Retraction Watch

Doorwinterde skeptici slikken niet zomaar wat wetenschappers zeggen, maar zijn zich ten volle bewust van zowel de aard van de wetenschap– tegensprekelijk debat – als van de imperfecties van de kwaliteitsprocessen zoals peer-review (collegiale toetsing), waarbij collega-wetenschappers de ingediende artikels van andere wetenschappers onder de loep nemen. Met die peer-review loopt het helaas soms fout. Denk maar aan peer-reviewers die hun (onbezoldigd!) werk niet goed uitvoeren, bijvoorbeeld door zich te beperken tot een mening in plaats van het bekijken of grondig analyseren van de data bij vermoeden van fouten of fraude. Toch neemt het aantal wetenschappelijke artikels dat teruggetrokken wordt jaarlijks toe. Naast het feit dat dit een logisch gevolg is van een grote toename van het aantal wetenschappelijke publicaties – al dan niet van goede kwaliteit – is er zeker een andere partij die hier de laatste 10 jaar een grote rol in speelde: de website Retraction Watch (RW).

Ivan Oransky, arts en medisch journalist, richtte samen met een andere medisch journalisten historicus Adam Marcus de gelijknamige website op. Hun eerste blogpost over de noodzaak van hun initiatief dateert van 3 augustus 2010. Nadien werd een overkoepelende organisatie (The Center for Scientific Integrity) opgericht. Een ‘retraction’ of terugtrekking bestaat erin dat een tijdschrift in een nieuw nummer meldt dat een eerdere publicatie als onbestaande dient te worden beschouwd. Dit kan meerdere redenen hebben, gaande van fouten over plagiaat tot zelfs nog straffere fraude zoals statistische analyses op verzonnen of vervalste data. Een vervelend probleem is dat de online versies van teruggetrokken artikels vaak blijven circuleren, maar ook dat vakgenoten niet op de hoogte zijn en de gewraakte of teruggetrokken artikels blijven citeren. Een voor skeptici welbekend geval is dat van de voormalige Britse arts Andrew Wakefield, die in 1998 een paper publiceerde in The Lancet, waarin hij beweerde dat het vaccin voor MBR (mazelen, bof en rode hond) autisme zou veroorzaken. Ondanks het feit dat het artikel in 2010 werd teruggetrokken, is het nadien nog vaker (780 keer) geciteerd dan ervoor (642 keer). RW stelde ook vast dat van een steekproef van 284 wetenschappers uit de Verenigde Staten die betrapt waren op fraude, nadien toch de helft nieuwe subsidies kreeg. Zeventien ervan zelfs opnieuw voor meer dan 100 miljoen dollars.

Retraction Watch probeert een extra waakhond te zijn omdat het peer-review proces niet sluitend is. Voor skeptici wereldwijd is het geval van Andrew Wakefield wellicht het bekendste geval, terwijl in het Nederlandstalig taalgebied de grootschalige fraude van de Nederlandse sociaal psycholoog Diederik Stapel grote ruchtbaarheid kreeg. Met 58 terugtrekkingen komt hij op de 5de plaats van auteurs met de meest teruggetrokken artikels te staan. Beide gevallen kwamen overigens uitgebreid aan bod in de blogposts van RW. Over welke andere notoire gevallen van fraude of verdenking van fraude rapporteerden zij zoal?

• Over Marc Hauser, een evolutionair psycholoog die in 2011 moest ontslag nemen bij de universiteit van Harvard;
• Over de Britse voedselmarketeer Brian Wansink;
• Over de Duitse anesthesist Joachim Boldt.

Daarnaast zijn er ook rapporten over of vragen om terugtrekkingen omwille van fouten of het niet beantwoorden aan standaarden zoals het vrijgeven van data of niet vermelden van inclusiecriteria

• Over Nobelprijswinnaar chemie Frances Arnold;
• Over psycholoog en intelligentieonderzoeker Robert Sternberg voor het ‘recyclen’ van eerdere onderzoeksartikels en buitensporige zelfcitatie;
• Over Didier Raoult, de Franse arts die wereldwijd bekend werd om zijn bewering dat hydroxychloroquine en azithromycine goed zijn voor de behandeling vanCovid-19. Hij moet in 2021 voor de Franse orde van geneesheren verschijnen.

Soms zijn de teruggetrokken studies frivool van aard, zoals die uit 2014 die beweerde dat heteromannen vrouwen op hoge hakken meer aantrekkelijk vonden, of een studie waarbij vrouwen mannen die gitaarkoffers dragen aantrekkelijker vinden. Maar de meeste teruggetrokken studies zijn ver van onschuldig, denk maar aan frauduleus kankeronderzoek of valse beweringen over de werkzaamheid van medicijnen. Ook over COVID-19 noteerde RW al 77 teruggetrokken papers (op datum van 30 januari 2021). Overigens is het niet zo dat RW álle teruggetrokken artikels in kaart brengt, het moeten er jaarlijks een pak meer zijn, en bovendien zijn er nog andere correcties waarbij artikels enkel worden gecorrigeerd of deels teruggetrokken.

Op tien jaar tijd zitten er in de database van Retraction Watch al ruim meer dan 23.000 terugtrekkingen. In 2016 noteerde RW 600 terugtrekkingen, in 2017 waren er dat al meer dan 800 en in 2020 beschreef RW ongeveer 1400 terugtrekkingen. Daarmee behandelden ze zelfs niet alle terugtrekkingen, die volgens RW in 2020 de 1800 zouden zijn gepasseerd. Dat moet natuurlijk in het perspectief van het totaal aantal A1 publicaties worden gezien. Sommige bronnen maken gewag van 2 miljoen artikels en Elsevier alleen rapporteert al meer dan een half miljoen publicaties. Naast Retraction Watch zijn er nog vele andere vrijwillige speurders naar fraude in wetenschappelijke publicaties actief, zoals Elisabeth Bik en Claire Francis (pseudoniem) die beiden op gemanipuleerde beelden jagen, maar ook Brian Nosek, Nick Brown, James Heathers, Jordan Anaya, Tim van der Zee en Elisabeth Suelzer zijn bekende ‘data thugs’. Maar het is dramatisch dat zulke waakhonden dat in hun vrije tijd en soms met eigen middelen moeten doen. De tijdschriften zelf zijn minder geïnteresseerd in dergelijk onderzoek en trekken er ondanks de soms ongebruikelijk grote marges (brutowinsten gaan soms tot 70%) op de gratis aangeleverde artikels zeker geen geld voor uit. Tijdschriften zoals de Journal of Biological Chemistry die een medewerker betalen om fraude op te sporen of te behandelen, zijn nog steeds in de minderheid. “Money, so they say, is the root of all evil today” (Pink Floyd, Money, 1981).

De stichters Oransky en Marcus werken nog steeds mee aan RW. De eerste jaren kregen ze een aantal grote donaties, wat hen aanvankelijk toeliet om 4 voltijdse medewerkers tewerk te stellen en er zelf wat aan over te houden. Door het wegvallen van de grote mecenassen van het begin, kunnen ze zichzelf momenteel echter geen vergoeding meer toekennen en slechts één parttime postdoc medewerker betalen (Bron: Eos, 3 september 2020). Als je weet dat het voortbestaan van RW vandaag afhangt van vele kleine giften, dan is het risico dat deze waakhond verdwijnt niet ondenkbaar. Dus Retraction Watch is het niet alleen waard om te volgen, maar misschien ook om een bescheiden financiële bijdrage te leveren aan hun werk.

https://retractionwatch.com