reeks onbewezen en experimentele behandelingen onverantwoord toepast en ze verkoopt aan schandalig hoge prijzen (tienduizenden euro's). Hij lokt zijn klanten via internet, door artikels in tijdschriften en door voordrachten, telkens met spectaculaire, maar valse of onbewezen percentages van genezing.

Hij tracht zichzelf en zijn kliniekje een wetenschappelijk aanzien te verlenen door te schermen met titels die hij niet heeft, of door de namen van respectabele instituten en professoren te vermelden als medewerkers, met foto’s en al. Hij deed dit meermaals zonder hun medeweten of toestemming. Meerdere slachtoffers eisen met klem dat hij dit onmiddellijk verwijdert [v]

Experimentele therapieën toepassen op mensen, zonder de voorafgaande toelating en controle door een ethische commissie, en zonder “informed consent” van de patiënt (met correcte informatie over de aard van de therapie en proefneming), is bovendien een ernstige overtreding van de Europese en Belgische wetten. Het is een overtreding van de Helsinki Declaration, een internationaal door alle Ordes der Geneesheren of vergelijkbare organisaties erkende deontologische code. Kortom, we besloten: sterk af te raden. U wordt waarschijnlijk afgezet door een kwakzalver van de hoogopgeleide soort

De schadevergoeding en proces

Ons artikel werd geplaatst op de website van de SDK en ook op de skepp-site. Al snel (mei 2004) kwam er een dreigbrief van een Nederlands advocatenkantoor met de eis deze teksten onmiddellijk te verwijderen. Zo niet zouden de schrijvers persoonlijk een eis tot schadevergoeding ontvangen. De patiëntenvereniging SDK werd bang en heeft erg tegen haar zin de tekst verwijderd, maar wij besloten niet te zwichten voor de dreigementen. We meenden dat al onze beweringen waarheidsgetrouw en onderbouwd waren en dat het onze sociale plicht was om zieke en kwetsbare mensen te verwittigen voor wat hen daar te wachten stond.

We werden nog meer in ons besluit gesterkt toen we meerdere berichten ontvingen over mensen die achtervolgd werden door incassobureaus en deurwaarders om de hoge rekeningen van die nepbehandelingen te betalen. Sommigen verkochten daarvoor zelfs hun auto of hun huis. Gorter maakte de mensen systematisch wijs dat hun ziekteverzekering zijn dure behandelingen wel zou vergoeden, maar meestal werd die terugbetaling geweigerd. Een Nederlandse patiënt die via de rechtbank trachtte zo’n ter

In maart 2005 werd het dreigement van de Nederlandse advocaten nog eens herhaald, met dreiging van een kortgeding, maar we lieten onze tekst staan. Na een periode van stilte werden we dan in juni 2006 gedagvaard voor het Belgische gerecht. Er werd opnieuw de onmiddellijke verwijdering van de tekst geëist, met een dwangsom van 10.000 € per dag en ook een later te bepalen schadevergoeding, maar al snel wordt 25.000 € geëist.

De raadsman van Gorter had getracht een onmiddellijk vonnis te verkrijgen, maar de rechter ging daar niet op in en zaak werd naar de rol verwezen om beide partijen toe te laten conclusies te maken en te pleiten. Inmiddels zijn we meer dan twee jaar verder. Door beide partijen zijn nu al dikke dossiers met conclusies en tegenconclusies neergelegd bij de Antwerpse rechtbank.

In ons dossier zitten onder meer brieven van de professoren diensthoofden oncologie van de universitaire ziekenhuizen van Brussel, Leuven en Gent, van het hoofd van het Federaal Kenniscentrum voor de Gezondheidszorg, en van Prof. Dr. Figdor, winnaar van de hoog aangeschreven Spinoza-prijs voor zijn onderzoek naar dendritische celtherapie. Allen wijzen de behandelingen van Gorter categoriek af als ongefundeerd en/of onverantwoord.

Verdere ontwikkelingen

Sinds die eerste dagvaarding is er nog heel wat gebeurd. Gorter werd in 2006 buitengezet uit “zijn” Keulse kliniek door de eigenaar (W. Stücker), omdat die het niet eens kon zijn met de “kwalijke praktijken” van Gorter. Stücker noemt Gorter ‘een koekoeksjong’. In een interview met het Algemeen Dagblad zei hij: “Wij hebben hem [Gorter] in 2000 binnengehaald als woordvoerder. Als snel wilde hij de leiding van het centrum op zich nemen en zelf behandelingen gaan uitvoeren. Daar is hij echter niet toe gekwalificeerd. Het conflict dat hierover ontstond leidde uiteindelijk tot zijn ontslag in 2006.’’

Na zijn ontslag is Gorter elders in Keulen een joint venture begonnen met de zakenman Kleinbloesem, de man achter het geruchtmakende stamcellenbedrijf Cells4Health. Die samenwerking begon kort nadat de Belgische minister van Volksgezondheid Rudy Demotte een halt had toegeroepen aan de pogingen van dat bedrijf om zich in een West-Vlaams hospitaal binnen te werken.

Gorter huurt nu enkele zalen in het Keulse Sint-Eduardushospitaal, waar op 15 januari 2007 de plechtige opening van zijn nieuwe kankerkliniek plaatsvond. Mensen kunnen daar ondermeer ook terecht voor verjongingskuren, voor chronische vermoeidheid en voor aids. Ze beweren werkelijk alles te kunnen. Kleinbloesem betaalde de luxueuze inrichting, maar hun samenwerking heeft niet lang geduurd. Ze bevechten elkander nu in bittere processen, vooral over het geld. De titels die Gorter zichzelf toekende zijn hem nu afgenomen door een Duitse rechtbank. Die heeft gevonnist dat Gorter zich geen professor meer mag noemen, op straffe van 5.000 € per dag overtreding.

Ook met een andere geldschieter (Jan Bons) ligt Gorter in proces. Hij wordt er onder andere van beschuldigd dat hij de klanten cash liet betalen, het geld in eigen zak stak en niet boekte. De patiënten kregen vervolgens wel een incassobureau aan huis.

Er is nog wel meer te vertellen over de merkwaardige activiteiten van deze man die zichzelf afschildert als een van de grootste medische genieën van de eeuw. Uit gesprekken met patiënten en vroegere zakenpartners blijkt dat hij over een zeer sterke overtuigingskracht beschikt, dat hij vertrouwen kan wekken en er telkens opnieuw in slaagt mensen te overtuigen hem hun geld en gezondheid toe te vertrouwen.

Wie een beetje op internet zoekt, vindt echter ook mensen die hem op de handen dragen, in zijn wonderen geloven en hem bewonderen voor zijn moedig gevecht tegen de medische “maffia”. Het is een boeiend sociologisch en psychologisch fenomeen dat sommige mensen zeer kritisch kunnen zijn over de echte geneeskunde, maar tezelfdertijd elke kritische zin ontbreken van zodra iemand zich “alternatief” noemt. Het lijkt wel alsof ze selectief blind worden.

De bewijslast?

In de wetenschappelijke medische wereld is het een normale vereiste dat een bewering onderzocht, bijgestuurd en eventueel weerlegd wordt. Als de argumenten contra overtuigend zijn wordt die behandeling verlaten. In de ‘alternatieve’ kringen heerst echter een andere logica. Daar lijkt het eerder op een oorlog van “wij” tegen “de anderen”, waarbij het doel de middelen heiligt. Iedereen die durft kritiek te geven of iets negatiefs zeggen, wordt meteen gebrandmerkt als “vijand” en moet bestreden of het zwijgen opgelegd worden. Het dreigen met processen en schadevergoeding is meestal een zeer effectief middel.

Het zal je maar overkomen, veroordeeld worden om tienduizenden euro’s te moeten betalen voor iets waar je persoonlijk geen enkel voordeel bij hebt. Dan is de verleiding sterk om de kritiek in te slikken en de gewraakte tekst gewoon te verwijderen. Dat kost niets en bespaart een hoop miserie. Een proces voeren vraagt een grote inzet van tijd en geld. De tegenstander heeft, door zijn handeltje, veel geld en kan zich de beste advocaten veroorloven. Men kan zich dan terecht afvragen of het sop de kool wel waard is. Eigenlijk zou de staat moeten optreden om de burger te beschermen tegen medische oplichters, maar die brengt daar niet veel van terecht. Dat is voor hen geen prioriteit. De diensten van de inspectie zijn onderbemand. De Europese Unie is hier omzeggens nog afwezig, zodat kwakzalvers van de gaten in nationale wetten profiteren om net over de grens hun handeltje op te zetten.

Het verschijnen voor een rechtbank is niet zonder risico, want voor het gerecht gelden er andere bewijsregels dan in de wetenschap. De kans bestaat dat de bewijslast wordt omgekeerd, dat de critici uitgebreid moeten bewijzen dat een bepaalde behandeling niet werkt. Dat is veel omslachtiger dan ergens een artikeltje uit een tijdschriftje halen of enkele getuigen opvoeren die menen dat ze geholpen werden. Hoe leg je aan een leek in een paar minuten uit dat de getuigenis van enkele mensen die menen door die behandeling te zijn genezen in de geneeskunde echt niet als bewijs geldt voor de werkzaamheid van een behandeling? Eén van de meest gebruikte drogredenen daarbij is Post hoc, ergo propter hoc. Deze Latijnse uitdrukking,is ook onder juristen goed gekend en betekent letterlijk: "na dit, dus vanwege dit". Als iemand zich beter voelt na een behandeling is dat nog geen bewijs dat hij of zij beter werd door die behandeling.

Mogelijk zullen we ook moeten trachten de rechter ervan overtuigen dat wat werkt in een proefbuis niet noodzakelijk ook werkt of bruikbaar is bij een levende mens. Mocht dat waar zijn, dan zou men alle kankercellen kunnen doden door bleekwater te drinken. (niet doen, zeer gevaarlijk!)

Sceptici voor de rechtbank

Gorter kreeg van ons de kans om de bewijzen voor zijn behandelingen tegensprekelijk te brengen op onze website, maar heeft daar geen gebruik van gemaakt. Hij is niet de enige verkoper van onwerkzame behandelingen die liever zijn toevlucht neemt tot gerechtelijke aanklachten en eisen tot grote schadevergoeding om elke kritiek het zwijgen op te leggen. De kosten voor proces, advocaten en experts zijn niet gering, maar zijn toch maar een peulschil in vergelijking met wat één nep-behandeling van één kankergeval kan opbrengen (+/- 30.000 €).

De laatste tijd verschijnen meer en meer artikels en boeken die aan een niet-medisch publiek uitleggen dat het niet volstaat om zichzelf “alternatief” te noemen en vervolgens geheel vrijblijvend en boven alle kritiek verheven gelijk welke kwakzalverij te verkopen. Het aantal gerechtszaken om die kritische auteurs het zwijgen op te leggen gaat in stijgende lijn. Enkele voorbeelden tonen aan dat we te maken hebben met een verontrustende trend.

De vereniging van Britse chiropractors sleept prof E. Ernst en S. Singh, de auteurs van het schitterende boek “Trick or Treatment, Alternative Medicine on Trial” voor het gerecht, omdat ze durven schrijven dat het kraken van de nek niet helpt tegen oorontstekingen noch tegen eczema.

De Vereniging van Chiropractors van Nieuw-Zeeland daagt een medisch tijdschrift en een professor voor het gerecht omdat zij het waagden te schrijven dat er voor een aantal van hun behandelingen geen bewijs van werking is, en dat ze zelfs gevaarlijk kunnen zijn [vi]

Ook de Britse homeopaten trekken nu naar de rechtbank tegen de internationaal gevierde Dr. Ben Goldacre omdat hij durfde schrijven dat homeopathie niet werkt. [vii]

De brutale vitamineverkoper Matthias Rath, die beweert met zijn enorme doses vitamines kanker, aids en hartziekten te kunnen genezen, viel de krant The Guardian aan met een enorme eis tot schadevergoeding. Hij kreeg zijn zin niet en moet nu zelf de zeer hoge gerechtskosten betalen (+/- € 700.000). Maar dat is een peulschil voor een man die zoveel verdient met zijn handel in nep dat hij volledige pagina's in de New York Times kan kopen om propaganda te maken. [viii]

Ook SKEPP vzw werd al meermaals aangevallen door de verkopers van nepmiddelen en waardeloze dieetproducten, telkens met de eis de teksten van ons forum of de website te verwijderen, op straffe van hoge schadevergoedingen. We gaven telkens de kans tot het publiceren van een weerwoord, en zijn bereid onze teksten aan te passen als er goede argumenten werden gegeven, maar dat is nog niet nodig geweest. Nu is het de eerste keer dat het tot in de rechtbank komt. We zullen zien.

Hoe moet het nu verder? Nog een proces zou onze draagkracht te boven gaan, maar we kregen al aanbod voor hulp van verschillende kanten. De oplossing zou kunnen liggen in een correcte toepassing van de recente EU Directieve 2005/29/EG, die door de lidstaten werd omgezet in nationale wetten ter bescherming van de consument. Het principe is eenvoudig: wie iets te koop aanbiedt, moet kunnen bewijzen dat het werkt. Niet de klant maar de verkoper moet het bewijs leveren.

Dankwoord: Wij danken de professoren diensthoofden van de universitaire kankercentra van Leuven, Brussel en Gent, en van het Federaal Kenniscentrum Gezondheidszorg, voor hun belangeloze hulp door ons hun schriftelijke mening te bezorgen over de waarde van de kankerbehandelingen van Gorter.

Wim Betz & Luc Bonneux